لهجه تهرانی

لهجه تهرانی یکی از لهجه های زبان فارسی است که معمولاً در ایران لهجهٔ معیار شمرده و در رسانه های گفتاری ایرانی (به جز رسانه های محلی) از این لهجه استفاده می شود. همچنین در آموزش زبان فارسی در کشورهای غیرفارسی زبان، از این لهجه استفاده می گردد. لهجهٔ تهرانی به شکل کنونی از زمان قاجار به وجود آمده است و با لهجهٔ اهالی بومی تهران تفاوت دارد. لهجهٔ قدیم تهرانی هنوز هم در مناطقی مانند شمیران و دماوند وجود دارد. هرچند که در معرض فراموشی است.
خانه ← خونه
جان ← جون
آرام ← آروم
داماد ← دوماد
ماند ← موند
آقایان← آقایون
تهران در تقسیمات کشوری قدیم و پیش از این که پایتخت ایران شود از ملحقات شهر تاریخی ری بوده است؛ بنابراین گویش مردم این شهر نیز از شعب گویش راجی یا رازی، همان زبانی که از زبان پهلوی منشعب و در شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، بوده است. به تصریح شمس قیس رازی زبان مردم شهر ری و از جمله تهران، حد فاصل زبان دری مشرق و زبان پهلوی مغرب و جنوب ایران محسوب می گردیده است. امروزه از این گویش اثری بر جای نمانده است. این گویش در زبان چند نسل پیش مردم روستائیان مناطق دولاب و شمیران و کن و سولقان شنیده می شد.
از قدیم ترین روزها در تهران لهجهٔ قدیم تهرانی رایج بوده که نزدیک به لهجهٔ رازی یعنی منسوب به ری بوده است؛ چون این لهجه در شمال ری بوده، به لهجه های لواسانی یا همان گویش قصران نزدیک بوده و در واقع بین رازی و مازندرانی بوده و بسیاری از واژه های مازندرانی در این گویش وجود داشته است.
با تبدیل تهران به شهر توسط شاه تهماسب یکم فقط یک پنجم روستای تهران در شهر واقع شد و بقیهٔ شهر باغ و زمین بایر بود. در این دوران مردم مختلف و به خصوص نظامی ها به تهران مهاجرت کردند تا این که در دوران نادرشاه تهران یک پادگان نظامی شده بود. لهجه های این مهاجران با گویش روستای ری ادغام شد. پس از پایتخت شدن تهران توسط آغامحمدخان قاجار مهاجرت به تهران و اقامت در آن سرعت پیدا کرد و بسیاری از اقلیت های قومی و مذهبی به تهران آمدند. تبعید طایفهٔ زند به تهران توسط آغامحمدخان و اثرگذاری لهجهٔ شیرازی را هم نمی توان در این گویش بی تأثیر دانست.

[ویکی فقه] لهجه تهرانی ، صورت گفتاری فارسی نوشتاری معیار که در مکالمات روزمره مردم تهران ، و به تقلید از آن در سایر مناطق ایران ، بویژه در شهرهای بزرگ ، به کار می رود.
واژه تهرانی نباید این تصور را پیش آورد که فارسی تهرانی با گویش قدیم تهران ، قبل از انتقال پایتخت به آنجا، یکسان است . گویش قدیم تهران با گویش روستاهای شمیران یکسان بوده ، اما با گویش رازی قدیم آنگونه که در اشعار بندار رازی آمده ، تفاوتهایی داشته است . گویش تهرانی از خانواده گویشهای مرکزی ایران و به فارسی تهرانی نزدیکتر بوده است . نمونه های این گویش را در اشعار سِحْری تهرانی ، منقول در تذکره نصرآبادی و مجمع الفصحا ، می توان یافت . فارسی تهرانی امروزی نیز در معدودی از نوشته های معاصر، که عمداً به گویش تهرانی تقلیدی نوشته شده اند دیده می شود. فارسی تهرانی از نظر قواعد آوایی و صرفی و نحوی و واژگان با فارسی نوشتاری معیار دارای تفاوتهایی است که پاره ای از آن ها در فارسی سایر مناطق نیز وجود دارد.