عبدی بیگ شیرازی

خواجه زین العابدین علی مشهور به عبدی بیک شیرازی و متخلص به نویدی متوفی ۹۹۸ قمری (سده دهم هجری، شانزدهم میلادی) از شاعران، حکیمان، ادیبان و دبیران دولت صفوی است که بخش مفید زندگیش را در دوران طهماسب سپری کرده است. وی به خاطر تاریخ نویسی و شاعری مشهور شد.
عبدی بیگ از دبیران و شاعران دربار شاه طهماسب صفوی (۹۳۰ - ۹۴۸ ق) بود. اغلب تذکره نویسان مولد وی را شیراز نوشته اند، امّا صاحب تذکرهٔ «روز روشن» او را اصفهانی دانسته و نسبت شیرازی وی را به جهت کثرت اقامت او در آن شهر می داند.
عبدی بیگ در جوانی به فراگیری ادب و علم و سیاق و ترسل پرداخت و در این رشته ها به ویژه، سیاق و حساب به زودی نام آور و عهده دار منصب استیفاء شد.
نویدی در سرودن مثنوی مهارت بسیار داشت و مثنوی های بسیاری پرداخته است. از جمله آثار وی «بوستان خیال» است که به تقلید از «بوستان» سعدی، به همان وزن و به نام شاه طهماسب نوشته شده است. از دیگر آثار وی بنا بر گفتهٔ سام میرزا، سه خمسه در جواب «خمسهٔ» نظامی است. خمسهٔ اول: «مظهر اسرار»، «جام جمشیدی»، «مجنون و لیلی»، «هفت اختر»، «آئین اسکندری». خمسهٔ دوم: «جوهر فرد»؛ «دفتر درد»، «فردوس العارفین»، «انوار تجلی»، «خزائن الملوک» یا «خزائن الملکوت». خمسهٔ سوم: «روضة الصفات»، «دوحة الازهار»، «جنة الاثمار»، «زینة الاوراق»، «صحیفة الاخلاص». دکتر صفا منظومهٔ «خزائن الملکوت» را جدا از «خزائن الملوک» دانسته و آن را مثنوی مذهبی متشکل از هفت بخش یا خزانه در برابر «حدیقةالحقیقة» سنائی به نام «سبعة عبدی» ذکر کرده است. سبعهٔ مذکور شامل: «صحیفة لاریب»، «لوح مسطور»، «بحر مسجور»، «منشور شاهی»، «مروج الاسواق»، «مهیج الاشواق»، «نهایة الاعجاز». عبدی بیگ کتابی در تاریخ عهد خود به نام «تکملة الخبار» نیز نوشته و آن را در ۹۷۸ ق به ایان رسانده است. کتاب «صریح الملک»، در شرح املاک و عمارت ها و بناهای بقعهٔ شیخ صفی الدین اردبیلی نیز از آثار او است.