سازمان انقلابی حزب توده ایران سازمانی است که از انشعاب مائوئیستی بهمن ۱۳۴۲ در حزب توده ایران پدید آمد. این سازمان از اعضای جوان حزب _ اکثراً در اروپای غربی _ تشکیل می شد.
نخست، به دنبال نا آرامی هایی که در میان ایلات قشقایی در استان فارس در سال ۱۳۴۲ پیش آمد، سازمان انقلابی، عطا کشکولی و ایرج کشکولی که از طایفه کشکولی ایل قشقایی بودند را تشویق کرد که به ایران برگردند و به جنبش عشایر جنوب پیوندند. عطا کشکولی و ایرج کشکولی به ایران بازگشتند و به شورش سال ۱۳۴۳ که توسط بهمن قشقایی خواهرزاده ناصر قشقایی در استان فارس بپا خواسته بود، پیوستند. بهمن قشقایی که شدیداً متمایل به راه دکتر محمد مصدق بود تا سال ۱۳۴۵ با عطا کشکولی و ایرج کشکولی اعضای سازمان انقلابی حزب توده که از خویشاوندان وی بودند در جنوب ایران علیه رژیم پهلوی مبارزه کردند. سرانجام در سال ۱۳۴۵ نیروهای بهمن قشقایی به محاصره درآمد و شورش با اعدام وی رو به افول گذاشت. اما عطا کشکولی و ایرج کشکولی توانستند از ایران خارج شوند.
دوم، تلاش گروهی از دانشجویان بازگشته به ایران بود که می خواستند در سال ۱۳۴۴ شاه را ترور کنند. گروه چند سال پیش از آن وارد ایران شده بود و رهبری آنان را پرویز نیک خواه بر عهده داشت. ضارب در صحنه کشته و گروه بلافاصله توسط ساواک دستگیر شد.
سوم، در سال ۱۳۴۶ سازمان کوروش لاشایی را برای پیوستن به شورش سال ۱۳۴۶ در کردستان عراق گسیل داشت. اما هنگامی که وی به کردستان عراق رسید، شورش در کردستان ایران تقریباً فرونشسته و رهبرانش کشته شده بودند.
در پی نارضایتی از رهبری حزب توده ایران، (پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲)، گروهی از دانشجویان جوان توده ای فعال در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپای غربی به مخالفت با حزب پرداختند. این گروه ابتدا از کوبا طرفداری می کرد اما بعدها که اختلاف بین چین و شوروی شدت گرفت، حزب توده را یک حزب تجدید نظر طلب (ریویزیونیست) و اتحاد شوروی را یک دولت سوسیال امپریالیست نامید. سازمان به زودی روابط مستحکمی با چین و آلبانی برقرار کرد و افرادی را برای کارآموزی به برنامه فارسی رادیو پکن به چین فرستاد و انتشار «توده» و «ستاره سرخ» را در اروپای غربی آغاز کرد. اکثر هواداران سازمان انقلابی، دانشجویانی بودند که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در خارج از ایران تحصیل می کردند. برخی از اعضای شاخص آن مهدی خانبابا تهرانی، کوروش لاشایی، بیژن حکمت، محسن رضوانی، عطا کشکولی، عباس میلانی و ایرج کشکولی بودند.
سازمان انقلابی یک گروه مائوئیستی با اعتقاد جدی به تجربه چین بود. گروه با سیاست استالین زدایی خروشچف و تز همزیستی مسالمت آمیز پیشنهادی حزب کمونیست اتحاد شوروی سرسختانه مخالف بود.
سازمان انقلابی با گرایش های مائوئیستی خود به تحلیل برنامه اصلاحات ارضی شاه پرداخت و به این نتیجه رسید که در جامعه ایران هیچ تحول معناداری حاصل نشده و ایران همچنان یک کشور فئودالی و ماقبل سرمایه داری (نیمه فئودال _ نیمه مستعمره) باقی مانده است. سازمان انقلابی، بر پایه این تحلیل، به نسخه برداری از انقلاب چین برای ایران پرداخت و به این نتیجه رسید که سازمان پیشتاز برای مبارزه با رژیم سلطنتی باید در میان دهقانان کار کند، یک ارتش خلقی به وجود آورد و از طریق پایگاه های روستایی، مناطق شهری را به محاصره درآورد. سازمان بر اساس تحلیل های فوق از اوضاع بین المللی؛ جامعه ایران و جنبش کمونیستی _با پشتیبانی چین_ کوشید در داخل کشور به سازماندهی بپردازد، اما هر بار با شکست روبرو شد.
نخست، به دنبال نا آرامی هایی که در میان ایلات قشقایی در استان فارس در سال ۱۳۴۲ پیش آمد، سازمان انقلابی، عطا کشکولی و ایرج کشکولی که از طایفه کشکولی ایل قشقایی بودند را تشویق کرد که به ایران برگردند و به جنبش عشایر جنوب پیوندند. عطا کشکولی و ایرج کشکولی به ایران بازگشتند و به شورش سال ۱۳۴۳ که توسط بهمن قشقایی خواهرزاده ناصر قشقایی در استان فارس بپا خواسته بود، پیوستند. بهمن قشقایی که شدیداً متمایل به راه دکتر محمد مصدق بود تا سال ۱۳۴۵ با عطا کشکولی و ایرج کشکولی اعضای سازمان انقلابی حزب توده که از خویشاوندان وی بودند در جنوب ایران علیه رژیم پهلوی مبارزه کردند. سرانجام در سال ۱۳۴۵ نیروهای بهمن قشقایی به محاصره درآمد و شورش با اعدام وی رو به افول گذاشت. اما عطا کشکولی و ایرج کشکولی توانستند از ایران خارج شوند.
دوم، تلاش گروهی از دانشجویان بازگشته به ایران بود که می خواستند در سال ۱۳۴۴ شاه را ترور کنند. گروه چند سال پیش از آن وارد ایران شده بود و رهبری آنان را پرویز نیک خواه بر عهده داشت. ضارب در صحنه کشته و گروه بلافاصله توسط ساواک دستگیر شد.
سوم، در سال ۱۳۴۶ سازمان کوروش لاشایی را برای پیوستن به شورش سال ۱۳۴۶ در کردستان عراق گسیل داشت. اما هنگامی که وی به کردستان عراق رسید، شورش در کردستان ایران تقریباً فرونشسته و رهبرانش کشته شده بودند.
در پی نارضایتی از رهبری حزب توده ایران، (پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲)، گروهی از دانشجویان جوان توده ای فعال در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپای غربی به مخالفت با حزب پرداختند. این گروه ابتدا از کوبا طرفداری می کرد اما بعدها که اختلاف بین چین و شوروی شدت گرفت، حزب توده را یک حزب تجدید نظر طلب (ریویزیونیست) و اتحاد شوروی را یک دولت سوسیال امپریالیست نامید. سازمان به زودی روابط مستحکمی با چین و آلبانی برقرار کرد و افرادی را برای کارآموزی به برنامه فارسی رادیو پکن به چین فرستاد و انتشار «توده» و «ستاره سرخ» را در اروپای غربی آغاز کرد. اکثر هواداران سازمان انقلابی، دانشجویانی بودند که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در خارج از ایران تحصیل می کردند. برخی از اعضای شاخص آن مهدی خانبابا تهرانی، کوروش لاشایی، بیژن حکمت، محسن رضوانی، عطا کشکولی، عباس میلانی و ایرج کشکولی بودند.
سازمان انقلابی یک گروه مائوئیستی با اعتقاد جدی به تجربه چین بود. گروه با سیاست استالین زدایی خروشچف و تز همزیستی مسالمت آمیز پیشنهادی حزب کمونیست اتحاد شوروی سرسختانه مخالف بود.
سازمان انقلابی با گرایش های مائوئیستی خود به تحلیل برنامه اصلاحات ارضی شاه پرداخت و به این نتیجه رسید که در جامعه ایران هیچ تحول معناداری حاصل نشده و ایران همچنان یک کشور فئودالی و ماقبل سرمایه داری (نیمه فئودال _ نیمه مستعمره) باقی مانده است. سازمان انقلابی، بر پایه این تحلیل، به نسخه برداری از انقلاب چین برای ایران پرداخت و به این نتیجه رسید که سازمان پیشتاز برای مبارزه با رژیم سلطنتی باید در میان دهقانان کار کند، یک ارتش خلقی به وجود آورد و از طریق پایگاه های روستایی، مناطق شهری را به محاصره درآورد. سازمان بر اساس تحلیل های فوق از اوضاع بین المللی؛ جامعه ایران و جنبش کمونیستی _با پشتیبانی چین_ کوشید در داخل کشور به سازماندهی بپردازد، اما هر بار با شکست روبرو شد.