خاله سوسکه

خاله سوسکه نام یک متل ایرانی است و در مورد سوسکی است که برای سفر به همدان دچار مشکلاتی می شود. او در پاسخ به خواستگارهای متعدد خود در پایان با «آقاموشه» ازدواج می کند. این متل از دوره قاجار تاکنون در ده ها روایت گوناگون چاپ و منتشر شده است. به گونه ای که به یکی از تکراری ترین عناوین کتاب های کودک در ایران تبدیل شده است. همچنین نمایشنامه ها و فیلمنامه های متعددی بر اساس این حکایت تهیه شده است. این متل به برخی زبان های دیگر نیز ترجمه شده است.
اصلان پور، سمیرا (تابستان و پائیز ۱۳۸۲). «تبعیض جنسی چگونه بر ادبیات عارض می شود؟». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۳۳ و ۳۴).
اکرمی، جمال الدین (تابستان ۱۳۸۱). «جایگاه منظومه های نو در ادبیات کودکان». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۲۹): ۱۱۲.
برجیان، حبیب (زمستان ۱۳۸۱). «صورتگری داستانها در کتب چاپ سنگی فارسی». فصلنامه ایرانشناسی. بنیاد مطالعات ایران (۵۶).
برهانی، وفا (۱۱ دی ۱۳۸۹). ««خاله سوسکه» نقد می شود». مشرق نیوز. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
بلوکباشی، علی (مهر ۱۳۶۹). «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگهای دیگر نگریستن (سخنی با نویسندگان و مصوران کتاب های کودکان)». ماهنامه فرهنگی هنری کلک (۷).
ترکمانی، نادره. «فیلم خاله سوسکه». مصاحبه. مجله اینترنتی هفته پارسی. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
چهرازی، منصور (شهریور ۱۳۷۹). «افسانه های عامیانه از دیدگاه شادروان دکتر عبدالحسین زرین کوب». ماهنامه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا (۳۵).
حبیبی، حسن (تابستان ۱۳۸۱). «حصه ای از چند و چون قصه های آذریزدی (۲)». فصلنامه نامه انجمن (۶).
رجب زاده، شهرام (بهار ۱۳۸۳). «شش حاشیه بر شعرهای شکوه قاسم نیا». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۳۶).
شکیبا، شهرام (۲۹ مرداد ۱۳۸۸). «خاله سوسکه برای سنین گوناگون». خبرآنلاین. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
شمس، محمدرضا (۱۰ خرداد ۱۳۹۰). «نگاهی نو به سه افسانه قدیمی کودکان انداخته می شود». مهرنیوز. دریافت شده در ۲۶ دی ۱۳۹۰.
صدر، رویا (۸ شهریور ۱۳۸۸). «حکایت های عامیانه از منظر نشانه شناسی پزشکی». پایگاه اطلاع رسانی هفته نامه سلامت. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
صدر، شادی (تابستان و پائیز ۱۳۸۲). «تبعیض جنسی چگونه بر ادبیات عارض می شود؟». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۳۳ و ۳۴).
پورگیو، فریده (۱۳۸۹). مسیح ذکاوت. «بررسی نقش های جنسیتی در «خاله سوسکه»» (PDF). مجلهی علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک. اول. تهران: مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز (دوم). دریافت شده در ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف نظر شد (کمک)
قزل ایاق، ثریا (بهار ۱۳۸۲). «نظرخواهی پاسخ های کارشناسان، نویسندگان و مترجمان به پرسش هایی دربارهٔ تبعیض جنسی در ادبیات کودک». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۳۲).
کاشفی خوانساری، سید علی (تیر ۱۳۷۹). «نوسازی میراث ها (تأملی کوتاه در بازآفرینی های شکوه قاسم نیا)». کتاب ماه کودک و نوجوان.
کمالی، محمدرضا؛ شهولی، شاهپور (فروردین ۱۳۸۴). «ردپای فمینیسم در آثار جلال آل احمد». ماهنامه حافظ (۱۳).
لزگی، سیدحبیب الله؛ حجوانی، مهدی (بهار و تابستان ۱۳۸۴). «خشونت و مدارا در ادبیات کودک (با نگاهی به دو نمایشنامه کودکانه)». پژوهش نامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. تهران (۴۵ و ۴۶).
مختاری، اعظم (۷ آبان ۱۳۹۰). «تبادل اندیشه و فرهنگ مهمترین دستاورد جشنواره بین الملی تئاتر کودک است». مهرنیوز. دریافت شده در ۲۶ دی ۱۳۹۰.
ناصرزاده، هانا (تابستان ۱۳۸۳). «خاله سوسکه که بود و چه کرد (جامعه شناسی ادبیات شفاهی ایران)» (PDF). پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۳۷).
نام آور، فرشته (معصومه) (۱۹۹۹). «بررسی مسئله خشونت علیه زنان:بانگاهی به قصه خاله سوسکه» (pdf). مونترال. دریافت شده در ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. سخنرانی در دهمین کنفرانس سالانه «بنیاد پژوهشهای زنان ایران» تحت عنوان “زن ایرانی در آستانه سال ۲۰۰۰”
نفیسی، نوشین (اسفند ۱۳۴۸). «نقش های عامیانه ایران». هنر و مردم (۸۹).
یوسفی، محمدرضا (۸ اسفند ۱۳۹۰). «بازآفرینی داستانهای فولکلور ایران / انتشار چهار کتاب در کره جنوبی». مهرنیوز. دریافت شده در ۲۶ دی ۱۳۹۰.
یوسفی، مهدی (پائیز ۱۳۸۶). «احمدرضا احمدی». پژوهش نامه ادبیات کودک و نوجوان (۵۰).
«برگزیدگان جشنواره بین المللی تئاتر کودک معرفی شدند». مهرنیوز. ۲۱ آبان ۱۳۹۰. دریافت شده در ۲۶ دی ۱۳۹۰.
«ثریا قزل ایاق، پژوهشگر بازی های سنتی ایران: احیای بازی های سنتی به معنای نفی بازی های مدرن نیست». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۲۵ بهمن ۱۳۸۲. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
«جشنواره سراسری تئاتر ماه به کار خود پایان داد». مهرنیوز. ۲۵ آبان ۱۳۹۰. دریافت شده در ۲۶ دی ۱۳۹۰.
««خاله سوسکه» در جشنواره فیلم کودک به نمایش درمی آید». مهرنیوز. ۳ مرداد ۱۳۸۸. دریافت شده در ۲۷ دی ۱۳۹۰.
«خسرو صالحی از پایان کار پژوهش «دختر شاه پریان» خبر داد». آفتاب به نقل از ایسنا. ۹ آذر ۱۳۸۸. دریافت شده در ۳۰ دی ۱۳۹۰.
«خبرها». فصلنامه سخن عشق. زمستان ۱۳۸۲.
«گزیده اخبار تشکل ها». کتاب ماه کودک و نوجوان. تیر ۱۳۸۳.
در این موضوع که این حکایت نمونه ای از کلیشه های جنسیتی علیه زنان بوده یا نمادی از اراده زن ایرانی است اختلاف نظر وجود دارد. راوی اولیه داستان و زمان تقریبی پیدایش آن مشخص نیست، ولی ریشه این متل در روایت کنونی آن احتمالاً به دوره قاجار بازمی گردد. این داستان همچنان در حال نقد، بررسی و بازنویسی است.
حکایت خاله سوسکه افسانه ای ایرانی است که ریشه در ادبیات عامه ایرانیان دارد و سینه به سینه از مادربزرگ ها منتقل شده است. داستان یا دست کم روایتی از آن که اکنون شناخته شده تر است، مربوط به دوره قاجار و مقارن ورود تنباکو به ایران است. چرا که در روایت فعلی، «کشیدن قلیان بلور» نشانه رفاه و اشرافیت زنان بوده است. از دیگر سو، چادری از جنس پوست پیاز، نشان می دهد که روایت اصلی داستان نیز مربوط به پیش از ورود اسلام به ایران نیست.
محل زندگی و کار آقاموشه، قصر حاکم است. هانا ناصرزاده از همین موضوع نتیجه می گیرد که واقعه در زمانی رخ داده که حکومت ملوک الطوایفی وجود داشته و حاکم موردنظر، مسئولیت اداره مکان اتفاق افتادن قصه (شهری نزدیک به همدان) را از طرف حاکم کل (که اگر زمان وقوع عهد قاجار دانسته شود، در تهران ساکن بوده)، بر عهده داشته است.

خاله سوسکه (فیلم). خاله سوسکه (فیلم) فیلمی به کارگردانی و نویسندگی نادره ترکمانی ساختهٔ سال ۱۳۸۸ است.
سحر ولدبیگی
علی سلیمانی
پروین میکده
فریده دریامج
احمدرضا اسعدی
شاه علی سرخانی
اکبر وارث
افسانه ناصری
جواد زیتونی
مجید علم بیگی
حسین لطفی