پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مرکز علمی و پژوهشی در مباحث علوم اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است. این پژوهشگاه به همراه دانشگاه باقرالعلوم مجموعاً معاونت پژوهش و معاونت آموزش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم هستند. نجف لک زایی استاد علوم سیاسی و معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.
الف. بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی
این پژوهشگاه در سابق با نام معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بود و در سال ۱۳۸۰ در ساختار جدید دفتر تبلیغات تصمیم بر این شد تا همه مراکز پژوهشی در یک پژوهشگاه ساماندهی شوند. در نهایت با تصویب چهار پژوهشکده در شورای عالی گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۸۴ مجوز پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اخذ شد.
تبیین معارف ناب اسلامی و پالایش فرهنگ دینی از پیرایه های جمود و التقاط؛
تبیین نظام مند اسلام و ارائه الگوهای کارآمد فردی و اجتماعی متناسب با نیازهای جهان معاصر از طریق توسعه، تعمیق و توانمندسازی علوم اسلامی؛ تأمین پشتوانه های علمی و نظری برای نظام بخشی وکارآمدسازی حکومت دینی و انقلاب اسلامی.رویکرد پژوهشگاهویرایشپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی جهت پاسخگویی به نیازها و مسائل جامعه هدف، رویکرد مسأله محوری را مورد بازخوانی و تأکید قرارداده است فعالیت های علمی پژوهشگاه در اجرای رویکرد مذکور در 4 محور اصلی و 13 میز تخصصی به شرح ذیل ساماندهی شده است:

یکی از واحدهای تابعه دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم و مرکز فعالیت های پژوهشی این نهاد. نخستین مرکز پژوهشی دفتر تبلیغات با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی در ۱۳۶۲ش شکل گرفت. این مرکز در روند تکاملی خود توانست با ایجاد چهار پژوهشکده (پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشکده فقه و حقوق، پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی و پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت) و سه واحد پژوهشی (واحد احیاء آثار اسلامی، واحد اصطلاح نامه و واحد پاسخ به سؤالات دینی) فعالیت های گسترده ای را در دستور کار خود قرار دهد. همچنین دفتر تبلیغات اسلامی مرکز مستقلی را تحت عنوان مرکز فرهنگ و معارف قرآن پایه ریزی کرد. این مرکز که در حال حاضر به عنوان یکی از بزرگ ترین مراکز قرآن پژوهی کشور به شمار می آید، به تدریج از سه گروه پژوهشی در عرصه تفسیر، دایرةالمعارف و پژوهش های نوآمد قرآنی برخوردار گردید. نیز اولین مؤسسه حوزوی در موضوع مهدویت با نام مؤسسه فرهنگی انتظار نور در مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی تأسیس شد که از ۱۳۷۷ش آغاز به کار کرد. در ۱۳۸۰ش مقرر گردید که کلیه مراکز پژوهشی یادشده، در قالب یک پژوهشگاه جامع سازمان دهی شوند. سرانجام با تصویب چهار پژوهشکده در شورای عالی گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مجوز قطعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گرفته شد. در حال حاضر این پژوهشگاه شامل پژوهشکده های تاریخ و سیره اهل بیت، علوم و اندیشه سیاسی، مطالعات فرهنگی اجتماعی، فقه و حقوق، فلسفه و کلام اسلامی، انتظار نور، و مراکز و گروه های مستقلی مانند مرکز فرهنگ و معارف قرآن، مرکز ملی پاسخگویی، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، مرکز احیاء آثار اسلامی، گروه اخلاق و تربیت اسلامی، گروه غرب شناسی، انتشارات و کتابخانه ها می باشد.

[ویکی فقه] با ظهور انقلاب اسلامی، پژوهش های دینی کشور وارد مرحله جدیدی از رشد و شکوفایی شد. در سال ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی رحمة الله علیه نهادی فرهنگی و تبلیغی در درون حوزه علمیه شکل گرفت که در سال های بعد به نام دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خوانده شد. این دفتر که وظیفه اصلی اش پر کردن خلاهای فرهنگی و تامین نیازهای دینی برآمده از تاسیس نظام جمهوری اسلامی بود، در کنار فعالیت های گوناگون تبلیغی، عرصه های آموزشی و پژوهشی را نیز به مجموعه فعالیت های خود افزود و به تدریج در زمینه های گوناگون علمی و تخصصی به تشکیل واحدها و گروه های مطالعاتی و تحقیقاتی اقدام کرد.
آنچه در سیر پویایی و شکوفایی فعالیت های پژوهشی دفتر قابل تامل است، شکل گیری فعالیت های پژوهشی، متناسب با شرایط ویژه و در پاسخ به نیازهای اجتماعی هر دوره از انقلاب اسلامی است. در سال ۱۳۶۲ ضرورت بازگشت به منابع اصیل و گران سنگ اسلامی و بازشناسی و بازسازی فرهنگ دینی متناسب با شرایط و نیازمندی های زمان، سبب شد تا نخستین مرکز پژوهشی دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی شکل گیرد. این مرکز در روند تکاملی خود به تدریج توانست با ایجاد چهار پژوهشکده (فلسفه و کلام اسلامی ، فقه و حقوق ، علوم و اندیشه سیاسی، تاریخ و سیره اهل بیت علیه السّلام)، و سه مرکز پژوهشی (احیای آثار اسلامی، اصطلاح نامه علوم اسلامی و پاسخگویی به سئوالات دینی) فعالیت های گسترده ای را در دستور کار خود قرار دهد.
فعالیت در عرصه قرآن
خلا تحقیقات علمی در عرصه قرآن و معارف قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی را بر آن داشت که مرکز مستقلی را بدین منظور پایه ریزی کند. این مرکز با جذب فضلای قرآن پژوه و انجام پروژه های بزرگ و متعدد، هم اکنون بزرگ ترین مرکز قرآن پژوهی کشور به شمار می آید.
تاسیس پژوهشکده مهدویت
همچنین با توجه به ضرورت انجام مطالعات علمی در موضوع مهدویت ، تاسیس نخستین مؤسسه حوزوی در این عرصه به نام پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی رقم خورد. این مؤسسه که از سال ۱۳۷۷ با عنوان «انتظار نور» آغاز به کار کرد، تاثیر بسزایی در گسترش مطالعات مهدوی عجّل الله فرجه الشریف در حوزه علمیه قم داشته است.
فعالیت دفتر تبلیغات در خراسان و اصفهان
...