وارطان هوانسیان

وارطان هوانسیان (ارمنی: Վարդան Յովհանիսեան (زاده ۱۲۷۴ – درگذشته ۶ خرداد ۱۳۶۱) معمار ارمنی تبار اهل ایران بود. او از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران به شمار می آمد.
معماری معاصر ایران
ارمنی های ایران
فهرست ارمنی های ایران
وارطان هوانسیان معروف به آرشیتکت (معمار) وارطان در ۱۲۷۴ خورشیدی (۱۸۹۶ میلادی)، در تبریز، در خانواده ای پر جمعیت، متولد شد. پدرش، بالاسان هوانسیان، مأمور خرید خشکبار و کارمند تجارت خانه ای خصوصی در تبریز بود. بالاسان هوانسیان و همسرش، سونا زورانیان، نه فرزند (شش پسر و سه دختر) داشتند که وارطان کوچک ترین آن ها بود. از کودکی گرایش وی نسبت به هنرها و صنایع مستظرفه چشمگیر بود و نقوش زیبایی که مادرش روی پارچه می بافت توسط او طراحی می شد.
تحصیلات ابتدایی وارطان در دبستان هایکازیان تاماریان و دوران متوسطه در دبیرستان مرکزی تِماکان تبریز در ۱۲۹۲ به پایان رسید. او با استعدادی که طی دوران تحصیل در زمینهٔ طراحی نقوش از خود نشان داد پس از اتمام تحصیلات مدتی در سمت طراح در کارخانهٔ قالی بافی آلمانی ها در تبریز مشغول به کار شد. سپس به تهران مهاجرت کرد و در این شهر به تدریس در مدارس ارمنیان پرداخت و تا ۱۲۹۷ش، که برای ادامهٔ تحصیلات خود به پاریس رفت، در سمت عضو هیئت مدیره و مدرس در دبستان هایکازیان مشغول به کار و تدریس بود.
وارطان هوانسیان در زمستان ۱۲۹۷ (۱۹۱۹) اواخر جنگ جهانی اول عازم پاریس شد و به دلیل علاقهٔ بسیارش به نقاشی به تحصیل در این رشته در مدرسهٔ هنرهای زیبای بوزار Ecole Des Beaux Arts پرداخت اما پس از مدت کوتاهی به توصیهٔ اطرافیان به رشتهٔ معماری روی آورد و در ۱۵ اکتبر ۱۹۱۹م در مدرسهٔ اختصاصی معماری پاریس ثبت نام کرد. وی پس از چهار سال، در۱۹۲۳م، از این مدرسه فارغ التحصیل شد و بلافاصله تحصیلات خود را در رشتهٔ شهرسازی همان مدرسه ادامه داد. و در سال ۱۳۰۱ (۱۹۲۲) تحصیلات معماری را به پایان رساند و پس از آن به مدت ۱۳ سال در فرانسه به کار معماری پرداخت.

وارطان هوانسیان (تبریز 1274- تهران 6 خرداد 1361ش)
معمار ایرانی ارمنی تبار و از پیشگامان معماری مدرن در ایران. تحصیلات ابتدایی اش را در دبستان هایکازیان تاماریان و متوسطه را در دبیرستان مرکزی تِماکان تبریز به پایان رساند (1292). پس از اتمام تحصیلات، مدتی در سمت طراح در کارخانه ی قالی بافی تبریز مشغول به کار شد. سپس به تهران مهاجرت کرد و در این شهر به تدریس در مدارس ارمنیان پرداخت و تا 1297 که برای ادامه ی تحصیلات خود به پاریس رفت، در سمت عضو هیات مدیره و مدرس در دبستان هایکازیان مشغول به کار و تدریس بود. در زمستان 1297 به پاریس رفت و به تحصیل نقاشی در مدرسه ی هنرهای زیبا،بوزار، پرداخت، اما پس از مدت کوتاهی به توصیه ی اطرافیان به رشته ی معماری روی آورد و در 15 اکتبر 1919م در مدرسه ی اختصاصی معماری پاریس ثبت نام کرد. او پس از چهار سال، در 1923از این مدرسه فارغ التحصیل شد و بلافاصله تحصیلات خود را در رشته ی شهرسازی همان مدرسه ادامه داد. حین ادامه ی تحصیلات عالی به همراه گروهی از همکارانش،به کار عملیات ترمیم خرابی های پس از جنگ جهانی اول در اطرف پاریس گمارده شد. طی این کار او توانست مدتی زیر دست معماری چیره دست، به نام هانری سواژ، تجربیاتی کسب کند و سپس با افتتاح دفتر شخصی خود، کارش را ادامه داد. در سال 1314، به ایران بازگشتو بلافاصله در اداره ی ساختمان شهربانی استخدام شد و هم زمان، در برخی مسابقات طراحی ساختمان نیز شرکت کرد،از جملهشرکت در مسابقه ی طرح بنای هنرستان دختران در 1314ش که در آن مقام اول را به دست آورد. او همچنین ساختمان کلوپ افسران وزارت جنگ را،که گابریل گورکیان طراحی کرده بود، به اتمام رساند. در همین زمان، طرح مهمانخانه ی بزرگ دربند را تهیه کرد، اما به دلیل مشغله ی فراوان، نتوانست شخصاً بر چگونگی اجرای آن نظارت داشته باشد. در 1320ش، از جانب شهرداری تهران مأموریت یافت تا آیین نامه ی ساختمانی را تنظیم کند. هم زمان، به سمت مهندس ارشد بانک_سپه منصوب و به بنای ساختمان مرکزی و بسیاری از شعب این بانک در شهرستان های بزرگ مشغول شد. به موازات این فعالیت ها، به طراحی و ساخت چندین بنای تجاری، اداری، مسکونی و نیز سینما برای کارفرمایانِخصوصی پرداخت.
در کنار کارهای معماری،هوانسیان به فعالیت های فرهنگی نیز باور و علاقه داشت. اولین اقدام او در این زمینه، تشکیل "انجمن ایرانیان مقیم فرانسه" در پاریس بود که تا زمان بازگشت به ایران، سمت دبیری آن را بر عهده داشت. مهم ترین فعالیت فرهنگی او در ایران، تأسیس "انجمن آرشیتکت های ایرانی دیپلمه " (1323) و انتشار مجله ی آرشیتکت (1325) بود. این نشریه، در واقع اولین نشریه ی تخصصی معماری در ایران محسوب می شود که چاپ آن تا 1328 ادامه داشت، اما پس از 6 شماره، به دلایل مختلف چاپ آن متوقف شد. در سال 1340، بار دیگر اقدام به چاپ نشریه ای با عنوان معماری نوین کرد که تا 1341 پنج شماره از آن به چاپ رسید.
آگاهی هوانسیان از اصول و قواعد حاکم بر شیوه های معماری و ساختمان سازی در اروپای آن زمان، تسلط او بر این اصول و نیز اجرای دقیق او، بی تردید جایگاهویژه ای را برای وی و آثارش در تاریخ معماری معاصر ایران ایجاد کرده است. اوسهمی عمده در تغییر و توسعه ی معماری روز ایران در اوایل قرن بیستم داشته است. مشاهدات و مطالعات هوانسیان در دوران تحصیلاتش در پاریس و فعالیت حرفه ایدر آن شهر، به دیدگاه او در زمینه ی معماری و شهرسازی شکل و جهت داد. در واقع، توجه انحصاری او به سبک معماری مدرن از همین جا ریشه گرفته است. ساختمان های هوانسیان از معماری مدرن پیش از جنگ جهانی دوم، آرت نوو، دیدگاه های باوهاوس و آثار آدولف_لوس و لوکوربوزیه متاثر بود. او مخالف التقاط گرایی و تقلید از شکل های معماری سنتی ایرانی بود.دریافت دو نشان مهم علمی-هنری و لوح تقدیر-یکی برای ساخت کاخ اختصاصی مجموعه ی سعدآباد و دیگری برای بنای ساختمان بانک سپه (شعبه ی بازار)- از جمله ی موفقیت های او محسوب می شود.
تعدادی از آثار مهم او:ساختمان شعبه مرکزی بانک سپه و موزه سکه بانک سپه (میدان امام خمینی شهر تهران)، کاخ اختصاصی مجموعه ی سعدآباد، هنرستان دختران تهران، هتل دربند (تهران)، تکمیل باشگاه افسران وزارت جنگ (تهران)، سینما متروپل (تهران)، سینما کریستال (تهران)، سینما دایانا (تهران)، مهمانخانه ایستگاه راه آهن (تهران)، هتل فردوسی (تهران)، بانک سپه (شعبه بازار تهران)، مراکز بانک سپه در شهرستان ها، ساختمان جیپ (تهران)، مجتمع آپارتمان­ های شاه رضا (تهران).
منابع:
معماری وارطان هوانسیان: مجموعه معماری دوران تحول در ایران: سهراب سروشیانی، ویکتور دانیل، بیژن شافعی؛ تهران: انتشارات دید، 1386 معماری معاصر ایران: امیربانی­ مسعود، تهران: نشر هنر معماری قرن، 1388 https://b2n.ir/52492