ادبیات کودکان (children\'s literature)
آثار ویژۀ کودکان. قدیمی ترین کتاب مصوّر کودکان به انگلیسی گودی دو کفشی(۱۷۶۵) است، که احتمالاً نوشتۀ اولیور گلدسمیتاست. قصه های پریاندراصل بخش کوچکی از ادبیات غیرمکتوب بودند و به نویسندگانی چون شارل پرو، که برای نخستین بار آن ها را جمع آوری کرده اند، نسبت داده می شوند. در قرن ۱۹ چند نویسنده، ازجمله هانس کریستیان آندرسن، داستان هایی از نوع قصۀ پریان نوشتند و سایر نویسندگان، مثل برادران گریم، داستان های موجود را گردآوری و در مواردی اقتباس کرده اند.
قرن ۱۹. نخستین داستان های کودکان اهداف اخلاقی داشتند؛ این امر به ویژه در قرن ۱۹، صرف نظر از کتاب های بی همتای آلیس، اثر لوئیس کارول، صادق است. اواخر قرن ۱۹، با ظهور لوئیس کارول، بئاتریکس پاتر، چارلز کینگزلی، و جِی ام بَری، دوران درخشان ادبیات کودکان در بریتانیای کبیر بود. این قرن، با ظهور هنرمندانی چون کیت گرینوِیو رندولف کالدکت، عصر زرین کتاب های مصوّر کودکان نیز بود. زنان کوچک(۱۸۶۹) و دنباله های آن، اثر لوئیزا مِی اَلکوت، در امریکا خوانندگان فراوانی یافتند.
داستان های پرماجرا. غالباً برای کودکان پرکشش بوده اند؛ حتی اگر برای بزرگسالان نوشته شده باشند. برخی از این داستان ها عبارت اند از رابینسون کروزوئه، نوشتۀ دانیل دفو؛سفرهای گالیور، اثر طنزآمیز جاناتان سویفت؛ و تام سایر(۱۸۷۶) و هکلبری فین(۱۸۸۴)، اثر مارک تواین.
قرن ۲۰. برخی از پرطرفدارترین نویسندگان کتاب کودک در بریتانیای کبیر عبارت اند از کنت گراهام(باد در میان درختان بید، ۱۹۰۸) و اِی اِی میلن(وینی دِ پو، ۱۹۲۶)؛ و در امریکا لورا اینگالز وایلدر(خانۀ کوچک در دشت، ۱۹۳۵)، ای بی وایت(استوارت لیتل، ۱۹۴۵؛ تار عنکبوت شارلوت، ۱۹۵۲)، و دکتر سئوس(گربه در کلاه، ۱۹۵۷). مجموعۀ آثار لوسی مود مونتگمریکانادایی، که نخستین اثرشاَن اهل گرین گیبلز (۱۹۰۸) است، بسیار پرطرفدار بودند و نخستین اثر روآل، جیمز و هلوی غول آسا(۱۹۶۱)، از آثار پرطرفدار او برای کودکان است، که عواطف اولیه را برمی انگیزد و با اصول اخلاقی تحکم آمیز همراه است. نویسندگان امریکایی، نظیر جودی بلومو هینتون، داستان های واقع گرایانه تری برای نوجوانان نوشته اند. در پایان قرن ۲۰ و اوایل قرن ۲۱ مجموعۀ کتاب های هَری پاتر، اثر جِی کی رولینگ، نویسندۀ انگلیسی که به دنیای پرمخاطرۀ جادوگری می پردازند، محبوبیت بسیاری یافتند.
فانتزی (خیال پردازی). کتاب هابیت(۱۹۳۷) و دنبالۀ ۳ جلدی آن،ارباب حلقه ها (۱۹۵۴ـ۱۹۵۵)، اثر تالکین، که صحنۀ رویدادهای آن جهانی کاملاً خیالی در مرکز زمین است، بسیاری از نویسندگان کتاب های کودکان را تحت تأثیر قرارداده اند. سی اس لوئیس، دوست تالکین، رویدادنامه های تمثیلی نارنیارا نوشت، که ازجملۀ آن هاست: شیر، جادوگر و گنجه(۱۹۵۰). عقاب نینت(۱۹۵۴)، اثر رُزمری ساتکلیف؛ باغ نیمه شب تام(۱۹۵۸)، نوشتۀ فیلیپا پیرس؛ و شکار وحش هاگورتی(۱۹۷۱)، اثر پنلوپه لایولی، از کتاب های شاخص ادبیات کودک اند، که با موضوع همیشه جذاب سفر در زمان نوشته شده اند.
کتاب های مصوّر. برخی از نویسندگان کودکان خردسال، که داستان ها و تصاویر با کیفیت عالی را درهم می آمیزند، عبارت اند از موریس سنداک(چیزهای وحشی کجا هستند، ۱۹۶۳) و کوئنتین بلیک( آقای ماگنولیا، ۱۹۸۰).
ادبیات کودکان در ایران. سابقۀ ادبیات کودکان، به معنای امروزی، یعنی کتاب هایی که خاص کودکان (و نوجوانان) نوشته و تصویرپردازی شده باشد، به اوایل قرن حاضر می رسد. در ۱۳۰۸ش، جبّار باغچه بان مجموعه ای از آثار منظوم و منثور کودکانۀ ایرانی فارسی را چاپ کرد. در ۱۳۱۵ش، علی نقی وزیری مجموعه ای از داستان ها و شعرهای کودکانه را ترجمه، گردآوری و منتشر کرد. فضل الله صبحی مهتدی، در ۱۳۱۵ش، به گردآوری افسانه های عامیانۀ ایران پرداخت و این مجموعه ها در ردۀ ادبیات کودکان در ایران قرار گرفتند. از این سال به بعد ناشران تهرانی کتاب های غیرکودکانه ای که نامشان شبیه به نام های کودک پسند بود نیز چاپ کردند؛ مانند موش و گربه، اثر عبید زاکانی، عاق والدین، و چهل طوطی. ازجمله نخستین سازندگان شعرهای مستقل برای کودکان ایران عبارت بودند از ایرج میرزا (۱۲۵۳ـ۱۳۰۴ش)، حاجی میرزایحیی دولت آبادی (۱۲۷۹ـ۱۳۱۸ش)، محمدتقی بهار (۱۲۶۶ـ۱۳۳۰ش)، و پروین اعتصامی (۱۲۸۵ـ۱۳۲۰ش). صمد بهرنگی نیز داستان هایی برای کودکان و نوجوانان نوشته که پرآوازه ترین آن ها ماهی سیاه کوچولو است. از دهۀ ۱۳۴۰ به بعد، انتشار کتاب های کودکان در ایران افزایش یافت که غالباً ترجمۀ آثار خارجی بودند. در دهۀ ۱۳۴۰، دو مؤسسه مهم برای بهبود کیفیت ادبیات کودکان در ایران دایر شد: شورای کتاب کودک، و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. ادبیات کودکان و نوجوانان ایران پس از انقلاب اسلامی ایران نیز راه خود را ادامه داده و کتاب های بسیاری در این زمینه تألیف و ترجمه شده است.
