نبطی ها

نَبَطیان قومی بودند که در شمال خلیج عقبه و شمال خاوری شبه جزیره سینا و جنوب خاوری فلسطین زندگی می کردند.
آذرنوش، آذرتاش، راه های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، چاپ سوم. تهران: انتشارات توس، ۱۳۸۸. شابک ۳-۴۳۶-۳۱۵-۹۶۴-۹۷۸
تمدن نبطیان باستان که جنوب اردن، کنعان و شمال شبه جزیره عربستان را شامل می شد در سده ۶ (پیش از میلاد) شکل گرفت. هنگامی که نبطی های کوچ نشینی که به زبان آرامی گفتگو می کردند به تدریج مهاجرت خود را از عربستان آغاز کردند. میراث آن ها در شهر پترا و در میان ماسه سنگهای کوه های اردن بر جای مانده که نشان دهنده مهارت آن ها در مدیریت منایع آب و مدیریت یک سامانه پیچیده از سد، آبراهه، و مخازن است که به گسترش آن ها در منطقه خشک کویری کمک کرد. اگرچه نام ایشان در کتیبه های آشوربانی پال آمده است، اما در سده ۴ (پیش از میلاد) استقلال و قدرت یافتند و همه راه های بازرگانی از مداین صالح در جنوب باختر تا بندر غزه در شمال را از آن خود کردند. عالی ترین دوران های تاریخی ایشان، زمان حارثه سوم، در ۸۵ (پیش از میلاد) است که که از دمشق تا العلا و حتی کناره دریای سرخ را در تصرف خود داشتند. آنچنان که حتی رومیان یکی دو بار در جنگ با ایشان دچار شکست شدند.
آنها برای استفاده از راه، آب، و کاروانسرا، از کاروان های با بار ادویه، انگم کندر و مُر مکی (گونه ای انگم خوشبو) مالیات می گرفتند.
ظاهراً نبطیان، پیوسته تحت نفوذ دولت های بزرگ مانند آشوریان و بعد، هخامنشیان و سپس امپراتوری سلوکی و حتی دودمان بطلمیوسی مصر بوده اند. اما این نفوذ هرگز به صورت استعمار در نیامد و بیشتر به دوستی شبیه بود. کوروش بزرگ آن ها را از مالیات معاف کرد و ایشان کمبوجیه را در حمله به مصر یاری کردند. همچنین راهنمایان الیوس گالوس هنگام حمله به یمن، همه نبطی بوده اند.

نَبَطی ها
(یا: انباط) قوم عرب، از اقوام قدیمی شمال سرزمین حجاز، ساکن سرزمین های حوران و ادوم در شرق و جنوب فلسطین تا سواحل دوسوی خلیج عقبه. قلمرو این مردم گاهی از شمال تا شهر دمشق و از جنوب و جنوب غربی تا انتهای جنوبی شبه جزیرۀ سینا و سواحل دریای سرخ کشیده می شد. دریاچه های جلیل و بحرالمیت، بخشی از مرزهای این سرزمین را تشکیل می دادند. سرزمین نبطیان امروزه میان کشورهای فلسطین و اردن و سوریه و عربستان سعودی و مصر تقسیم شده است. نبطی ها، احتمالاً در قرون ۶ـ۷پ م به کشور انباط مهاجرت کرده بودند. زبانشان عربی و خطشان، آرامی تکامل یافته ای بود که نبطی نامیده می شد. کتیبةالنمارة در شرق حوران، به تاریخ ۲۳۸م، از قدیم ترین نوشته های نبطی هاست. آنان بت پرست بوده و بت هایی همچون لات و منات و هبل و عزی (که بعدها به اعراب جاهلی حجاز رسید) و ذی الشری و شیع القم یا خدای حامی کاروان ها را می پرستیدند. نبطیان در آغاز مردمی جنگجو بوده و تا دورۀ رومی ها مانع از تسلط دولت های بزرگ همسایه بر کشور خود شدند. رونق و شکوه کشور انباط، و به ویژه مرکز آن، شهر پترا، از قرن ۴پ م و همزمان با دولت سلوکیان، آغاز شد و بیش از ۴۰۰ سال دوام آورد. پترا در قرون ۱ و ۲پ م به صورت بزرگ ترین مرکز تجاری جزیرةالعرب درآمد. تمدن نبطی ها بر بازرگانی استوار بود. اینان یکی از چند واسطۀ بزرگ تجارت آن زمان میان شرق و غرب عالم بودند. دولت نبطی تا آغاز قرن ۲م برپا بود. در ۱۰۶م ملیکوی سوم، آخرین پادشاه نبطی ها، مغلوب کورنلیوس بالما، حاکم رومی سوریه شد و شهر پترا و سایر مناطق انباط به تصرف رومی ها درآمد. اعتبار و اهمیت شهر پترا به تدریج به تدمر منتقل شد. نبطی های پترا در قرون اول میلادی اغلب به مسیحیت گرویدند. این شهر در قرن ۳م یک اسقف نشین بود. نبطی ها به ویژه در اردن و سوریه آثار فراوانی از خود باقی نهاده اند. معماری این آثار ترکیبی از هنر یونان و رومی و نبطی است. مهم ترین این آثار عبارت اند از عمارت خزانه، دیر، تماشاخانه، قصرالبنت، ضریح الجره و آرامگاه معروف سکتوس فلورنتینوس. از نبطی ها تعداد زیادی کتیبه به جا مانده است که اکثر آن ها در نواحی مختلف نیمۀ شمالی جزیرةالعرب کشف شده است. این کشفیات حاکی از میزان گسترش قلمرو نبطی ها و گسترۀ نفوذ دولت و بازرگانی نبطی هاست.