احصاء العلوم

یکی از آثار معروف فارابی، کتاب احصاء العلوم است که در آن علوم متداول زمان خود (یا اصلی ترین علوم) را دسته بندی کرده است. به عقیده وی، همه دانشها را می توان در هشت دسته اصلی جای داد که برخی از آنها، خود شاخه هایی گوناگون دارند. در اینجا به اختصار به این دانش ها اشاره می کنیم:

یکی از آثار معروف فارابی، کتاب احصاء العلوم است که در آن علوم متداول زمان خود (یا اصلی ترین علوم) را دسته بندی کرده است. به عقیده وی، همه دانشها را می توان در هشت دسته اصلی جای داد که برخی از آنها، خود شاخه هایی گوناگون دارند. در اینجا به اختصار به این دانش ها اشاره می کنیم:
یادگیری معانی واژه های یک زبان
آشنایی با قوانین آن(=صرف و نحو)
از نظر فارابی، فراگیری دانش زبان شناسی، برای دستیابی به دو هدف اساسی است:
همچنین برخی از شاخه های این علم، به قوانین ناظر به کتابت و تصحیح قرائت می پردازند.
فارابی در آثار خود بارها از تشابه و تفاوت دو علم منطق و نحو سخن گفته است.

اِحصاءُ العُلوم
تألیف ابونصر فارابی، رساله ای به عربی، دربارۀ علوم گوناگون. مؤلف در این اثر به معرفی دانش های زبان، منطق، ریاضیات، علم طبیعی و الهی، علم مدنی، فقه و کلام پرداخته است. این اثر مختصر، افزون بر تأثیر در فرهنگ اسلامی، تأثیر بسزایی در فرهنگ غرب داشته، آن چنان که پاره ای از مضامین آن در آثار گوندیسالینوس، ونسان دو بووه، راجر بیکن، ژروم دو موراویهو دیگران دیده می شود. از این اثر تصحیح های متعددی ازجمله تصحیح عثمان امین و اَنگل پلاسیه عرضه شده است. ترجمه هایی از آن نیز به زبان های لاتین و اسپانیایی منتشر شده و ترجمۀ فارسی آن به قلم حسین خدیوجم انجام پذیرفته است (تهران، ۱۳۶۴ش).

[ویکی نور] تحقیق و تصحیح کتاب، توسط علی بوملحم صورت گرفته است.
ابن قفطی در مورد این کتاب گفته است که طالبان علم به هیچ روی از راهنمایی آن بی نیاز نیستند و هم چنین فارابی را نخستین کسی دانسته که چنین اثری نگاشته است.
هدف فارابی از تألیف این اثر، شمارش و شناخت علوم بوده است.
کتاب دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در پنج فصل تنظیم شده است.
فارابی این اثر را در تقسیم و شناخت علوم و شاخه های فرعی آن نگاشته است. می توان گفت که این کتاب چکیده ای از علوم رایج دوره نویسنده است.
در مقدمه محقق، از فارابی و ارسطو و اختلاف نوشتاری آنان سخن به میان آمده و در ادامه خلاصه ای از محتوای فصول کتاب، ارائه گردیده است.