یافه

یافه . [ ف َ / ف ِ ] (ص ) بیهوده . (لغت فرس ) . هرزه و بیهوده . (فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا). بیهوده و یاوه و باطل و بی معنی و هرزه . (ناظم الاطباء) :
کی کردار بر اورنگ بزرگی بنشین
می گردان که جهان یافه و گردانستا.

دقیقی .

سوی کاردانانش نامه نوشت
که ما را خداوند یافه نهشت .

دقیقی .

نشست اندر ایران به پیغمبری
به کاری چنان یافه و سرسری .

دقیقی .

با هنر او همه هنرها یافه
با سخن او همه سخنها ترفند.

فرخی .

شمریافه تر زندگانی تو آن
که نکنی نکوئی و داری توان .

اسدی .

از آنکه تا بر همسایگان خجل نشود
همی زند زن من سنگ یافه بر چخماخ
مرا ز چکچک چخماق یافه بازرهان
فرست هیزم تا دیگ برنهد طباخ .

سوزنی (دیوان چ 1 ص 420).

- یافه کاری ؛ کار بیهوده کردن . بیهوده کاری :
مبر زین بیش بر امید من رنج
بباد یافه کاری بر مده رنج .

(ویس و رامین ).

- یافه کردن ؛ تباه کردن . بر بیهوده از دست دادن . هدر دادن :
یا جان بچنگ عشق سپار و مجوی جنگ
یا یافه کن تو جان و دل و دین خود گذر.

موقری (از ترجمان البلاغه ٔ رادویانی ).

گروهیش کز حق گرفتند گوش
بمردند چون یافه کردند هوش .

نظامی .

- یافه گذاشتن ؛ هدر دادن . بیهوده کردن . باطل کردن :
نه رنج کسی یافه بگذاشتم
نه بر بی گنه رنج برداشتم .

اسدی .

|| سخنان هرزه و بیهوده و سردرگم و پریشان و هذیان و فحش را گویند که یاوه باشد. (برهان ). سخنان بیهوده و پوچ . (غیاث اللغات ). سخنان هرزه ٔ سردرگم . (انجمن آرا). سخن بی معنی و سردرگم و سخن هرزه و فحش و گفتار زشت . (ناظم الاطباء). یاوه . (اوبهی ) :
که نزدیک او فیلسوفان بوند
بدان کوش تایافه ای نشنوند.

فردوسی .

من سخن یافه و محال نگویم
این سخن من اصول دارد و قانون .

فرخی .

کردی تدبیر تو ولیک همه بد
گفتی لیکن سرود یافه و بیکار.

ناصرخسرو.

آری چو سخنهای جفای تو شنودم
در گوش نگیرم سخن یافه و ترفند.

معزی .

جز مدح تو ترفند بود هرچه نویسم
کردم قلم از یافه و ترفند شکسته .

سوزنی .

آن زن مادر غر از این یافه ها
گفت سراسر هذیان و هدر.

سوزنی .

هزل است مگر سطور اوراقم ؟
یافه ست مگر دلیل و برهانم ؟

ملک الشعراء بهار.

- یافه پیوند ؛ که یاوه و لغو و نافرجام بهم پیوندد و گوید. بیهوده سخن :
تا چندبه دل جفای دلبند کشم ؟
وز جان غم یار یافه پیوند کشم ؟

رضی نیشابوری .

- یافه درای ؛ بیهوده گو. (غیاث اللغات ) (آنندراج ). هرزه گوینده . (ناظم الاطباء). هرزه گو. باطل گوینده . هرزه لای . ژاژخای . یاوه سرای :
سخن شناسی کز وهم نعت کردن او
شود زبان سخنگوی گنگ و یافه درای .

فرخی .

آنکه او را بستاید چه بود؟ پاک سخن
وآنکه او را نستاید چه بود؟ یافه درای .

فرخی .

گر کسی گوید که در گیتی کسی بر سان اوست
گر همه پیغمبری باشد بود یافه درای .

منوچهری .

نترسم من از کبک یافه درای
که اشتر نترسد ز بانگ درای .

(گرشاسب نامه ).

این ابلهان که بی سببی دشمن منند
بس بوالفضول و یافه درای و زنخ زنند.

سنائی .

از غایت بی ننگی و از حرص گدایی
استادتر از وی همه این یافه درایان .

سوزنی .

شاعرکی تازباز و یافه درایم
هر نفسی تاز را بزخم درآیم .

سوزنی .

بجان رسیدم زین شاعران یافه درای . (از صحاح الفرس ).
- یافه درایی ؛ ژاژخایی . بیهوده سخنی :
من که جواب از هزار بازنگویم یکی
حرمت آن را بدان یافه درائی مکن .

سیدحسن غزنوی .

- یافه زن ؛ بیهوده گوی :
سپهبد بدانست کان یافه زن
همان است کش گفته بد برهمن .

اسدی .

- یافه سخن ؛ بیهوده سخن . بیهوده گو. ژاژخای :
هم بگویندی گر جای سخن یابندی
مردم یافه سخن را نتوان بست دهان .

فرخی .

- یافه سرای ؛ بیهوده گو :
نترسم من از کبک یافه سرای
که اشتر نترسد ز بانگ درای .

اسدی .

- یافه گفتن ؛ سخن بیهوده گفتن . ژاژخایی کردن . سخن باطل گفتن :
مرا دید و برجست و یافه نگفت
دوگوشم بکند و همانجا بخفت .

فردوسی .

من سخن یافه و محال نگویم
این سخن من اصول دارد و قانون .

فرخی .

بگفت ای دایه تا کی یافه گویی
ز نادانی در آتش آب جویی .

(ویس و رامین ).

نباید گواژه زدن بر فسوس
نه بر یافه گفتن شدن چاپلوس .

اسدی .

کردی تدبیر تو ولیک همه بد
گفتی لیکن سرود و یافه و بیکار.

ناصرخسرو.

نافه را کیمخت رنگین سرزنشها کرد و گفت
نیک بدرنگی نداری صورت زیبای من
نافه گفتش یافه کم گو کآیت معنی مراست
اینک اینک حجت گویا دم بویای من .

خاقانی (از جهانگیری ).

- یافه گو ؛ بیهوده گو. هرزه گفتار :
گر ترا طعنی کند زیشان مگیر از بهر آنک
مردم بیمار باشد یافه گوی و هرزه لا.

سنایی .

بسا شه کز فریب یافه گویان
خصومت را شود بی وقت جویان .

نظامی .

همنشینی که نافه بوی بود
خوبتر زانکه یافه گوی بود.

نظامی .

بیخودیش کرد چنین یافه گوی
ورنه نکردی ز من این جستجوی .

نظامی .

جهانجوی چون دید کان یافه گوی
ز خون ناف خود را کند نافه بوی .

نظامی .

- یافه گویی ؛ بیهوده گویی . یاوه سرایی : یافه گویی دوم دیوانگی بود. (قابوس نامه ).
|| گم شده و ناپدیدگشته . (برهان ). گم شده . (فرهنگ جهانگیری ) (انجمن آرا). گم شده و مفقود. (غیاث اللغات ). بربادداده و گم شده و ناپدیدشده و غایب و ناپدید. (ناظم الاطباء) :
گو یافه شو قلاده ٔ زرین آسمان
نور کف خجسته ٔ او زیور تو باد.

شمس طبسی (از جهانگیری ).

|| پراکنده و پریشان . (ناظم الاطباء). بی نظم و بی نسق . (یادداشت مؤلف ) :
خواسته تاراج گشته سودها کرده زیان
لشکرت همواره یافه چو رمه ٔ رفته شبان .

رودکی .

|| بی کس . بی حافظ.(یادداشت مؤلف ) :
نکو اندرین کار کردم نگاه
تو همچون منی یافه و بی گناه .

شمسی (یوسف و زلیخا).

|| آنکه مضحکانه و بطور تمسخر سخن می گوید. || (اِ) مسخره و استهزاء. || لطیفه و بذله . (ناظم الاطباء).

یافه : یافا ، شهری به فلسطین کنار دریای مدیترانه، که بندر عمده ی فلستین است و در سال 1948 به تصرف دولت اسرائیل در آمده بیشتر ساکنان آن اعراب هستند . دکتر ثروتیان در مورد این شهر می نویسد : ( ( در قرن 12 میلادی و در عصر حیات نظامی گنجه ای ، این شهر یکی از سرزمین های اصلی در جنگ های صلیبی بوده و بین مسلمانان و مسیحیان دست به دست می گشته است . ) )
یافه در یاقه نارسیده او
زرهی هم را هم زره دریده او
معنی بیت : رویین دژ آن چنان جایی بلند و دژ محکمی است که یافه به گریبان او هم نمی رسد و از آن پست تر است و" زرهی" هم در برابر این دژ محکم چیزی نیست و تاب مقاومت ندارد .
( هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص 626 )