بروکلمان کارل

بروکِلْمان، کارْل (۱۸۶۸ـ ۱۹۵۶) (Brockelman, Karl)
خاورشناس آلمانی. در دانشگاه های روستوک و برسلاو درس خواند و زبان های عربی، عبری، آرامی، سریانی، یونانی، لاتینی، حبشی و هندی را آموخت. روی هم رفته، حدود هفده زبان اروپایی و شرقی، ازجمله آلدی، قبطی و ترکی را فراگرفت. در ۱۸۹۰ با نوشتن پایان نامۀ ارتباط میان الکامل فی التاریخ ابن اثیرو تاریخ الرسل و الملوک محمد بن جریر طبری از دانشگاه استراسبورگ دانشنامۀ دکتری گرفت. استاد زبان های سامی و ادبیات عرب در دانشگاه های برسلاو (۱۸۹۳ـ۱۹۰۳، ۱۹۲۳ـ۱۹۳۷)، کونیکسبرگ (۱۹۰۳ـ۱۹۱۰)، هاله (۱۹۱۰ـ۱۹۲۲، ۱۹۳۷ـ۱۹۴۷)، و برلین (۱۹۲۲ـ۱۹۲۳) بود. از برجسته ترین سامی شناسان روزگار خود به شمار می آمد. از آثارش: تاریخ نگاشته های عربی (۱۸۹۸ـ۱۹۰۲) که به فارسی ترجمه شده است؛ فرهنگ واژگان سریانی؛ دستور زبان سریانی (۱۸۹۹)؛ فهرست نسخه های خطی عربی، فارسی، ترکی و عبری کتابخانۀ برسلاو (۱۹۰۳)؛دستور تطبیقی زبان های سامی (۱۹۰۸ـ۱۹۱۳)؛تاریخ ادبیات عرب (۱۹۰۱)؛ ناسیونالیسم ترکی در پویۀ تاریخ (۱۹۱۸)؛تاریخ ملل و دول اسلامی (۱۹۳۹) که به فارسی ترجمه شده است (تهران، ۱۳۴۶)؛ دستور زبان عربی؛ دستور زبان عبری (۱۹۵۶)؛ تصحیح دیوان لغات الترک کاشغری.

[ویکی نور] کارل بروکلمان خاورشناس مشهور آلمانی، در 17 سپتامبر 1868م در روستوک، از شهرهای آلمان، به دنیا آمد.
وی در 1886م وارد دانشگاه روستوک شد. نخست به فراگیری زبان و متن شناسی یونانی و لاتین نزد لیو و زبان عربی و حبشی نزد فیلپی پرداخت و در شهر برسلاو علوم شرقی را نزد پریتوریوس و زبان های شرقی را نزد فرنکل و زبان های هند و ژرمن را نزد هلبرانت آموخت و در 1888م در استراسبورگ به محضر درس نولدکه رفت و در درس هوبشمان برای فراگیری زبان های سنسکریت و ارمنی و درس دومیشن، برای آموختن زبان مصری قدیم حاضر شد.
او در 1890م با تقدیم رساله نخستین دکتری خود، به تشویق و اشراف نولدکه، تحت عنوان (ارتباط میان الکامل فی التّاریخ ابن اثیر و تاریخ الرّسل والملوک محمّد بن جریر طبری) از دانشگاه استراسبورگ، درجه دکتری گرفت و در یکی از مدرسه های پرتستانی آغاز به تدریس کرد و در همان وقت با نولدکه، دیوان لبید را تصحیح کرد که با ترجمه آلمانی در 1891م در وین منتشر شد. سپس به برسلاو رفت و در آنجا در 1893م، رساله دکتری دوم خود را که مجوّز شایستگی او برای تدریس در دانشگاه بود، درباره تلقیح مفهوم اهل الاثار فی مختصرالسّیر والاخبار، اثر عبدالرحمان ابوالفرج ابن جوزی، تقدیم داشت. او در همین اوقات، به گردآوری موادی برای تألیف فرهنگ سریانی پرداخت. نخست لغات ترجمه سریانی کتاب مقدس را گردآورد و سپس به متون دیگر پرداخت. در فوریه 1895، این فرهنگ به صورت کامل با نام «واژه نامه سریانی» منتشر شد. پس از آن، به دعوت ادوارد زاخائو در نشر تحقیقی و انتقادیِ طبقات ابن سعد شرکت جست.
وی برای گردآوری نسخ خطی این کتاب، در فاصله 1895 تا 1896م به لندن و استانبول سفر کرد و با استفاده از این فرصت به استنساخ عیون الاخبار ابن قتیبه پرداخت و در 1896م به برسلاو بازگشت. جلد هشتم از طبقات ابن سعد، که با کوشش بروکلمان فراهم آمده بود، در 1904م به وسیله آکادمی برلن منتشر گردید. اما ناشر عیون الاخبار شرط کرد که چون عیون الاخبار کتابی نیست که مورد استقبال شمار فراوانی قرار گیرد، اثر دیگری که سودش فراوانتر باشد به آن ناشر تقدیم کند. این حادثه او را مصمّم ساخت که «تاریخ نوشته های عربی» را تألیف کند. این کتاب که تا آن وقت در جهان علم نظیر نداشت، با استقبال خاورشناسان، به ویژه اسلام شناسان مواجه شد، زیرا مشتمل بر همه آثاری بود که به زبان عربی تحریر یافته است.
در بهار 1900م زاخائو از بروکلمان خواست تا تدریس زبان عربی را در مدرسه زبان های شرقی برلن بپذیرد و در تابستان همان سال کرسی دانشگاه های ارلانگن و برسلاو به وی پیشنهاد شد و او ترجیح داد که به برسلاو برود. در همین اوقات او در تألیف مجموعه ای درباره تاریخ ادبیات شرق، که از 1901م آغاز شده بود، سهیم گشت و جزء هفتم از این مجموعه، بخش «تاریخ ادبیات مسیحی در شرق» را که شامل ادبیات سریانی و عربی می شد، به رشته تحریر درآورد.
بروکلمان در 1903م نسخه های خطی شرقیِ کتابخانه شهرداری برسلاو و در سال های بعد، نسخِ خطی شرقی کتابخانه شهرداری هامبورگ را فهرست کرد. سپس از او دعوت شد که در دانشگاه کونیگسبرگ تدریس کند (1903). او در آنجا بیشتر کتاب های خود از جمله «اصول دستور تطبیقی زبان های سامی» را تألیف کرد. در 1909م پس از درگذشت فرنکل و استقرار پریتوریوس به جای او، بروکلمان در شهر هاله، جای پریتوریوس را گرفت و از 1910 تا 1922م، در آنجا زیست و در همانجا در 1909م ازدواج کرد. وی در اثنای اقامت خود در هاله، جزء دوم کتاب اصول دستور تطبیقی زبان های سامی را نوشت و چاپ دوم «فرهنگ سریانی» را آماده کرد، ولی جنگ جهانی اول کار او را کند ساخت، زیرا بسیاری از متون سریانی که در خارج آلمان منتشر شده بود، به آلمان نمی رسید.