الدئید

آلدئید. پیوند دوگانه کربن اکسیژن (C=O) که در برخی ترکیب های آلی همچون آلدهید، کتون، اسیدکربوکسیلیک، آمید و . . . یافت می شود، گروه کربونیل نامیده می شود. آلدئید ترکیبی آلی است که یک گروه کربونیل در یک سر خود دارد. این گروه عاملی دارای کربنی است که از یک سو با پیوند دوگانه به اکسیژن و از سوی دیگر یک اتم هیدروژن پیوند دارد و دارای فرمول عمومی RCHO می باشند. فرمول شیمیایی این بخش از ماده را (-CHO) می نویسند. از آلدئیدهای زبانزد می توان اتانال، متانال و بنزآلدهید را نام برد. ترکیب های کربونیل دار اهمیت ویژه ای در شیمی آلی دارند زیرا قابلیت تبدیل شدن به سایر ترکیب های آلی از طریق سنتز را دارا می باشند. آلدئیدها و کتون ها مواد شیمیایی بسیار ارزشمندی هستند و در صنعت به عنوان حلال یا مواد اولیه مصرف می شوند و بعضی ها مانند تستسترون به عنوان هورمون دارای اثرات دارویی و بیولوژیکی می باشند یا به طور مثال داروی هیدروکورتیزون که برای درمان جایگزینی در نارسایی غده فوق کلیوی استفاده می شود یا پریدوکسال فسفات که شکل فعال ویتامین B6 می باشد و نقش کوفاکتر را در مسیر ساخت NAD+ دارد، هر دو دارای گروه عاملی کربونیل هستند.
گلیسرآلدئید
واژه آلدئید (Aldehyde) از دو واژه الکل (Alcohal) و هیدروژن گیری (dehydrogenation) گرفته شده است. هرگاه از الکل نوع اول هیدروژن گیری شود، در آن صورت، ماده ای تولید می گردد که آلدئید نامیده می شود.
پیوند کربونیل (C=O) شباهت زیادی به پیوند دوگانه آلکن ها دارد. هر دو دارای هیبریداسیون sp2 هستند و لذا در یک صفحه قرار دارند. کربن کربونیل مسطح و زاوای پیوندی آن ۱۲۰ درجه می باشد. به کربنی که به کربن گروه کربونیل چسبیده کربن آلفا (α) و به هیدروژنی که به این کربن چسبیده هیدروژن آلفا (α) می گویند. اکسیژن به علت الکترونگاتیویته بیشتر نسبت به کربن تراکم الکترون را بیشتر بر روی خود خواهد داشت و بار جزئی منفی پیدا می کند و کربن دارای با جزئی مثبت می شود. همچنین به علت الکترونگاتیویته بیشتر اکسیژن نسبت به کربن، طول پیوند در C=O نسبت به پیوند C=C آلکن ها کوتاهتر و از لحاظ قدرت پیوندی قوی تر می باشد. ممان دو قطبی این پیوند همیشه به طرف اکسیژن متمایل است. از جمله دیگر تفاوت های بین گروه کربونیلی و باند دوگانه C=C حضور جفت الکترون تنها بر روی اتکم اکسیژن در ساختار گروه های کربونیلی است.
در نامگذاری قدیمی، نام آلدئید از نام اسید آلی مربوطه گرفته می شد. مثلاً آلدئید فرمیک از اسید فرمیک، آلدئید استیک از اسید استیک و آلدئید پروپیونیک از اسید پروپیونیک. در نامگذاری جدید برای نامگذاری آلدئیدها، ابتدا طولانی ترین زنجیر حاوی عامل آلدئیدی را انتخاب کرده و سپس شماره گذاری اتم های کربن از جهتی که گروه آلدئیدی قرار گرفته است، انجام می گیرد. برای نامگذاری، ابتدا شماره و نام شاخه های فرعی را نوشته، در پایان، اسم هیدروکربن را به طور کامل ذکر و پسوند آل (al) بر آخر آن افزوده می شود. البته می توان از حروف آلفا (α) و بتا (β) و گاما (γ) و دلتا (δ) برای شماره گذاری هم استفاده کرد. به این ترتیب که کربن متصل به گروه کربونیل را کربن آلفا (α) کربن بعدی را بتا (β) و . . . می نامیم. اگر در ترکیبی هم گروه آلدهیدی و هم کتونی وجود داشته باشد، گروه آلدهیدی بر کتونی مقدم خواهد بود. در نام گذاری، اگر گروه های آلدهیدی و کتونی خود به صورت استخلاف به کار برده شوند، برای عامل کربونیل پیشوند (اُکسو) و برای آلدهیدها پیشوند (فُرمیل) استفاده می شود.