شاخه بندی

شاخه بندی، کلادیستیک، کلادبندی (کلاد شناسی ) یا شنکله بندی (به انگلیسی: Cladistics) روشی برای طبقه بندی گونه های جانداران در گروه هایی به نام کلاد است. برای مثال، پرندگان، دایناسورها، کروکودیل ها و تمام نسل آن ها (زنده یا منقرض) و نیای مشترک شان یک کلاد را تشکیل می دهند. از لحاظ سامانه شناسی زیستی، یک کلاد یک «شاخه» در درخت زندگی است که یک گروه فراگیر (مونوفیلتیک) را تشکیل می دهد.
هم نزدیک ریخت (symplesiomorphic): صفاتی که در چند گروه خواهری وجود دارد و در نیای مشترک آن ها نیز بوده است.
هم جداریخت (synapomorphic): صفاتی که در نزدیک ترین نیای دو یا چند تاکسون یافت می شود اما در نیای قدیمی تر آن ها وجود نداشته است.
خودجداریخت (autapomorphic): صفات اشتقاق یافته در یک یا دو گروه خواهری هستند.
شاخه بندی با دیگر روش های آرایه شناسی، مثل فنتیک تفاوت دارد. به این خاطر که تأکید شاخه بندی روی شناسه های مشترک و مشتق شده است. روش های پیشین از همانندی های ریخت شناختی برای طبقه بندی گونه ها در داخل سرده ها (جنس ها) و دیگر طبقه های آرایه شناختی بالاتر استفاده می کردند. طبقه بندی شاخه بندی معمولاً مبتنی بر ساختارهای درختی به نام کلادوگرام (شاخه نما) است که نزدیکی نیای مشترک یا اشتراک ساختارهای همساخت را نشان می دهد. دیگر وجه تمایز روش شاخه بندی، توجه به صرفه جویی و آزمون کردن فرضیه (ابطال پذیری) به جای تصمیم گیری سوبژکتیو دیگر سیستم های آرایه شناختی است. برنامه های کامپیوتری بسیاری در این علم کاربرد دارد، چون طبیعت نسل نمودادهای کلادوگرام بسیار پیچیده است.
روش شاخه بندی از صفات مشترک بین گونه ها، صفات اشتقاق یافته را مورد بررسی قرار می دهد، بنابراین در این نوع رده بندی باید بتوانیم صفات اشتقاق یافته را از دیگر صفات جدا کنیم. در این رده بندی به عمل بازشناختن صفات اجدادی و صفات اشتقاقی، «جهت یابی» گفته می شود.
در این رده بندی به ابتدایی ترین حالت صفتی، نزدیک ریخت و به اشتقاق یافته ترین حالت یک صفت جداریخت گفته می شود. برای نمونه ستون مهره ها که در مهره داران در نیای مشترک آن ها وجود داشته و اساسا در نسل های بعدی باقی مانده استیک صفت اجدادی است و پرها در پرندگان که با خزندگان از یک نیای مشترک هستند یک صفت اشتقاقی است.

شاخه بندی (cladistics)
(یا: هم نیایی) روشی برای رده بندی زیست شناختی. با به کارگیری روش گام به گام، میزان خصوصیات ویژۀ مشترک بین جانداران را ارزیابی و آن ها را در گروه هایی آرایه شناختی (تاکسونومیک)، معروف به هم نیا، تعیین می کند. هم نیاها شامل همۀ گونه های منشأگرفته از یک نیای شناخته شده یا نتیجۀ نیا و آن نیای مشترک اند. هم نیا ممکن است بزرگ و مرکب از سلسله مراتبی از هم نیاهای دیگر باشد. در شاخه بندی فرض بر این است که گونۀ جدید زمانی به وجود می آید که گونۀ موجود به دو گونۀ دیگر منشعب و پس از رویداد انشعاب گونۀ نیایی خود ناپدید شود. با این همه در این امر اختلاف نظر وجود دارد. همچنین، در این روش، فرض بر این است که خصوصیات به مرور زمان تغییر می کنند و خصوصیات «ابتدایی» (نزدیک ریخت)، که در ابتدا در دودمان گروهی از گونه ها ظهور کرده است، از خصوصیات «اشتقاقی» (آپومورفیک)، که خصوصیات تکاملی نوظهورند و در زمانی متأخر منشأ گرفته اند، متمایز می شوند. وجود ستون مهر ه ها خصوصیتی ابتدایی برای گونۀ پرندگان است، در حالی که داشتن پر خصوصیتی اشتقاقی در آن هاست. اشتراک در خصوصیات اشتقاق دلالت بر آن دارد که گونه های مذکور تاریخ تکاملی مشترک دارند و خویشاوندی آن ها نسبت به گونه هایی با خصوصیات مشترک کمتر یا فاقد اشتراک بیشتر است. برای پی گیری و ثبت خویشاوندی گونه ها، هم نیاشناسان تعدادی از خصوصیات اشتقاقی را در نظر می گیرند و سپس، با رایانه حضور یا غیاب این خصوصیات را ثبت و الگوی خویشاوندی اساسی بین گونه ها را تحلیل می کنند. نتایج معمولاً به شکل درخت فامیلی منشعب یا شاخه نگاره ترسیم می شود که در آن، هر انشعاب یا گره دو شاخه دارد و در آن، هر جاندار در نوک شاخه نمایانده می شود. شاخه نگاره را می توان به نوعی رده بندی تبدیل کرد که در آن، جانداران در گروه های هم نیا یا گروه های تک تباری مرکب از یک گره (گونۀ نیایی منقرض شده) و همۀ گونه های منشأگرفته از آن دسته بندی می شوند. از آن جا که موجودات زنده بیش از میلیون ها گونه دارند، روش شاخه بندی تعداد عظیمی از هم نیاها را پدید می آورد که هریک مرکب از دوگونه یا سلسله مراتبی از سایر هم نیاهایند. بنابراین، هم نیاشناسان قادر نیستند هریک از هم نیاها را نام گذاری کنند. معمولاً هم نیاهای مهم را با هم نیای خواهری شان نام گذاری یا هم نیاها را برطبق سلسله مراتب سنتی از خانواده ها، راسته ها، و رده ها رتبه بندی می کنند. بسیاری از گروه بندی های حاصل از رده بندی مبتنی بر این روش گروه بندی های معمول را برهم می زنند. مثلاً گروه خزندگان، که شامل ردۀ متمایزی در نظام های رده بندی معمول است، به منزلۀ یک هم نیا شناخته نمی شود، زیرا همۀ اعضای منشأگرفته از آخرین نیای مشترکشان (نیاکان گم شدۀ پرندگان) را دربر نمی گیرد.