تاریخ گیتی گشا

تاریخ گیتی گشا کتابی دربارهٔ تاریخ زندیان به زبان فارسی است. این کتاب مجموعه ای است از سه تألیف: تاریخ گیتی گشا و دو ذیل که هر کدام نویسندهٔ جداگانه ای دارد.
تاریخ گیتی گشا (بخش اول کتاب) نوشتهٔ میرزا محمدصادق موسوی اصفهانی (با تخلص نامی) است. او که رویدادنگار کریم خان زند بود، از سوی کریم خان و جعفرخان، برادرزادهٔ کریم خان، به نوشتن تاریخ سلسلهٔ زندیه مأمور شد. رویدادهای مربوط به جعفرخان و دوران پس از آن به دست عبدالکریم شریف و محمدرضا شیرازی تکمیل شده است.
رویدادهای یادشده در کتاب شامل شورش های داخلی ایران در برابر کریم خان، پیروزی های او در استرآباد، آذربایجان، ارومیه و مبارزات تقی خان درانی است. افزون بر این گاه به روابط خاندان زند با کشورهای دیگر مانند برخورد با هلندی ها و همچنین عثمانی ها اشاره شده است. سرانجام نوشته های نامی با بیان رویدادهای سال های آخر سدهٔ ۱۲ ه‍.ق. و بازگشت کریم خان به اصفهان پایان می گیرد.
تاریخ گیتی گشا از مهم ترین و معتبرترین اسناد تاریخی زندیه است، زیرا نویسندهٔ آن بسیاری از وقایعی را که خود شاهد آنها بوده، بدون کم و کاست، بیان کرده یا رویداد را از خاطرات و دیده ها و نوشته های میرزا محمدحسین فراهانی وزیر، گفته است. نثر این کتاب سست و متکلفانه و به شیوهٔ مرسوم برخی تاریخ نویسان پس از صفویه، همراه با کنایات و استعاره ها و تشبیهات فراوان و جملات زاید است، به طوری که خواننده رشتهٔ کلام را از دست می دهد.

تاریخ گیتی گُشا
کتابی در تاریخ زندیه به فارسی، نوشتۀ محمد صادق موسوی اصفهانی ( ـ۱۲۰۴ق). این کتاب از مهم ترین و معتبرترین منابع تاریخ زندیه و شامل خاطرات و مشاهدات مؤلف و یا نوشته های میرزا محمد حسین فراهانی وزیر تا ۱۲۰۰ق است. ذیلِ نخستین کتاب را عبدالکریم بن علی رضا الشریف تألیف کرده است. این ذیل وقایع ایران پس از مرگ کریم خان و رویدادهای بعد از ۱۲۰۰ق تا اواسط پادشاهی لطفعلی خان زند را شامل است. ذیل دوم دربارۀ پایان احوال لطفعلی خان و حاجی ابراهیم خان، کلانتر شیراز است و آن را آقا محمدرضا شیرازی پس از ۱۲۱۹ق به پایان رسانده است. نثر این کتاب سست و متکلفانه، همراه با کنایات و استعارات و تشبیهات فراوان است. محمد اسماعیل خان وکیل الملک نوری، حکمران کرمان، پیش از ۱۲۷۵ق. این کتاب را بدون دو ذیل آن، تهذیب و عبارت پردازی های آن را حذف کرد. سعید نفیسی نیز تاریخ گیتی گشا و دو ذیل آن را در ۱۳۱۷ش در تهران به چاپ رسانده است.

[ویکی فقه] کتاب تاریخ گیتی گشا به زبان فارسی است و درباره تاریخ زندیه نوشته شده است.
تاریخ گیتی گشا، کتابی در تاریخ زندیه به فارسی.
این کتاب مجموعه ای است از سه تألیف: تاریخ گیتی گشا و دو ذیل، که هرکدام مؤلف جداگانه ای دارد. تاریخ گیتی گشا (بخش اول کتاب) تألیف میرزامحمدصادق موسوی اصفهانی (متوفی ۱۲۰۴) است.
وی شاعر و دبیر بود و «نامی» تخلص می کرد. او پنج مثنوی، به اسم نامه نامی و به تقلید از خمسه نظامی سروده که برخی از آنها، باقی مانده است
میرزامحمدصادق که وقایع نگار کریم خان زند (حک: ۱۱۶۳ـ۱۱۹۳) بود، از سوی وی و جعفرخان (متوفی ۱۲۰۲)، برادرزاده کریم خان، به نوشتن تاریخ سلسله زندیه مأمور شد.
← اعتبار این کتاب
(۱) محمدتقی بهار، سبک شناسی، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
(۲) علیرضابن عبدالکریم شیرازی، تاریخ زندیه: جانشینان کریم خان زند، چاپ ارنست بیر، تهران ۱۳۶۵ش.
(۳) ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران ۱۳۶۹ش.
(۴) عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرة نگارستان دارا، ج ۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
(۵) محمدصادق نامی اصفهانی، تاریخ گیتی گشا، با مقدمة سعید نفیسی، تهران ۱۳۶۳ ش.