اخلاق محسنی

اخلاق محسنی کتابی از حسین واعظ کاشفی دربارهٔ اخلاق است. خواندمیر، مورخ هم عصر کاشفی، این اثر را در زمرهٔ هفت کتاب مشهور کاشفی در خلال حیاتش دانسته است. یان ریپکا آن را سومین اثر منثور در زمینهٔ اخلاق به فارسی بر می شمارد. اولی اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی و دومی اخلاق جلالی از جلال الدین محمد دوانی فیلسوف است که بسیار مغلق می باشد. دو کتاب قبلی توسط دو فیلسوف و متکلم نوشته شده اند ولی کاشفی ذوق فلسفی نداشت و اثرش از این لحاظ با آن دو متفاوت است. ذوق عمومی علما در دورهٔ تیموریان چندان با فلسفهٔ محض میانه نداشت و کاشفی نیز فرزند زمانهٔ خویش بود. شاید به همین دلیل اخلاق محسنی در بین عامهٔ مردم رواج یافت و به قول ذبیح الله صفا به یکی از «کتاب های مشهور قرون اخیر در اخلاق» مبدل گشت.
کتاب مشتمل بر ۴۰ باب است و نگارش آن در سال ۹۰۰ قمری به پایان رسید. این تاریخ با ارقام ابجد در بیت زیر از کاشفی آمده است:

اخلاق مُحسنی
کتابی به فارسی در علم اخلاق، از کمال الدین حسین واعظ کاشفی ( ـ۹۱۰ق). اخلاق محسنی در ۴۰ باب، در سه موضوع سیاست مدرن، تدبیر منزل و اخلاق، از حکمت عملی نوشته شده است. واعظ کاشفی در نگارش آن از اخلاق ناصری و کلیله و دمنۀ نصرالله منشی بهره برده است. وی این کتاب را در ۹۰۰ق به پایان برد و به نام ابوالمحسن میرزا پسر سلطان حسین بایقرا (۸۷۳ـ۹۱۱ق)، اخلاق محسنی نامید. این کتاب به ویژه در هند شهرت فراوان داشته و بارها به چاپ رسیده و به اردو نیز ترجمه شده است. اخلاق محسنی، برگردان ترکی و انگلیسی و آلمانی (بخشی از آن) نیز دارد. در ایران بارها چاپ شده است.