ابو ایوب سلیمان بن یحیی بن جبیرول ( به عبری: שלמה בן יהודה אבן גבירול ) شاعر عبری زبان[۱]، نویسنده و فیلسوف اسپانیایی و از بزرگان فلسفه یهودی که در سال ۱۰۲۱ میلادی در مالاگا بدنیا آمد و در سن ۳۶ و یا ۳۷ سالگی در والنسیا درگذشت. [۲]
قس
اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول
ﻋﻨﻮان ﻓﺎرﺳﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول
ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت اِْﺑِﻦُﺟﺒﯿﺮول، اﺑﻮاﯾﻮب ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ( ح 450 - 411ق1058 - 1020م، ﺷﺎﻋﺮ و ﻓﯿﻠﺴﻮف ﯾهﻮدی اﻧﺪﻟﺲ زﻧﺪﮔﯽ و
ٔﻪ
ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻧﺎم اﺻﻠﯽ ( ﻋﺒﺮی وی ﺷﻠﻮﻣﻮﺑﯿﻦ ﯾﮫﻮدا و ﻧﺎم ﻋﺮﺑﯽ وی اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻮده، ﮐﻪ ﺳﭙﺲ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﻧﺸﺎﻧ
ﺗﺼﻐﯿﺮ، «اول» ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ او در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻟﻮﻣﻮن ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﯾﺎ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، ﯾﺎ اوﯾﺴﯿﺮون ﯾﺎ اون
ﺳﺒﺮول1 ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ ( EI 2 ) . از زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ وی آﮔﺎھﯽ اﻧﺪﮐﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﻣﯽﺗﻮان از دو
ٔه زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ وی ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ: ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ
ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻤﺪه ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ در آﻧﮫﺎ آﮔﺎھﯽ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ دﻗﯿﻘﯽ درﺑﺎر
ﺷﺎﻋﺮ و ﻣﻨﺘﻘﺪ ادﺑﯽ و ﻣﺘﻔﻠﺴﻒ ﯾﮫﻮدی ﻣﻮﺳﺲ ﺑﻦ ﯾﺎﮐﻮب ﺑﻦ ﻋﺰرا ( ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻋﺰرا ) ﮐﻪ در ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺑﻦ
ٔه اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺤﺎﺿﺮ ٔه و اﻟﻤﺬاﮐﺮ ٔه
ھﺎرون ( د 530ق1135م ﻧﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ درﺑﺎر
ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ، وﻟﯽ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻋﺒﺮی آن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه، آورده اﺳﺖ ( ﻧﮏ: ﻣﻮﻧﮏ، 155 ) . , 264 - 262 517 - 515,
وی در اﯾﻦ ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺨﺘﺼﺮ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول را ﺷﺎﻋﺮی ﺟﻮان و ﻋﺒﺮی زﺑﺎن، ﭼﯿﺮهدﺳﺖ و ﭘﺮﺷﻮر و ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﺎﯾﺶ
ٔه اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول آورده و ﺳﺎل درﮔﺬﺷﺖ وی را
آﻣﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻣﻨﺒﻊ دوم، آﮔﺎھﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ اﻧﺪﻟﺴﯽ درﺑﺎر
ﺛﺒﺖ ﮐﺮده و از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ ( ص 205 ) . ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ در دﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول در
ﻣﺎﻟﻘﻪ ( ﻣﺎﻻﮔﺎ ) زاده ﺷﺪ، ﺳﭙﺲ در ﺳﺮﻗﺴﻄﻪ ( ﺳﺎراﮔﻮﺳﺎ ) ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺖ، از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺴﯿﻪ ( واﻟﻨﺴﯿﺎ ) رﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در
ھﻤﺎﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻣﻮرخ ﯾﮫﻮدی آﺑﺮاھﺎم ﺑﻦ داوود ( ح 574 - 504ق1180 - 1110م ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول در 462ق ﻣﺮده
اﺳﺖ، اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ ﯾﺎد ﮐﺮده، ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ اﺑﻦ
ﺟﺒﯿﺮول ﺑﻮده و درﺳﺖ در 462ق درﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ آﮔﺎھﯽ درﺳﺖﺗﺮی از ﺳﺎل ﻣﺮگ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ
زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از درﺧﺸﺎنﺗﺮﯾﻦ و ﻧﯿﺰ ﭘﺮآﺷﻮبﺗﺮﯾﻦ دوراﻧﮫﺎی ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻮده
اﺳﺖ ﺳﺎﻟﮫﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ وی، ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن، ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﻟﻤﻨﺼﻮر ( د 452ق1060م ﺑﻮد و در
ﻣﺪت ﺣﮑﻮﻣﺖ وی، ﺑﻠﻨﺴﯿﻪ از ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ آﺛﺎر:
اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺷﺎﻋﺮی ﺗﻮاﻧﺎ و ﺷﻮرﯾﺪه و ﻧﯿﺰ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود. از آﺛﺎر ﺷﻌﺮی وی ﺣﺪود 400 ﻗﻄﻌﻪ، ﺑﺎ
ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ، ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎﺳﺎت ژرف ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﺗﺎﺑﯿﺪه ، ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ، ﮐﻪ ﻣﺸﮫﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﮫﺎ
ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺮی ﮐﺘﺮ ﻣﻠﺨﻮت ( ﺗﺎج ﺷﺎھﺎﻧﻪ از ﻣﯿﺎن آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وی، ﺗﻨﮫﺎ دو اﺛﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه، ﮐﻪ
اﺻﺎﻟﺖ آﻧﮫﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ ﮐﺘﺎب اﺻﻼح اﻻﺧﻼق، ﮐﻪ اﺻﻞ آن ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺘﻦ آن اﮐﻨﻮن در دﺳﺖ اﺳﺖ ( ﻧﮏ:
ٔه1 ( ﭼﺸﻤ ٔﻪ زﻧﺪﮔﯽ، ﮐﻪ اﺻﻞ آن
ﻣﺂﺧﺬ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، و دﯾﮕﺮی ﻣﺸﮫﻮرﺗﺮﯾﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﯽ وی ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﺳﺪٔه 6ق12م ﺑﻪ ﻻﺗﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ھﻢ اﮐﻨﻮن در دﺳﺖ
اﺳﺖ اﺛﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وی، ﮐﻪ آن ھﻢ در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮده، ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺨﺘﺎر اﻟﻼ¸ﻟﯽ ﻋﻨﻮان داﺷﺘﻪ و
ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻋﺒﺮی آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺤﺮ ﭘﻨﯿﻨﯿﻢ2 ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه و اﮐﻨﻮن در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ، اﻣﺎ اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺑﻪ ھﯿﭻ
ٔه در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻻﺗﯿﻨﯽ ﻓﻮﻧﺲ وﯾﺘﺎی3، در ﻣﯿﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان
روی ﻣﺴﻠﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﻣﺸﮫﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻻﺗﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﺳﺪٔه 12م، از ﺳﻮی ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪ، ﻧﻪ از ﺳﻮی ﯾﮫﻮدﯾﺎن؛ زﯾﺮا
آﻧﺎن در اﯾﻦ اﺛﺮ اﺷﺎرهای ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد، ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮرات، ﺗﻠﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﮫﺎ ﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ. ﻣﺸﻮق اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ، دون رﯾﻤﻮﻧﺪ،
ٔه، ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﺧﻼﺻﻪھﺎﯾﯽ از آن ﺑﻪ
اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ طﻠﯿﻄﻠﻪ ( ﺗﻮﻟﺪو ) در ﻧﯿﻤ ٔﻪ ﺳﺪٔه 12م ﺑﻮد. ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﻋﺒﺮی ، ﮐﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ، در ﻣﯿﺎن ﻣﺤﺎﻓﻞ ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ - ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، از اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای
ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ، و ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺮﺳﺨﺘﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺴﯿﺤﯽ در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ
ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻋﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ. ﺗﻘﺮﯾﺒﺎًﯾﮏ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻻﺗﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب، ﻣﺘﻔﻠﺴﻒ و ﻣﺘﺮﺟﻢ
ٔه را از اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ آن ﺑﻪ ﻋﺒﺮی، ﯾﺎ ﻋﻨﻮان ﻟﯿﮑﻮﺗﯽ ﺳﻔﺮ ﺣﯿﯿﻢ
ﯾﮫﻮدی ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻦ ﻓﺎﻻﮐﺮا ﯾﺎ ﭘﺎﻟﮑﻮﺋﺮا4 ﮔﺰﯾﺪهھﺎﯾﯽ از ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد. اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪهھﺎ را ﻣﻮﻧﮏ، ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻧﺎم اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف را ﮐﺸﻒ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد، ﺑﻪ
ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪی ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ ( ﻧﮏ: ﻣﻮﻧﮏ، 148 - 5 ) . 306 - 152, از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ،
ٔه ارادٔه ( اﻟﮫﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺧﻮد وی،
ٔه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ، ﮐﺘﺎب دﯾﮕﺮی درﺑﺎر
ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮد اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، در ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮد ( ص . ( 315 ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻻﺗﯿﻦ ﮐﺘﺎب5، ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ آن ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺠﻮد12/11/12 ﭘرﯾﻧت ﻣﺣدوده
2/11
ٔه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﮫﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺳﺖ، ﮐﻪ در اﺳﭙﺎﻧﯿﺎی زﯾﺮ
ٔﻪ اﻟﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﺂﺧﺬ ﻣﮫﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
و ﻋﻠ
ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد، ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎی ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎن، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎراﺑﯽ و اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ( ه م م، ھﻨﻮز
در آن زﻣﺎن ، ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪﻟﺲ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد. اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ( د
428ق103 . . .
قس
اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول
ﻋﻨﻮان ﻓﺎرﺳﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول
ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت اِْﺑِﻦُﺟﺒﯿﺮول، اﺑﻮاﯾﻮب ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ( ح 450 - 411ق1058 - 1020م، ﺷﺎﻋﺮ و ﻓﯿﻠﺴﻮف ﯾهﻮدی اﻧﺪﻟﺲ زﻧﺪﮔﯽ و
ٔﻪ
ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻧﺎم اﺻﻠﯽ ( ﻋﺒﺮی وی ﺷﻠﻮﻣﻮﺑﯿﻦ ﯾﮫﻮدا و ﻧﺎم ﻋﺮﺑﯽ وی اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻮده، ﮐﻪ ﺳﭙﺲ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﻧﺸﺎﻧ
ﺗﺼﻐﯿﺮ، «اول» ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ او در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻟﻮﻣﻮن ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﯾﺎ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، ﯾﺎ اوﯾﺴﯿﺮون ﯾﺎ اون
ﺳﺒﺮول1 ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ ( EI 2 ) . از زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ وی آﮔﺎھﯽ اﻧﺪﮐﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﻣﯽﺗﻮان از دو
ٔه زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ وی ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ: ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ
ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻤﺪه ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ در آﻧﮫﺎ آﮔﺎھﯽ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ دﻗﯿﻘﯽ درﺑﺎر
ﺷﺎﻋﺮ و ﻣﻨﺘﻘﺪ ادﺑﯽ و ﻣﺘﻔﻠﺴﻒ ﯾﮫﻮدی ﻣﻮﺳﺲ ﺑﻦ ﯾﺎﮐﻮب ﺑﻦ ﻋﺰرا ( ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻋﺰرا ) ﮐﻪ در ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺑﻦ
ٔه اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺤﺎﺿﺮ ٔه و اﻟﻤﺬاﮐﺮ ٔه
ھﺎرون ( د 530ق1135م ﻧﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ درﺑﺎر
ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ، وﻟﯽ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻋﺒﺮی آن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه، آورده اﺳﺖ ( ﻧﮏ: ﻣﻮﻧﮏ، 155 ) . , 264 - 262 517 - 515,
وی در اﯾﻦ ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺨﺘﺼﺮ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول را ﺷﺎﻋﺮی ﺟﻮان و ﻋﺒﺮی زﺑﺎن، ﭼﯿﺮهدﺳﺖ و ﭘﺮﺷﻮر و ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﺎﯾﺶ
ٔه اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول آورده و ﺳﺎل درﮔﺬﺷﺖ وی را
آﻣﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻣﻨﺒﻊ دوم، آﮔﺎھﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ اﻧﺪﻟﺴﯽ درﺑﺎر
ﺛﺒﺖ ﮐﺮده و از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ ( ص 205 ) . ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ در دﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول در
ﻣﺎﻟﻘﻪ ( ﻣﺎﻻﮔﺎ ) زاده ﺷﺪ، ﺳﭙﺲ در ﺳﺮﻗﺴﻄﻪ ( ﺳﺎراﮔﻮﺳﺎ ) ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺖ، از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺴﯿﻪ ( واﻟﻨﺴﯿﺎ ) رﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در
ھﻤﺎﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻣﻮرخ ﯾﮫﻮدی آﺑﺮاھﺎم ﺑﻦ داوود ( ح 574 - 504ق1180 - 1110م ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول در 462ق ﻣﺮده
اﺳﺖ، اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ ﯾﺎد ﮐﺮده، ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﺑﻦ ﺻﺎﻋﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ اﺑﻦ
ﺟﺒﯿﺮول ﺑﻮده و درﺳﺖ در 462ق درﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ آﮔﺎھﯽ درﺳﺖﺗﺮی از ﺳﺎل ﻣﺮگ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ
زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از درﺧﺸﺎنﺗﺮﯾﻦ و ﻧﯿﺰ ﭘﺮآﺷﻮبﺗﺮﯾﻦ دوراﻧﮫﺎی ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻮده
اﺳﺖ ﺳﺎﻟﮫﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ وی، ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن، ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﻟﻤﻨﺼﻮر ( د 452ق1060م ﺑﻮد و در
ﻣﺪت ﺣﮑﻮﻣﺖ وی، ﺑﻠﻨﺴﯿﻪ از ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ آﺛﺎر:
اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺷﺎﻋﺮی ﺗﻮاﻧﺎ و ﺷﻮرﯾﺪه و ﻧﯿﺰ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود. از آﺛﺎر ﺷﻌﺮی وی ﺣﺪود 400 ﻗﻄﻌﻪ، ﺑﺎ
ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ، ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎﺳﺎت ژرف ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﺗﺎﺑﯿﺪه ، ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ، ﮐﻪ ﻣﺸﮫﻮرﺗﺮﯾﻦ آﻧﮫﺎ
ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺮی ﮐﺘﺮ ﻣﻠﺨﻮت ( ﺗﺎج ﺷﺎھﺎﻧﻪ از ﻣﯿﺎن آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وی، ﺗﻨﮫﺎ دو اﺛﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه، ﮐﻪ
اﺻﺎﻟﺖ آﻧﮫﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ ﮐﺘﺎب اﺻﻼح اﻻﺧﻼق، ﮐﻪ اﺻﻞ آن ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺘﻦ آن اﮐﻨﻮن در دﺳﺖ اﺳﺖ ( ﻧﮏ:
ٔه1 ( ﭼﺸﻤ ٔﻪ زﻧﺪﮔﯽ، ﮐﻪ اﺻﻞ آن
ﻣﺂﺧﺬ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، و دﯾﮕﺮی ﻣﺸﮫﻮرﺗﺮﯾﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﯽ وی ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﺳﺪٔه 6ق12م ﺑﻪ ﻻﺗﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ھﻢ اﮐﻨﻮن در دﺳﺖ
اﺳﺖ اﺛﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وی، ﮐﻪ آن ھﻢ در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮده، ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺨﺘﺎر اﻟﻼ¸ﻟﯽ ﻋﻨﻮان داﺷﺘﻪ و
ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻋﺒﺮی آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺤﺮ ﭘﻨﯿﻨﯿﻢ2 ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه و اﮐﻨﻮن در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ، اﻣﺎ اﺻﺎﻟﺖ اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺑﻪ ھﯿﭻ
ٔه در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻻﺗﯿﻨﯽ ﻓﻮﻧﺲ وﯾﺘﺎی3، در ﻣﯿﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان
روی ﻣﺴﻠﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﻣﺸﮫﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻻﺗﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﺳﺪٔه 12م، از ﺳﻮی ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪ، ﻧﻪ از ﺳﻮی ﯾﮫﻮدﯾﺎن؛ زﯾﺮا
آﻧﺎن در اﯾﻦ اﺛﺮ اﺷﺎرهای ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد، ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮرات، ﺗﻠﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﮫﺎ ﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ. ﻣﺸﻮق اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ، دون رﯾﻤﻮﻧﺪ،
ٔه، ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﺧﻼﺻﻪھﺎﯾﯽ از آن ﺑﻪ
اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ طﻠﯿﻄﻠﻪ ( ﺗﻮﻟﺪو ) در ﻧﯿﻤ ٔﻪ ﺳﺪٔه 12م ﺑﻮد. ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻻﺗﯿﻨﯽ ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﻋﺒﺮی ، ﮐﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ، در ﻣﯿﺎن ﻣﺤﺎﻓﻞ ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ - ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، از اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای
ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ، و ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺮﺳﺨﺘﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺴﯿﺤﯽ در ﺳﺪهھﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ، اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ
ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻋﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ. ﺗﻘﺮﯾﺒﺎًﯾﮏ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻻﺗﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب، ﻣﺘﻔﻠﺴﻒ و ﻣﺘﺮﺟﻢ
ٔه را از اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ آن ﺑﻪ ﻋﺒﺮی، ﯾﺎ ﻋﻨﻮان ﻟﯿﮑﻮﺗﯽ ﺳﻔﺮ ﺣﯿﯿﻢ
ﯾﮫﻮدی ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻦ ﻓﺎﻻﮐﺮا ﯾﺎ ﭘﺎﻟﮑﻮﺋﺮا4 ﮔﺰﯾﺪهھﺎﯾﯽ از ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮد. اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪهھﺎ را ﻣﻮﻧﮏ، ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻧﺎم اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف را ﮐﺸﻒ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد، ﺑﻪ
ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪی ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ ( ﻧﮏ: ﻣﻮﻧﮏ، 148 - 5 ) . 306 - 152, از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ،
ٔه ارادٔه ( اﻟﮫﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ، ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺧﻮد وی،
ٔه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ، ﮐﺘﺎب دﯾﮕﺮی درﺑﺎر
ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮد اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول، در ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮد ( ص . ( 315 ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻻﺗﯿﻦ ﮐﺘﺎب5، ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ آن ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺠﻮد12/11/12 ﭘرﯾﻧت ﻣﺣدوده
2/11
ٔه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﮫﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺳﺖ، ﮐﻪ در اﺳﭙﺎﻧﯿﺎی زﯾﺮ
ٔﻪ اﻟﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﺂﺧﺬ ﻣﮫﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﯾﻨﺒﻮع اﻟﺤﯿﺎ
و ﻋﻠ
ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد، ﺗﺮﺟﻤ ٔﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎی ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎن، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎراﺑﯽ و اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ( ه م م، ھﻨﻮز
در آن زﻣﺎن ، ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪﻟﺲ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎی ﻣﺴﯿﺤﯽ راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد. اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮول ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ( د
428ق103 . . .