مجربات حکیم علی گیلانی

[ویکی نور] «مجربات حکیم علی گیلانی» تالیف حکیم علی گیلانی (متوفی قبل از 1018ق) از جمله آثار طب سنتی به زبان فارسی است.
در میان پزشکان سنتی رسم بر این بوده که آنچه را در طول سالیان دراز تجربه می نمودند، در کتابی تحت عنوان مجربات به نگارش در می آوردند. ارزش این تألیفات بسته به جایگاه علمی مؤلف آن داشت. از جمله این آثار کتاب حاضر است. سال و انگیزه تألیف این کتاب معلوم نیست، چرا که این نگاشته بدون هیچ گونه خطبه و مقدمه است. البته یک نکته را باید به صورت احتمال متذکر شویم و آن این است که کسانی که به بیان شرح حال حکیم علی گیلانی پرداخته اند، هیچ کدام اثری را با عنوان مجربات در میان تألیفات او گزارش نکرده اند. (ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج3، ص384؛ طبقات اعلام الشیعه، ج5، ص413؛ اثر آفرینان، ج5، ص87) و این باعث شک و تردید ما در انتساب این اثر بر حکیم گیلانی می شود.
شاید بتوان گفت این اثر نگاشته حکیم گیلانی نباشد، بلکه شخصی دیگر - که البته اسم او را نمی دانیم - تجربیات حکیم گیلانی را بر اساس نوشته های پراکنده و تألیفات دیگر او مرتب و تدوین نموده باشد. سنجش صحت و سقم این مطلب می بایست، بر اساس مقارنه این اثر و دیگر آثار حکیم گیلانی صورت پذیرد.
ساختار این اثر همانند سایر تألیفاتی است که درباره مبحث معالجات بیماری ها نگاشته شده است، یعنی مؤلف از مبحث بیماری های سر شروع می کند و با مبحث بیماری های پوستی و تب ها پایان می دهد. البته گاه ترتیب بعضی از مباحث رعایت نشده است؛ مثلاً در مباحث پایانی و پس از بیماری های پوست و مو، معجونی به عنوان معجون زحیر ذکر می کند؛ در حالی که می بایست این معجون در مبحث معده ذکر می شد.
در این اثر بیماری های سر، چشم، گوش، بینی، دهان و دندان، دستگاه تنفسی، سینه، معده، دستگاه تناسلی، پوست و مو و تب ها مورد بررسی قرار می گیرد.