خسرو پاشا بوشناق (بوسنیاق/ بوسناق)(مرگ مارس ۱۶۳۲)، صدراعظم و امیرالامرای عثمانی در ۱۰۳۷ ه. ق. به صدارت رسید. وی بوسنوی تبار و تربیت یافته دربار عثمانی بود. ابتدا به مقام سلاحداری رسید و در ۱۰۳۳ به آغایی (ریاست) ینی چریان منصوب شد. خسروآغا در لشکرکشی صدراعظم محمدپاشا چَرْکَس برای سرکوبی قیام آبازه محمد پاشا جلالی شرکت داشت و پس از مرگ صدراعظم در ربیع الاول ۱۰۳۴، حافظ احمدپاشا (حکمران دیاربکر) به پیشنهاد خسروآغا صدراعظم شد. خسروآغا پس از اطلاع از اینکه خود نیز در فهرست نامزدهای صدارت بوده است، از پیشنهادی که کرده بود، نادم گردید و حتی از روی حسد احمدپاشا را از حمله به گرجستان، که تصرفش در آن زمان آسان می نمود، بازداشت و به لشکرکشی به بغداد ترغیب کرد. در محاصره هشت ماهه بغداد، پس از رسیدن شاه عباس اول در رأس سی هزار سرباز به یاری محاصره شدگان و قرارگرفتن نیروهای عثمانی در میان دو آتش، رشادتهای خسروآغا لشکر عثمانی را نجات داد. شکست حافظ احمدپاشا در این لشکرکشی به عزل او از صدارت در ربیع الاول ۱۰۳۶ منجر شد. خسروآغا هم در همان روزها از ریاست ینی چری معزول گردید و در رجب همان سال عضو هیئت وزرا و از آن پس، به پاشا ملقب شد. در ۱۰۳۷ ق. به صدارت رسید. وی سپس، به تدارک لوازم لشکرکشی بر آبازه پاشا پرداخت که ضمن اظهار اطاعت از شاه عباس، از وی تقاضای نیروی کمکی برای مقابله با صدراعظم جدید کرده بود. در ۷ محرّم ۱۰۳۸، محل اقامت آبازه پاشا، یعنی ارزروم محاصره شد و سرانجام آبازه بعد از شانزده روز، پس از گرفتن امان نامه، خود و قلعه ارزروم را تسلیم کرد. خسروپاشا با همراهی آبازه پاشا و شمسی خان (فرستاده شاه عباس به یاری آبازه) که به اسارت والی قارص درآمده بود در ربیع الآخر همان سال، باشکوه و استقبال فراوان وارد استانبول شد. آبازه به خواهش خسروپاشا مشمول عفو پادشاه قرار گرفت.
خسروپاشا پس از گذراندن حدود شش ماه در استانبول و فراهم آوردن مقدمات لازم برای لشکرکشی و بازستاندن قلعه بغداد، که به تصرف شاه عباس اول درآمده بود، به اُسکُدار رفت. در آنجا، خبر درگذشت شاه عباس (۲۴ جمادی الاولی ۱۰۳۸) به اردو رسید. در ذیقعده ۱۰۳۸، خسروپاشا برای تصرف بغداد از اسکدار به سوی موصل حرکت کرد. او که بیش از پیش بی حوصله و بی رحم شده بود، در طول راه افراد زیادی را کشت که برخی از حاکمان و پاشاهای عثمانی هم در بین آنان بودند. این قتل عام باعث تنفر بیش از پیش مردم آناطولی از حکومت عثمانی شد. هنگامی که سپاه عثمانی در جمادی الاولی ۱۰۳۹ به موصل رسید، شدت بارندگی و طغیان رودهای نواحی موصل و عراق، موجب توقف طولانی و خسارات و تلفات بسیار شد و حرکت به سوی بغداد را غیرممکن ساخت. از این رو، خسروپاشا و امرا، مصلحت را در این دیدند که ابتدا به ایران لشکرکشی کنند تا با تضعیف صفویان، تصرف بغداد آسان تر گردد.
خسروپاشا در طول مسیر حمله به ایران، نزدیکی قزوین قلعه هایی در برخی شهرهای مرزی ساخت یا مرمت کرد، بیشتر امرای کردستان را به اطاعت خود درآورد و نیروهایشان را به خدمت سپاه عثمانی گرفت، برخی شهرها را غارت کرد و سپاهیان خسته و کم آذوقه خود را تا درگزین پیش برد. لیکن سران ینی چری، با توجه به خستگی زیاد سپاهیان و ملاحظه اینکه هدف اصلی از این لشکرکشی بازپس گرفتن بغداد بوده است، خسروپاشا را از ادامه پیشروی در ایران منصرف نمودند و او در ۱۰ ذیقعده ۱۰۳۹، از درگزین به سوی بغداد حرکت کرد و در طول مسیر خود، شهرها را غارت و تخریب نمود.
نیروهای خسروپاشا سرانجام بغداد را محاصره کردند و پس از چهل روز تحمل تلفات و خسارات بسیار، در ۷ یا ۸ ربیع الآخر ۱۰۴۰، بدون کسب نتیجه عقب نشستند. خسروپاشا برای گذراندن زمستان به موصل رفت، اما فتوحات پی درپی صفویان به وی اجازه اقامت در موصل را نداد. در این بین، امرایی چون مصطفی پاشا، ابدال پاشا و عمرپاشا، که به یاری وی آمده ولی از صفویان شکست خورده بودند، به دستور خسروپاشا اعدام شدند. در همان هنگام، خبر رسید که صفویان حله را محاصره کرده اند و موصل را نیز تهدید می کنند، خسروپاشا نیز موصل را ترک کرد تا سپاه را به ماردین منتقل کند، اما قبل از ترک آنجا، قلعه موصل را تحکیم و باروی کاملاً تخریب شده شهر را بازسازی کرد. خسروپاشا بعد از استقرار در ماردین در آخر جمادی الآخره ۱۰۴۰، از استانبول تقاضای پول و سی هزار سرباز از کریمه کرد. رسیدن این سربازان بیش از هفت ماه طول کشید و به شکایت سپاهیان انجامید و سران ینی چری هنگامی که از قصد خسروپاشا برای لشکرکشی دوباره به بغداد (این بار هم از راه موصل) خبردار شدند مخالفت کردند و خواستار به تعویق انداختن این لشکرکشی شدند. ازاین رو، خسروپاشا بخشی از سپاهیان را مرخص کرد و با باقی مانده سپاه در ربیع الاول ۱۰۴۱ راهی دیاربکر شد. قبل از رسیدنش به آنجا، سربازان کریمه ای نیز به او پیوستند. خسروپاشا بی خبر از اینکه در استانبول وی را عزل کرده اند، پس از رسیدن به دیاربکر، سپاهیان را به سه قسمت کرد. عده ای را همراه رئیس ینی چری نزد خود نگه داشت، بخشی را در سوریه گذاشت، و سربازان کریمه ای را نیز در ارزروم مستقر ساخت و در نامه ای به استانبول اعلام کرد که در بهار به بغداد لشکرکشی خواهد کرد.
خسروپاشا پس از گذراندن حدود شش ماه در استانبول و فراهم آوردن مقدمات لازم برای لشکرکشی و بازستاندن قلعه بغداد، که به تصرف شاه عباس اول درآمده بود، به اُسکُدار رفت. در آنجا، خبر درگذشت شاه عباس (۲۴ جمادی الاولی ۱۰۳۸) به اردو رسید. در ذیقعده ۱۰۳۸، خسروپاشا برای تصرف بغداد از اسکدار به سوی موصل حرکت کرد. او که بیش از پیش بی حوصله و بی رحم شده بود، در طول راه افراد زیادی را کشت که برخی از حاکمان و پاشاهای عثمانی هم در بین آنان بودند. این قتل عام باعث تنفر بیش از پیش مردم آناطولی از حکومت عثمانی شد. هنگامی که سپاه عثمانی در جمادی الاولی ۱۰۳۹ به موصل رسید، شدت بارندگی و طغیان رودهای نواحی موصل و عراق، موجب توقف طولانی و خسارات و تلفات بسیار شد و حرکت به سوی بغداد را غیرممکن ساخت. از این رو، خسروپاشا و امرا، مصلحت را در این دیدند که ابتدا به ایران لشکرکشی کنند تا با تضعیف صفویان، تصرف بغداد آسان تر گردد.
خسروپاشا در طول مسیر حمله به ایران، نزدیکی قزوین قلعه هایی در برخی شهرهای مرزی ساخت یا مرمت کرد، بیشتر امرای کردستان را به اطاعت خود درآورد و نیروهایشان را به خدمت سپاه عثمانی گرفت، برخی شهرها را غارت کرد و سپاهیان خسته و کم آذوقه خود را تا درگزین پیش برد. لیکن سران ینی چری، با توجه به خستگی زیاد سپاهیان و ملاحظه اینکه هدف اصلی از این لشکرکشی بازپس گرفتن بغداد بوده است، خسروپاشا را از ادامه پیشروی در ایران منصرف نمودند و او در ۱۰ ذیقعده ۱۰۳۹، از درگزین به سوی بغداد حرکت کرد و در طول مسیر خود، شهرها را غارت و تخریب نمود.
نیروهای خسروپاشا سرانجام بغداد را محاصره کردند و پس از چهل روز تحمل تلفات و خسارات بسیار، در ۷ یا ۸ ربیع الآخر ۱۰۴۰، بدون کسب نتیجه عقب نشستند. خسروپاشا برای گذراندن زمستان به موصل رفت، اما فتوحات پی درپی صفویان به وی اجازه اقامت در موصل را نداد. در این بین، امرایی چون مصطفی پاشا، ابدال پاشا و عمرپاشا، که به یاری وی آمده ولی از صفویان شکست خورده بودند، به دستور خسروپاشا اعدام شدند. در همان هنگام، خبر رسید که صفویان حله را محاصره کرده اند و موصل را نیز تهدید می کنند، خسروپاشا نیز موصل را ترک کرد تا سپاه را به ماردین منتقل کند، اما قبل از ترک آنجا، قلعه موصل را تحکیم و باروی کاملاً تخریب شده شهر را بازسازی کرد. خسروپاشا بعد از استقرار در ماردین در آخر جمادی الآخره ۱۰۴۰، از استانبول تقاضای پول و سی هزار سرباز از کریمه کرد. رسیدن این سربازان بیش از هفت ماه طول کشید و به شکایت سپاهیان انجامید و سران ینی چری هنگامی که از قصد خسروپاشا برای لشکرکشی دوباره به بغداد (این بار هم از راه موصل) خبردار شدند مخالفت کردند و خواستار به تعویق انداختن این لشکرکشی شدند. ازاین رو، خسروپاشا بخشی از سپاهیان را مرخص کرد و با باقی مانده سپاه در ربیع الاول ۱۰۴۱ راهی دیاربکر شد. قبل از رسیدنش به آنجا، سربازان کریمه ای نیز به او پیوستند. خسروپاشا بی خبر از اینکه در استانبول وی را عزل کرده اند، پس از رسیدن به دیاربکر، سپاهیان را به سه قسمت کرد. عده ای را همراه رئیس ینی چری نزد خود نگه داشت، بخشی را در سوریه گذاشت، و سربازان کریمه ای را نیز در ارزروم مستقر ساخت و در نامه ای به استانبول اعلام کرد که در بهار به بغداد لشکرکشی خواهد کرد.
wiki: خسرو پاشا بوشناق