نشانه های سگاوندی نشانه هایی است که برای روشن کردن معنی و مشخص کردن آغاز و انجام عبارت ها و جمله ها و بندها در نگارش بکار می رود.
این نشانه ها که نشانه های نوشتاری هم نامیده می شوند نشانه هایی هستند که برای آسانتر خواندن یک نوشته، بیان یک احساس، فرمول نویسی در ریاضیات و غیره و یا ایجاد دگرگونی در تلفظ واژه ها بکار می روند.
واژه سگاوندی ( تازی شده آن سجاوندی ) از نام ابوالفضل سجاوندی گرفته شده است.
( فرهنگ دهخدا: سگاوند شهری است در دامنه کوهی به همین نام نزدیک سیستان که تازی شده آن سجاوند است )
تاریخچه [ویرایش]
در قدیمی ترین متن هایی که در دست است اثری از نشانه های سگاوندی دیده نمی شود. در متن های باستانی یونانی و رومی برخی نمونه های نشانه گذاری مانند دو نقطه روی هم دیده می شود. قرآن های نخستین بی نشانه سگاوندی نوشته می شد.
ابوالفضل سجاوندی در قرن ششم هجری قمری برای راهنمایی قاریان نخستین نشانه ها را در نگارش قرآن بکار برد. با همین انگیزه کاتبان اروپایی کتاب مقدس در سده های میانه نشانه هایی را بکار می بردند.
با اختراع چاپ گرایش به استاندارد کردن نشانه گذاری متن ها بیشتر شد. آلدوس مانوتیوس و نوه اش نخستین کوشش ها را در استاندارد کردن نشانه گذاری متن ها انجام دادند.
فهرست نشانه ها [ویرایش]
نقطه .
خط تیره -
مَدَّک
آپاستروف یا بالانقطه ` ( در فارسی دری افغانستان: ناخنک )
علامت سوال یا پرسش نما ؟ ( در فارسی دری افغانستان: سوالیه )
علامت تعجب ! ( در فارسی دری افغانستان: نشانهٔ ندا، ندائیه، اعجابیه، علامهٔ خطاب )
همچنین
نشانههاى نقطهگذارى - که به آنها نشانههاى سجاوندى هم مىگویند - علائمى است براى صحیح و سریعتر خواندن متن و نشان دادن روابط صحیح و منطقى اجزاى مختلف جمله و فهم مقصود نویسنده یا تغییر لحنهاى او.
توضیح آنکه: در هنگام سخن گفتن، کلمهها با واسطههاى صوتى به هم مىپیوندد و به کمک آهنگ و لحن کلام، معناى جمله و ارتباط منطقى اجزاى آن بر شنونده، روشن و آشکار مىگردد، لیکن در زبان نوشتار چون خواننده از راه گوش، درک مطلب نمىکند، ناچار براى بهتر خواندن و فهمیدن باید وسیله دیگرى در اختیار داشته باشد، این وسیله، همان علامتهاى نقطهگذارى است.
نشانههاى مشهور
نشانههاى مشهورِ نقطهگذارى ( سجاوندى ) به شرح زیر است:
1. نقطه .
2. ویرگول ،
3. نقطه ویرگول ؛
4. دو نقطه :
5. سه نقطه . . .
6. علامت سؤال ؟
7. علامت تعجب !
8. گیومه « »
9. پرانتز ( )
10. پرانتز گلدار «»
11. قلاب] [
12. تیره -
13. خط ممتد -
14. خط موجدارص
15. خطِّ تابدار ( ابرو )
16. خطِّ مایل /
17. علامت تکرار "
18. پیکانظ
19. ستاره *
20. نشانه نکته
وجه نامگذارى
چرا به این علائم، «نشانههاى نقطهگذارى» یا «نشانههاى سجاوندى» مىگویند؟ علت آن است که در بعضى از این علائم، نقطه ( . ) به کار رفته است، از این رو، به آنها «نشانههاى نقطهگذارى» مىگویند؛ مثلاً در شش نشانه از علائم بیستگانهاى که برشمردیم، نقطه وجود دارد.
اما این که به آنها «سجاوندى» مىگویند دلیلش این است که مخترع این نشانهها، اهل «سجاوند» ( از محلههاى عزنین ) بوده است. علامه قزوینى در این باره مىنویسد:
این اصطلاحِ «سجاوندى» فقط در ایران و سایر بلاد شرقىِ ممالک اسلامى معمول شده بود و هنوز دوام دارد، چون مخترع این علامات و رموز، از اهلِ سجاوند از محالِّ ( محلههاى ) غزنین - یکى از شرقىترین بلاد اسلام است - بوده است. ( 1 )
فایده
فایده این نشانهها، کمک به خواننده براى فهم بهتر و سریعتر متن است. واقعیت این است که برخى علائم سجاوندى مثل نقطه و ویرگول، گاهى خواننده را از اشتباه خوانى بازمىدارد و مقصود اصلىِ نویسنده را به او منتقل مىکند و پارهاى دیگر از آنها، سرعت خواننده را بالا مىبرد؛ یعنى در فهم بهتر، دخیل نیست، اما سرعت را بیشتر مىکند و صرفهجویى در وقت را باعث مىشود. بخشى دیگر از آنها هم متن را زیباتر مىکنند.
این هر سه فایده، خصوصاً درستخوانى و سرعت، کم دستآوردى نیست.
داستانِ حکم مکتوب آن پادشاه را در مورد یک مجرم شنیدهاید که یک مکث ( همان ویرگول امروزى ) او را از مرگ، نجات داد؛ توضیح آنکه: پادشاهى با خشم و غضب، درباره مجرمى این دستور را نوشت: «بخشش لازم نیست اعدامش کنید». اما کسى که اعدام را اجرا مىکرد وقتى این حکم به دستش رسید با این مکث، حکم را براى مأموران خود خواند که: «بخشش، لازم نیست اعدامش کنید». با همین ویرگول و توقف، وى از مرگ نجات یافت، بعدها هم پادشاه فهمید که او واقعاً استحقاقِ اعدام را نداشته و بىگناه بوده است.
یا «سعدى» در «کلیات» بخش غزلیات، شعرى دارد که چون مواضع مکث آن روشن نیست، مىتوان آن را چندگونه خواند. ایشان سرودهاند:
از در بخشندگى و بندهنوازى
مرغ هوا را نصیب ماهى دریا
بحث درباره مصراع دوم این بیت است که واقعاً باید چگونه خواند تا منظور شاعر، تأمین شود؟ مصراع فوق را مىتوان به چند وجه خواند:
- مرغ، هوا را نصیب، ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال هوا و آسمان را نصیب پرندگان کرده و دریا و آب را نصیب ماهى ) .
- مرغ هوا را نصیب، ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال، ماهى دریا را غذاى پرندگان قرار داده است ) .
- مرغِ هوا را نصیبِ ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال، مرغ هوا را غذاى ماهى دریا قرار داده است ) .
اگر شاعر، نشانه مکث و توقف را در این مصراع به کار مىبرد، منظور او بهتر فهمیده مىشد.
تاریخچه
پیش از رواج این نشانهها در کشور ما و در خطهاى ایرانىِ پیش از اسلام، علائم دیگرى وجود داشته که مربوط به نقطهگذارى است. براى نمونه در متنهاى اوستایى و پهلوى به این نشانه برمىخوریم:
. . . . که ظاهراً معادلِ . . .
این نشانه ها که نشانه های نوشتاری هم نامیده می شوند نشانه هایی هستند که برای آسانتر خواندن یک نوشته، بیان یک احساس، فرمول نویسی در ریاضیات و غیره و یا ایجاد دگرگونی در تلفظ واژه ها بکار می روند.
واژه سگاوندی ( تازی شده آن سجاوندی ) از نام ابوالفضل سجاوندی گرفته شده است.
( فرهنگ دهخدا: سگاوند شهری است در دامنه کوهی به همین نام نزدیک سیستان که تازی شده آن سجاوند است )
تاریخچه [ویرایش]
در قدیمی ترین متن هایی که در دست است اثری از نشانه های سگاوندی دیده نمی شود. در متن های باستانی یونانی و رومی برخی نمونه های نشانه گذاری مانند دو نقطه روی هم دیده می شود. قرآن های نخستین بی نشانه سگاوندی نوشته می شد.
ابوالفضل سجاوندی در قرن ششم هجری قمری برای راهنمایی قاریان نخستین نشانه ها را در نگارش قرآن بکار برد. با همین انگیزه کاتبان اروپایی کتاب مقدس در سده های میانه نشانه هایی را بکار می بردند.
با اختراع چاپ گرایش به استاندارد کردن نشانه گذاری متن ها بیشتر شد. آلدوس مانوتیوس و نوه اش نخستین کوشش ها را در استاندارد کردن نشانه گذاری متن ها انجام دادند.
فهرست نشانه ها [ویرایش]
نقطه .
خط تیره -
مَدَّک
آپاستروف یا بالانقطه ` ( در فارسی دری افغانستان: ناخنک )
علامت سوال یا پرسش نما ؟ ( در فارسی دری افغانستان: سوالیه )
علامت تعجب ! ( در فارسی دری افغانستان: نشانهٔ ندا، ندائیه، اعجابیه، علامهٔ خطاب )
همچنین
نشانههاى نقطهگذارى - که به آنها نشانههاى سجاوندى هم مىگویند - علائمى است براى صحیح و سریعتر خواندن متن و نشان دادن روابط صحیح و منطقى اجزاى مختلف جمله و فهم مقصود نویسنده یا تغییر لحنهاى او.
توضیح آنکه: در هنگام سخن گفتن، کلمهها با واسطههاى صوتى به هم مىپیوندد و به کمک آهنگ و لحن کلام، معناى جمله و ارتباط منطقى اجزاى آن بر شنونده، روشن و آشکار مىگردد، لیکن در زبان نوشتار چون خواننده از راه گوش، درک مطلب نمىکند، ناچار براى بهتر خواندن و فهمیدن باید وسیله دیگرى در اختیار داشته باشد، این وسیله، همان علامتهاى نقطهگذارى است.
نشانههاى مشهور
نشانههاى مشهورِ نقطهگذارى ( سجاوندى ) به شرح زیر است:
1. نقطه .
2. ویرگول ،
3. نقطه ویرگول ؛
4. دو نقطه :
5. سه نقطه . . .
6. علامت سؤال ؟
7. علامت تعجب !
8. گیومه « »
9. پرانتز ( )
10. پرانتز گلدار «»
11. قلاب] [
12. تیره -
13. خط ممتد -
14. خط موجدارص
15. خطِّ تابدار ( ابرو )
16. خطِّ مایل /
17. علامت تکرار "
18. پیکانظ
19. ستاره *
20. نشانه نکته
وجه نامگذارى
چرا به این علائم، «نشانههاى نقطهگذارى» یا «نشانههاى سجاوندى» مىگویند؟ علت آن است که در بعضى از این علائم، نقطه ( . ) به کار رفته است، از این رو، به آنها «نشانههاى نقطهگذارى» مىگویند؛ مثلاً در شش نشانه از علائم بیستگانهاى که برشمردیم، نقطه وجود دارد.
اما این که به آنها «سجاوندى» مىگویند دلیلش این است که مخترع این نشانهها، اهل «سجاوند» ( از محلههاى عزنین ) بوده است. علامه قزوینى در این باره مىنویسد:
این اصطلاحِ «سجاوندى» فقط در ایران و سایر بلاد شرقىِ ممالک اسلامى معمول شده بود و هنوز دوام دارد، چون مخترع این علامات و رموز، از اهلِ سجاوند از محالِّ ( محلههاى ) غزنین - یکى از شرقىترین بلاد اسلام است - بوده است. ( 1 )
فایده
فایده این نشانهها، کمک به خواننده براى فهم بهتر و سریعتر متن است. واقعیت این است که برخى علائم سجاوندى مثل نقطه و ویرگول، گاهى خواننده را از اشتباه خوانى بازمىدارد و مقصود اصلىِ نویسنده را به او منتقل مىکند و پارهاى دیگر از آنها، سرعت خواننده را بالا مىبرد؛ یعنى در فهم بهتر، دخیل نیست، اما سرعت را بیشتر مىکند و صرفهجویى در وقت را باعث مىشود. بخشى دیگر از آنها هم متن را زیباتر مىکنند.
این هر سه فایده، خصوصاً درستخوانى و سرعت، کم دستآوردى نیست.
داستانِ حکم مکتوب آن پادشاه را در مورد یک مجرم شنیدهاید که یک مکث ( همان ویرگول امروزى ) او را از مرگ، نجات داد؛ توضیح آنکه: پادشاهى با خشم و غضب، درباره مجرمى این دستور را نوشت: «بخشش لازم نیست اعدامش کنید». اما کسى که اعدام را اجرا مىکرد وقتى این حکم به دستش رسید با این مکث، حکم را براى مأموران خود خواند که: «بخشش، لازم نیست اعدامش کنید». با همین ویرگول و توقف، وى از مرگ نجات یافت، بعدها هم پادشاه فهمید که او واقعاً استحقاقِ اعدام را نداشته و بىگناه بوده است.
یا «سعدى» در «کلیات» بخش غزلیات، شعرى دارد که چون مواضع مکث آن روشن نیست، مىتوان آن را چندگونه خواند. ایشان سرودهاند:
از در بخشندگى و بندهنوازى
مرغ هوا را نصیب ماهى دریا
بحث درباره مصراع دوم این بیت است که واقعاً باید چگونه خواند تا منظور شاعر، تأمین شود؟ مصراع فوق را مىتوان به چند وجه خواند:
- مرغ، هوا را نصیب، ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال هوا و آسمان را نصیب پرندگان کرده و دریا و آب را نصیب ماهى ) .
- مرغ هوا را نصیب، ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال، ماهى دریا را غذاى پرندگان قرار داده است ) .
- مرغِ هوا را نصیبِ ماهى دریا ( یعنى خداوند متعال، مرغ هوا را غذاى ماهى دریا قرار داده است ) .
اگر شاعر، نشانه مکث و توقف را در این مصراع به کار مىبرد، منظور او بهتر فهمیده مىشد.
تاریخچه
پیش از رواج این نشانهها در کشور ما و در خطهاى ایرانىِ پیش از اسلام، علائم دیگرى وجود داشته که مربوط به نقطهگذارى است. براى نمونه در متنهاى اوستایى و پهلوى به این نشانه برمىخوریم:
. . . . که ظاهراً معادلِ . . .