سرشک

سرشک . [ س ِ رِ ] (اِ) اوستا «سرسکا» (تگرگ ). سرشک فارسی شاید از پارتی «سرسک » (قطره ) باشد. در پهلوی «سریشک » (قطره ). «زرشک و سرشک ، انبرباریس بود». (لغت فرس ص 306). (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). اشک چشم . (برهان ) (آنندراج ). آب چشم که آن را اشک نیز گویند. (غیاث ) :
ای آنکه غمگنی و سزاواری
و اندر نهان سرشک همی باری .

رودکی .

سرشک دیده به رخسار تو فروبارد
هر آنگهی که بر آماجگاه او گذری .

عماره ٔ مروزی .

ببارید پیران ز مژگان سرشک
تن پیلسم درگذشت از پزشک .

فردوسی .

عاشق از غربت بازآمده با چشم پرآب
دوستگان را به سرشک مژه برکرد ز خواب .

منوچهری .

رخ ز دیده نگاشته به سرشک
و آن سرشکش برنگ تازه سرشک .

عنصری (از لغت فرس اسدی ).

ببارید بر چهره چندان سرشک
که زان آمدی ابر و باران برشک .

شمسی (یوسف و زلیخا).

تیر جفایت گشاده راه سرشکم
تیغ فراقت دریده پرده ٔ رازم .

خاقانی .

سرهای ناخن از رخ و رخ از سرشک گرم
چون نقش از زر و چو زر از که برآورید.

خاقانی .

به سرشک تر و خون جگرم
بسته بیرون و درون دهنت .

خاقانی .

چو دختر آمدم ازبعد این چنین پسری
سرشک چشم من از چشمه ٔ ارس بگذشت .

خاقانی .

گر چشم تو آتشی زند تیز
آبی ز سرشک من برو ریز.

نظامی .

ز مژگان خون بی اندازه میریخت
بهر نوحه سرشکی تازه میریخت .

نظامی .

این چنین دریا که گرد من درآمد از سرشک
گرد کشتی بقا گرداب منکر یافتم .

عطار.

سرشک غم از دیده باران چو میغ
که عمرم بغفلت گذشت ای دریغ.

سعدی .

سرشکم آمد و عیبم بگفت روی بروی
شکایت از که کنم خانگی است غمازم .

حافظ.

سیل سرشک ما ز دلش کین بدر نبرد
در سنگ خاره قطره ٔ باران اثر نکرد.

حافظ.

|| مطلق قطره را گویند عموماً و قطره ٔ باران . (برهان ). قطره ٔ باران و قطره ٔ هر چیز. (لغت فرس ) :
زان می که گر سرشکی از آن درچکد به نیل
صد سال مست باشد از بوی آن نهنگ .

رودکی .

هوای ترا زآن گزیدم ز عالم
که پاکیزه تر از سرشک هوایی .

زینبی علوی .

من از بس ناله چون نالم من از بس مویه چون مویم
سرشک ابر بر لاله بود چون اشک بر رویم .

قریع.

گفتم ستاره نیست سرشک است ای نگار
گفتا سرشک بر نتوان چید ز آبدان .

فرخی .

با سرشک سخای تو کس را
ننماید بزرگ رود فرب .

عسجدی .

الا تا ببارد سرشک بهاری
الا تا بروید گل بوستانی .

منوچهری .

در باغ سخن بهار فردوسی
بر شاخ سرشک ابر نیسانی .

مختاری .

فیض هزار کوثر و زین ابر یک سرشک
برگ هزارطوبی و زین باغ یک گیا.

خاقانی .

ای بسا اشک و سرشکا کز رکاب و زین خویش
از دل خورشید و چشم آسمان انگیختی .

خاقانی .

شاید که سرشک خون برون آید از او
کآن رنگ بزد که بوی خون آید از او.

خاقانی (دیوان چ سجادی ص 734).

سبزه فلک بود و نظر تاب او
باغ سحر بود و سرشک آب او.

نظامی .

- سرشک آتش ؛ قطرات هیزم تر که در وقت سوختن بیرون رود. (آنندراج ). کنایه از قطره هایی است که از هیزم تر بر آتش میچکد. (برهان ). شرر. (دهار).
|| نام درختی است در بلخ که گلهای سفید مایل به سرخی دارد و آن را آزاددرخت میگویند وبعضی گویند گل آن درخت سرشک نام دارد. (برهان ). یکی گل بود که پاره ای به سرخی زند، دیگر درخت گل را نیزگویند و آزاددرخت نیزش گویند. (از لغت فرس اسدی از حاشیه ٔ برهان قاطع) :
رخ ز دیده نگاشته به سرشک
و آن سرشکش برنگ تازه سرشک .

عنصری (از رشیدی ).

هم از خیری و گاوچشم و سرشک
بشسته رخ هر یک ابر از سرشک .

اسدی .

زآنکه گر ره بدیش از فیضت
لعل رستی بجای گل ز سرشک .

شمس فخری (از رشیدی ).

|| شراره و خرده ٔ آتش بود که بجهد و جهنده باشد. (برهان ). شراره ٔ آتش که بجهد و جهنده باشد. (آنندراج ). پاره ٔ آتش که جهد و بدین معنی لخشه ٔ آتش نیز آمده . (شرفنامه ) :
به خصم نیم سرشکی ز آتش قهرت
همان کند که به دیوان شهاب آتش زن .

عمید لومکی (از آنندراج ).

|| زرشک و آن نباتی است معروف که بعربی انبرباریس گویند و قاتق آشها کنند و درخت و بوته ٔ زرشک را سرشک گویند. (برهان ). زرشک . (انجمن آرا) (آنندراج ). || ادرار. پیشاب . آب بیمار :
به شبگیر چون اندرآمد پزشک
نگه کرد وی را بدیدش سرشک .

فردوسی .

به شبگیر چون اندرآمد پزشک
نگه کرد او را و دیدش سرشک .

فردوسی .

چنان بد که روزی بیامد پزشک
ز کاهش چنان دید اندر سرشک .

فردوسی .

سوم آنکه دارم یکی نو پزشک
که علت بگوید چو بیند سرشک .

فردوسی .

بفرمود تا رفت پیشش پزشک
که علت بگفتی چو دیدی سرشک .

فردوسی .

غیر از مورد قبلی

سرشک = اشک ، آب چشم
سرشک به ترکی" گؤز یاشی
حوسِین دَن سورا زینب جهانی نئیلیَه جَک؟ - " سیریشکی " قانه دؤنوب خون بهانی نئیلیه جَک؟
معنی: پس از ( شهادت ) حسین، جهان برای زینب چه ارزشی دارد؟ - " اشک چشمش " خون شده، خون بها برایش چه ارزشی دارد؟ ( اشاره دارد به پیشنهاد خون بها از طرف یزید برای قتل وجود نازنین امام حسین ( ع ) که ظاهراً از این طریق می خواسته از بازماندگان خاندان امامت دلداری و نیز جلوی خشم مردم نادم را که هر لحظه بیم خونخواهی از طرف آنها می رفت، بگیرد؛ البته این پیشنهاد از طرف خانواده امام حسین ( ع ) رد میشود.
متاسفانه امروز هم یزیدیان و مستکبران دنیا فکر می کنند هر ظلم و تعدی و جنایت و بی قانونی را می توان با پول، تسویه نمود و اسفناکتر اینکه گاهاً مجاری قانونی هم برای دد منشی های خود پیدا می کنند و یا اینکه نهادهای احقاق حق و دادگستر طوری طراحی ، تربیت و نظارت می شوند که در برابر جنایتکاران انفعالی عمل کرده، دست آنها را برای ادامه جنایت باز می گذارند إ

سرشک اشک ، آب چشم
روزی گذشت پادشهی از گذرگهی - فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خاست
پرسید زان میانه یکی کودکی یتیم - کین تابناک چیست که بر تاج پادشاست؟
آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست - دانیم آن قَدَر که متاعی گرانبهاست
نزدیک رفت پیزنی گوژ پشت و گفت - این اشک دیده من و خون دل شماست
ما را به رخت و چوب شُبانی فریفته است - این گرگ سالهاست که با گلٌه آشناست
آن پارسا که ده خرد و ملک، رهزن است - آن پادشا که مال رعیٌت خورد گداست
بر قطره " سرشک " یتیمان نظاره کن - تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست شعر از : پروین اعتصامی

ز مژگان خون ، بی اندازه میریخت به هی نوحی سرشکی تازه میریخت
سرشک=اشک

آب دیده

آب مژگان. [ ب ِ م ُ ] ( ترکیب اضافی، اِ مرکب ) اشک :
ببدرود کردن رخ هر کسی
ببوسید با آب مژگان بسی.
فردوسی.

آب ِ مژگان ؛ اشک. سرشک :
ز بهرام چندی سخن راندند
همی آب مژگان برافشاندند.
فردوسی.

گوهر مژگان. [ گ َ / گُو هََ رِ م ُ ] ( ترکیب اضافی، اِ مرکب ) کنایه از اشک چشم باشد. ( مجموعه ٔ مترادفات ) .

آب گرم ؛ اشک :
عنان تکاور همی داشت نرم
همی ریخت از دیدگان آب گرم.
فردوسی.
به آب گرم درمانده ست پایم
چو در زلفین در انگشت ازهر.

معنی سرشک . . اشک چشم . . . سرشکی یعنی به زبان ترکی . . گوزیاشه اختی