اسرارالتوحید

اسرارالتوحید یا اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید ابی الخیر، کتابی است با موضوع تصوف که ۱۳۰ سال پس از مرگ ابوسعید ابی الخیر، در توسط یکی از نوادگان او به نام محمد بن منور در خراسان نگاشته شد. تألیف کتاب پس از حملهٔ غزان به میهنه انجام گرفته است و تاریخ آن را در حدود سال ۵۷۰ هجری قمری دانسته اند. محمد بن منور کتاب خود را به سه باب تقسیم کرده است. باب اول در ابتدای حالت شیخ، باب دوم که به بیان حالات شیخ ابوسعید در سال های میانی زندگی او اختصاص دارد، بسیاری از گفته ها و اشعاری را که بر زبان وی رفته، گردآوری و نقل کرده است، و باب سوم انتهای حالت شیخ است. این کتاب انشایی روان و منسجم دارد و در دورهٔ اوج نثر مصنوع شکل گرفته؛ ولی تنها در مقدمه مصنوع است، و به غیر آن در ردیف نثر مُرسَل قرار دارد.
متن کتاب اسرار التوحید
از جمله منابع محمد بن منور، کتاب حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر است که آن را پسرعموی محمد بن منور به نام جمال الدین ابوروح لطف الله بن ابی سعد بن ابی طاهر بن ابی سعید بن ابی الخیر تألیف کرده است. همچنین، از مقامات هایی استفاده کرده که در آن ها عین سخنان ابوسعید در خانقاه ها ضبط شده بود.

اَسْرارالتّوحید
(یا: اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید) تألیف محمد منوّر، کتابی به فارسی، در یادکرد زندگی و سخنان ابوسعید ابوالخیر. مؤلف این اثر را در حدود ۵۷۴ق، به نام غیاث الدین محمد بن سام غوری نوشته است. در این اثر، افزون بر شرح زندگی ابوسعید، از اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روزگار او نیز سخن رفته است. نثر کتاب روان و ساده است و از آن جا که مؤلف از منابع و حتی سخنان ابوسعید نقل قول های مستقیم فراوان آورده است، ویژگی های زبانی قرن ۴ق در آن مشهود است. اسرارالتوحید از نظر زبانی، عرفانی، ادبی، تاریخی، و جغرافیایی اثری ارزشمند و از کهن ترین کتاب های زندگی نامه ای مشایخ است و از منابعِ'تذکرة الاولیای عطار و نفحات الانس جامی بوده است. ژوکوفسکی برای نخستین بار، این اثر را با حوراییۀ ابوسعید، به چاپ رساند (پترزبورگ، ۱۸۹۹). بهترین چاپ آن به همّت محمدرضا شفیعی کدکنی است (۱۳۶۶ش).