تفسیرالقرآن الکریم. رجوع شود به:تفسیر ملاصدرا
wikijoo: تفسیرالقرآن_الکریم
تفسیر القران الکریم
دانشنامه آزاد فارسی
دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] تفسیر القرآن الکریم (ابن قیم جوزیه). تفسیر القرآن الکریم المعروف بالتفسیر القیّم مجموعه ای از آثار قرآنی ابن قیّم است. ابن قیم خود تفسیر کامل و مستقل ننوشته بلکه بر چند سوره قرآن و بسیاری از آیات، تفسیرهای کوتاه و بلندی نوشته است؛ از جمله بر سوره «فاتحه» که آن را در آغاز مدارج السالکین گنجانده است. سوره «کافرون» را نیز تفسیر نموده و بر «معوذتین» نیز تفسیرهایی نوشته است که گویا ضبط صفدی به صورت «الرسالة الشافیة فی أسرار المعوذتین» اشاره به همین تفسیر او دارد. این تفسیر بارها در بمبئی (1955م)، بیروت (1968م)، مصر و نیز مکه به چاپ رسیده است.
با وجود عدم تألیف تفسیر، آرای تفسیری فراوانی از او در بسیاری از کتابهایش بر جای مانده است. چنانکه برخی دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون «أمثال القرآن» و «أقسام القرآن»، او را از نخستین کسانی دانسته اند که به تفسیر موضوعی عنایت داشته است. کمتر کتابی از او بر جای مانده است که مباحثی را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوی شرح نکرده باشد. آرای تفسیری ابن قیّم نخستین بار توسط محمد اویس ندوی هندی، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آوری گردید و «تفسیر القیّم» نامیده شد. تا اینکه السید محمد یسری، به طور جامع به گردآوری نظریات تفسیری ابن قیم پرداخت.
به این ترتیب، بدیهی است که نظریات تفسیری ابن قیم همه سوره های قرآن کریم را به طور کامل دربر نمی گیرد و همه آیه های سوره ها را شامل نیست. چنانکه مجموعه سید محمد 109 سوره را در خود جای داده و درباره سوره های مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزی در آن نیامده است.
شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحی، تحلیلی، ساده و قابل فهم است. وی آیات قرآن و سنت نبوی را دو منبع اساسی در تفسیر کلام الهی می داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است.
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصری، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبی، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانی هستند که از آنها نقل می نماید. اقوال زمخشری را نیز مورد توجه داده و گاه نقد می نماید (مانند متن کتاب، ص 136). تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحث های موضوعی را مطرح می کند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان می دارد؛ مانند: بحث هدایت در صفحه 40 و توحید در صفحه28 کتاب، که با تعبیر «فصل» متعرض آنها می گردد.ایشان از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامی، بهره گیری فراوانی دارد؛ به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان می کند.
اشاره به عقاید فرقه های اسلامی از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است؛ به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات برای رد بر جبریه، قائلین به قدم عالم، منکران نبوت و... بهره می گیرد، عقاید معتزله، اشاعره، جهمیه، قدریه، و افرادی مانند: ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد می نماید؛ مانند: صفحه 190.
با وجود عدم تألیف تفسیر، آرای تفسیری فراوانی از او در بسیاری از کتابهایش بر جای مانده است. چنانکه برخی دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون «أمثال القرآن» و «أقسام القرآن»، او را از نخستین کسانی دانسته اند که به تفسیر موضوعی عنایت داشته است. کمتر کتابی از او بر جای مانده است که مباحثی را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوی شرح نکرده باشد. آرای تفسیری ابن قیّم نخستین بار توسط محمد اویس ندوی هندی، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آوری گردید و «تفسیر القیّم» نامیده شد. تا اینکه السید محمد یسری، به طور جامع به گردآوری نظریات تفسیری ابن قیم پرداخت.
به این ترتیب، بدیهی است که نظریات تفسیری ابن قیم همه سوره های قرآن کریم را به طور کامل دربر نمی گیرد و همه آیه های سوره ها را شامل نیست. چنانکه مجموعه سید محمد 109 سوره را در خود جای داده و درباره سوره های مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزی در آن نیامده است.
شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحی، تحلیلی، ساده و قابل فهم است. وی آیات قرآن و سنت نبوی را دو منبع اساسی در تفسیر کلام الهی می داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است.
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصری، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبی، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانی هستند که از آنها نقل می نماید. اقوال زمخشری را نیز مورد توجه داده و گاه نقد می نماید (مانند متن کتاب، ص 136). تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحث های موضوعی را مطرح می کند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان می دارد؛ مانند: بحث هدایت در صفحه 40 و توحید در صفحه28 کتاب، که با تعبیر «فصل» متعرض آنها می گردد.ایشان از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامی، بهره گیری فراوانی دارد؛ به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان می کند.
اشاره به عقاید فرقه های اسلامی از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است؛ به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات برای رد بر جبریه، قائلین به قدم عالم، منکران نبوت و... بهره می گیرد، عقاید معتزله، اشاعره، جهمیه، قدریه، و افرادی مانند: ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد می نماید؛ مانند: صفحه 190.
wikinoor: امام ابوالفتح الناصر (شهید ۴۴۴ ق) فرزند حسن بن محمد از احفاد امام حسن مجتبی (علیه السّلام) معروف به دیلمی از مشاهیر ائمه زیدیه می باشد.
تفسیر مورد بحث به زبان عربی در چهار جلد بزرگ شامل تفسیر تمام قرآن کریم به شیوه روائی و کلامی است. مفسر پس از ذکر آیات به شرح و تفسیر و بیان غرائب آنها می پردازد. جلد اول و دوم این تفسیر مکتوب به سال ۱۰۴۶ ق، به شماره ۸۹ در کتابخانه الجامع الکبیر صنعاء موجود است.
تفاسیر دیگر دیلمی
دو تفسیر دیگر از ابوالفتح الناصر دیلمی ذکر کرده اند به شرح ذیل:۱) العهد الاکید فی تفسیر قرآن المجید، که به شیوه روائی و کلامی نوشته شده است.۲) البرهان فی تفسیر غریب القرآن، که آن نیز به شیوه روائی و کلامی تدوین گردیده است.از هر دو تفسیر فوق گویا نسخه هائی در کتابخانه های خصوصی یمن مشاهده شده است.
تفسیر مورد بحث به زبان عربی در چهار جلد بزرگ شامل تفسیر تمام قرآن کریم به شیوه روائی و کلامی است. مفسر پس از ذکر آیات به شرح و تفسیر و بیان غرائب آنها می پردازد. جلد اول و دوم این تفسیر مکتوب به سال ۱۰۴۶ ق، به شماره ۸۹ در کتابخانه الجامع الکبیر صنعاء موجود است.
تفاسیر دیگر دیلمی
دو تفسیر دیگر از ابوالفتح الناصر دیلمی ذکر کرده اند به شرح ذیل:۱) العهد الاکید فی تفسیر قرآن المجید، که به شیوه روائی و کلامی نوشته شده است.۲) البرهان فی تفسیر غریب القرآن، که آن نیز به شیوه روائی و کلامی تدوین گردیده است.از هر دو تفسیر فوق گویا نسخه هائی در کتابخانه های خصوصی یمن مشاهده شده است.
wikifeqh: ادامه یافته است.
در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی نامه مرحوم شبر، به مطالب زیر پرداخته شده است: اعجاز قرآن از جهات مختلف، جمع قرآن در مصحف واحد، قرائات مختلف، تفسیر قرآن (مقدمه، ص 3).
از جمله ویژگی های بارز این تفسیر، بحث های ادبی آن می باشد. نکات ادبی قابل اشاره در این تفسیر گران بها، عبارتند از:
ویژگی دیگر تفسیر شبر، بحث های علوم قرآنی آن است. ازآنجاکه این موضوع نیز گسترده و دارای عناوین گوناگونی است، به یادکرد برخی از مباحث، بسنده می شود:
در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی نامه مرحوم شبر، به مطالب زیر پرداخته شده است: اعجاز قرآن از جهات مختلف، جمع قرآن در مصحف واحد، قرائات مختلف، تفسیر قرآن (مقدمه، ص 3).
از جمله ویژگی های بارز این تفسیر، بحث های ادبی آن می باشد. نکات ادبی قابل اشاره در این تفسیر گران بها، عبارتند از:
ویژگی دیگر تفسیر شبر، بحث های علوم قرآنی آن است. ازآنجاکه این موضوع نیز گسترده و دارای عناوین گوناگونی است، به یادکرد برخی از مباحث، بسنده می شود:
wikinoor: ادامه داشته است.
نام کتاب توسط شاگردان مؤلف انتخاب شده است و نویسنده در یک عبارت از آن با عنوان «مفتاح أحسن الخزائن الإلهیة» یاد کرده است ...
این تفسیر، شامل سوره حمد و 46 آیه از سوره بقره می باشد و با شیوه ای استدلالی ارائه شده است.
مفسر، طرحی جامع را در نظر داشته؛ تفسیری ترتیبی و درعین حال موضوعی که به تناسب آیات، موضوع مورد بحث در آن را به طور اجمال مطرح کند.
نام کتاب توسط شاگردان مؤلف انتخاب شده است و نویسنده در یک عبارت از آن با عنوان «مفتاح أحسن الخزائن الإلهیة» یاد کرده است ...
این تفسیر، شامل سوره حمد و 46 آیه از سوره بقره می باشد و با شیوه ای استدلالی ارائه شده است.
مفسر، طرحی جامع را در نظر داشته؛ تفسیری ترتیبی و درعین حال موضوعی که به تناسب آیات، موضوع مورد بحث در آن را به طور اجمال مطرح کند.
wikinoor: تفسیر_القرآن_الکریم_(مصطفی_خمینی)
[ویکی فقه] تفسیر القرآن الکریم (ملاصدرا). تفسیر القرآن الکریم اثر صدرالمتالهین فیلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مکتب فلسفی حکمت متعالیه است. وی در تفسیر القرآن الکریم به نکته سنجی های ژرف نگرانه به لطایف قرآن می پردازد و در سراسر تفسیر، اشارات عرشی و فیوضات ربانی و نکات عرفانی را مطرح می کند و متناسب با روند تفسیر، به این موضوعات می پردازد.ملاصدرا تفسیر خود را بر پایه تابش نور معرفت به دل بنا نهاده و از اشراقات ربانی کسب فیض نموده است؛ لذا جنبه خاص الخاصی دارد و درک آن مخصوص سالکان راه حقیقت است و اغیار از آن بی بهره اند.
صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی معروف به صدرالمتالهین، فیلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مکتب فلسفی حکمت متعالیه؛ اولین کسی است که دو مشرب مشاء و اشراق را به هم پیوند داد و از کسانی است که افزون بر اشتغال به تالیف و تعلیم فلسفه، با معارف قرآنی و حدیثی انس فراوان داشته و در شرح آیات قرآنی و احادیث معصومین (علیهم السّلام) آثاری گرانبها از خود بر جای نهاده است.وی در سال ۹۷۹ در شیراز زاده شد و اوایل دوره جوانی را در آنجا گذراند. سپس عازم اصفهان گردید و از اساتیدی همچون شیخ بهاء الدین عاملی و میرداماد کسب فیض کرد و شاگردانی همچون فیض کاشانی در مکتب او تربیت یافتند. وی از اصفهان به قم آمد و در آنجا به کنج عزلت و اشتغال به عبادت و ریاضت روی آورد و در پایان، به سال ۱۰۵۰ در سفر حج و در بصره بدرود حیات گفت. (رحمة الله علیه).وی علاوه بر اهتمام به مباحث فلسفی و حکمت، به شرح الحدیث و تفسیر علاقه بسیار داشت و در کنار کتب فلسفی و عرفانی، به شرح اصول کافی و تفسیر قرآن نیز پرداخت. در زمینه تفسیر به طور ناپیوسته، سوره های حمد، بقره (تا آیه ۶۵)، نور، سجده، یس، واقعه، حدید، جمعه، طارق، اعلی، زلزال و آیة الکرسی (در هفت مجلد) تفسیر کرده و گفته اند بر تفسیر بیضاوی نیز حاشیه نوشته است.
ویژگی تفسیر
صدرالمتالهین بدان جهت که پایه گذار مکتب حکمت متعالیه بوده و در جمع بین اشراق و استدلال، عرفان و فلسفه و ذوق و عقل، بسیار کوشیده است. یکی از منابع مهم فهم و پرده برداشتن از معانی قرآن را عقل می داند و با همین روش و نکته سنجی های ژرف نگرانه به لطایف قرآن می پردازد و در سراسر تفسیر، اشارات عرشی و فیوضات ربانی و نکات عرفانی را مطرح می کند و متناسب با روند تفسیر، به این موضوعات می پردازد.وی با اصرار و ابرام می خواهد از چشمه زلال اشراقات ملکوتی که بر جان و دل او تابیده و بر اثر مجاهدات نفسانی و درون نگری برایش حاصل گشته است، مشتاقان راه حقیقت را سیراب کند و به سر منزل مقصود برساند.در مقدمه تفسیر سوره اعلی چنین می گوید:آنچه در پیش رو دارید، مطالبی است برگرفته از نکات قرآنی؛ که بر ذوق و شوق عرفانی استوار است و دیدگاه های باریک و ظریفی است که بر کشف و شهود روحانی بنا نهاده شده است. نمایشی از ذوق و شوق سرشاری است که به سالکان راه حقیقت و قاصدان صعود به ملکوت اعلا دست می دهد؛ افاضاتی است که بر دل این کمترین بندگان درگاه احدیت، تابیده و از فیوضات پروردگار صاحب جود و کرم سرشار گردیده است.آن را برای کسانی می نویسم که حیات عقلانی، شنوایی باطنی، صفای درونی و دید معنوی دارند؛ و آن را از مرده دلان و اصحاب القبور دریغ داشته، ناشنوایان و کور دلان را نیز، که همچون چهار پایان و بهایم در وادی حیرت سرگردانند و در زندگی زوال پذیر غوطه ورند، محروم ساختم.کنایه از آنکه مطالب آورده شده در این تفسیر، فیوضات ملکوتی است که از ملأ اعلی بر او افاضه شده و زنده دلان از آن بهره مند و مرده دلان بی بهره اند.این بیان، به خوبی می رساند که تفسیر خود را بر پایه تابش نور معرفت به دل بنا نهاده و از اشراقات ربانی کسب فیض نموده است؛ لذا جنبه خاص الخاصی دارد و درک آن مخصوص سالکان راه حقیقت است و اغیار از آن بی بهره اند.
← استدلالات فلسفی
همان گونه که برخی دانشمندانی که در علوم عقلی و نظری مراتب شامخی را طی کرده اند تا حدودی از علوم ادبی و لفظی درمانده اند، مفسر عالیقدر ما که از مقام بلندی در علوم و معارف عقلی بهره مند است، در ادب عربی بر آن مرتبه نیست و گاه از لحاظ جمله بندی ها و ترکیب کلامی و یا نقد و تحلیل اعراب کلمات (آن گونه که شایسته است) قدرت ادبی نشان نمی دهد.برای نمونه، در آیه «ان کل نفس لما علیها حافظ»
طارق/سوره۸۶، آیه۴.
...
صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی معروف به صدرالمتالهین، فیلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مکتب فلسفی حکمت متعالیه؛ اولین کسی است که دو مشرب مشاء و اشراق را به هم پیوند داد و از کسانی است که افزون بر اشتغال به تالیف و تعلیم فلسفه، با معارف قرآنی و حدیثی انس فراوان داشته و در شرح آیات قرآنی و احادیث معصومین (علیهم السّلام) آثاری گرانبها از خود بر جای نهاده است.وی در سال ۹۷۹ در شیراز زاده شد و اوایل دوره جوانی را در آنجا گذراند. سپس عازم اصفهان گردید و از اساتیدی همچون شیخ بهاء الدین عاملی و میرداماد کسب فیض کرد و شاگردانی همچون فیض کاشانی در مکتب او تربیت یافتند. وی از اصفهان به قم آمد و در آنجا به کنج عزلت و اشتغال به عبادت و ریاضت روی آورد و در پایان، به سال ۱۰۵۰ در سفر حج و در بصره بدرود حیات گفت. (رحمة الله علیه).وی علاوه بر اهتمام به مباحث فلسفی و حکمت، به شرح الحدیث و تفسیر علاقه بسیار داشت و در کنار کتب فلسفی و عرفانی، به شرح اصول کافی و تفسیر قرآن نیز پرداخت. در زمینه تفسیر به طور ناپیوسته، سوره های حمد، بقره (تا آیه ۶۵)، نور، سجده، یس، واقعه، حدید، جمعه، طارق، اعلی، زلزال و آیة الکرسی (در هفت مجلد) تفسیر کرده و گفته اند بر تفسیر بیضاوی نیز حاشیه نوشته است.
ویژگی تفسیر
صدرالمتالهین بدان جهت که پایه گذار مکتب حکمت متعالیه بوده و در جمع بین اشراق و استدلال، عرفان و فلسفه و ذوق و عقل، بسیار کوشیده است. یکی از منابع مهم فهم و پرده برداشتن از معانی قرآن را عقل می داند و با همین روش و نکته سنجی های ژرف نگرانه به لطایف قرآن می پردازد و در سراسر تفسیر، اشارات عرشی و فیوضات ربانی و نکات عرفانی را مطرح می کند و متناسب با روند تفسیر، به این موضوعات می پردازد.وی با اصرار و ابرام می خواهد از چشمه زلال اشراقات ملکوتی که بر جان و دل او تابیده و بر اثر مجاهدات نفسانی و درون نگری برایش حاصل گشته است، مشتاقان راه حقیقت را سیراب کند و به سر منزل مقصود برساند.در مقدمه تفسیر سوره اعلی چنین می گوید:آنچه در پیش رو دارید، مطالبی است برگرفته از نکات قرآنی؛ که بر ذوق و شوق عرفانی استوار است و دیدگاه های باریک و ظریفی است که بر کشف و شهود روحانی بنا نهاده شده است. نمایشی از ذوق و شوق سرشاری است که به سالکان راه حقیقت و قاصدان صعود به ملکوت اعلا دست می دهد؛ افاضاتی است که بر دل این کمترین بندگان درگاه احدیت، تابیده و از فیوضات پروردگار صاحب جود و کرم سرشار گردیده است.آن را برای کسانی می نویسم که حیات عقلانی، شنوایی باطنی، صفای درونی و دید معنوی دارند؛ و آن را از مرده دلان و اصحاب القبور دریغ داشته، ناشنوایان و کور دلان را نیز، که همچون چهار پایان و بهایم در وادی حیرت سرگردانند و در زندگی زوال پذیر غوطه ورند، محروم ساختم.کنایه از آنکه مطالب آورده شده در این تفسیر، فیوضات ملکوتی است که از ملأ اعلی بر او افاضه شده و زنده دلان از آن بهره مند و مرده دلان بی بهره اند.این بیان، به خوبی می رساند که تفسیر خود را بر پایه تابش نور معرفت به دل بنا نهاده و از اشراقات ربانی کسب فیض نموده است؛ لذا جنبه خاص الخاصی دارد و درک آن مخصوص سالکان راه حقیقت است و اغیار از آن بی بهره اند.
← استدلالات فلسفی
همان گونه که برخی دانشمندانی که در علوم عقلی و نظری مراتب شامخی را طی کرده اند تا حدودی از علوم ادبی و لفظی درمانده اند، مفسر عالیقدر ما که از مقام بلندی در علوم و معارف عقلی بهره مند است، در ادب عربی بر آن مرتبه نیست و گاه از لحاظ جمله بندی ها و ترکیب کلامی و یا نقد و تحلیل اعراب کلمات (آن گونه که شایسته است) قدرت ادبی نشان نمی دهد.برای نمونه، در آیه «ان کل نفس لما علیها حافظ»
طارق/سوره۸۶، آیه۴.
...
wikifeqh: تفسیر_القرآن_الکریم_(ملا_صدرا)
[ویکی نور] تفسیر القرآن الکریم (ملاصدرا). تفسیر القرآن الکریم، نام تفسیری از ملاصدرای شیرازی (متوفای 1050ق) است که شامل مجموعه ای از تفاسیر برخی سوره های قرآن کریم و به زبان عربی می باشد. وی این تفاسیر را به صورت رساله های پراکنده و در مدتی کمتر از بیست سال نوشت.
ملاصدرا قصد داشت تفسیری کامل و جامع بنویسد، ولی موفق نشد. وی در حدود 1040، کتاب مفاتیح الغیب لفتح خزائن العلوم المبرأة عن الشک و الریب را نوشت تا مقدمه ای بر تفسیر جامع او باشد ...
کتاب حاضر، شامل هفت جزء می باشد.
در جزء اول، در قسمت مقدمه، به معرفی مؤلف، حکمت، مباحث مهم در حکمت متعالیه، همچنین اساتید، شاگردان، تألیفات و روش تفسیری ملاصدرا و... پرداخته شده است.
جلد اول کتاب، شامل تفسیر سوره فاتحه و قسمتی از سوره بقره است.
ملاصدرا قصد داشت تفسیری کامل و جامع بنویسد، ولی موفق نشد. وی در حدود 1040، کتاب مفاتیح الغیب لفتح خزائن العلوم المبرأة عن الشک و الریب را نوشت تا مقدمه ای بر تفسیر جامع او باشد ...
کتاب حاضر، شامل هفت جزء می باشد.
در جزء اول، در قسمت مقدمه، به معرفی مؤلف، حکمت، مباحث مهم در حکمت متعالیه، همچنین اساتید، شاگردان، تألیفات و روش تفسیری ملاصدرا و... پرداخته شده است.
جلد اول کتاب، شامل تفسیر سوره فاتحه و قسمتی از سوره بقره است.
wikinoor: تفسیر_القرآن_الکریم_(ملاصدرا)
[ویکی اهل البیت] تفسیر القرآن الکریم(ابن قیم). «تفسیر القرآن الکریم» معروف به«تفسیر ابن قیم» مجموعه ای از آثار قرآنی ایشان است.
ابن قیم خود تفسیر کامل و مستقل ننوشته بلکه بر چند سوره قرآن و بسیاری از آیات تفسیرهای کوتاه و بلندی نوشته است، از جمله بر سوره«فاتحه» که آن را در آغاز مدارج السالکین گنجانده است، سوره«کافرون» را نیز تفسیر نموده و بر«معوذتین» نیز تفسیرهایی نوشته است که گویا ضبط صفدی به صورت«الرسالة الشافیة فی اسرار المعوذتین» اشاره به همین تفسیر او دارد. این تفسیر بارها در بمبئی( 1955 م)، بیروت( 1968 م)، مصر و نیز مکه به چاپ رسیده است.
با وجود عدم تألیف تفسیر، آرای تفسیری فراوانی از او در بسیاری از کتابهایش بر جای مانده است. چنانکه برخی دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون«امثال القرآن» و«اقسام القرآن»، او را از نخستین کسانی دانسته اند که به تفسیر موضوعی عنایت داشته است. کمتر کتابی از او بر جای مانده است که مباحثی را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوی شرح نکرده باشد. آرای تفسیری ابن قیّم نخستین بار توسط محمد اویس ندوی هندی، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آوری گردید که به«تفسیر القیّم» نامبردار شد. تا اینکه یسری السید محمد، به طور جامع به گردآوری نظریات تفسیری ابن قیم پرداخت.
به این ترتیب، بدیهی است که نظریات تفسیری ابن قیم همه سوره های قرآن کریم را به طور کامل در بر نمی گیرد و همه آیه های سوره ها را شامل نیست. چنانکه مجموعه سید محمد 109 سوره را در خود جای داده و درباره سوره های مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزی در آن نیامده است.
شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحی، تحلیلی، ساده و قابل فهم است. وی آیات قرآن و سنت نبوی را دو منبع اساسی در تفسیر کلام الهی می داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است.
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصری، سدی، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبی، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانی هستند که از آنها نقل می نماید. اقوال زمخشری را نیز مورد توجه دارد و گاه نقد می نماید مانند ص 136 تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحثهای موضوعی را مطرح می کنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان می دارد، مانند بحث هدایت، ص 40 توحید ص 28 و عبودیت و... که با تعبیر«فصل» متعرض آنها می گردد. ایشان از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامی، بهره گیری فراوانی دارد به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت، و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان می کند.
اشاره به عقاید فرقه های اسلامی از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است، بعنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات برای رد بر جبریه، رافضه، قائلین به قدم عالم، منکران نبوت و... بهره می گیرد، عقاید معتزله، اشاعره، جهیه، قدریه، و افرادی مانند ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد می نماید، مانند صفحه 190.
با وجود عدم تألیف تفسیر، آرای تفسیری فراوانی از او در بسیاری از کتابهایش بر جای مانده است. چنانکه برخی دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون«امثال القرآن» و«اقسام القرآن»، او را از نخستین کسانی دانسته اند که به تفسیر موضوعی عنایت داشته است. کمتر کتابی از او بر جای مانده است که مباحثی را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوی شرح نکرده باشد. آرای تفسیری ابن قیّم نخستین بار توسط محمد اویس ندوی هندی، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آوری گردید که به«تفسیر القیّم» نامبردار شد. تا اینکه یسری السید محمد، به طور جامع به گردآوری نظریات تفسیری ابن قیم پرداخت.
به این ترتیب، بدیهی است که نظریات تفسیری ابن قیم همه سوره های قرآن کریم را به طور کامل در بر نمی گیرد و همه آیه های سوره ها را شامل نیست. چنانکه مجموعه سید محمد 109 سوره را در خود جای داده و درباره سوره های مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزی در آن نیامده است.
شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحی، تحلیلی، ساده و قابل فهم است. وی آیات قرآن و سنت نبوی را دو منبع اساسی در تفسیر کلام الهی می داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است.
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصری، سدی، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبی، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانی هستند که از آنها نقل می نماید. اقوال زمخشری را نیز مورد توجه دارد و گاه نقد می نماید مانند ص 136 تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحثهای موضوعی را مطرح می کنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان می دارد، مانند بحث هدایت، ص 40 توحید ص 28 و عبودیت و... که با تعبیر«فصل» متعرض آنها می گردد. ایشان از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامی، بهره گیری فراوانی دارد به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت، و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان می کند.
اشاره به عقاید فرقه های اسلامی از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است، بعنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات برای رد بر جبریه، رافضه، قائلین به قدم عالم، منکران نبوت و... بهره می گیرد، عقاید معتزله، اشاعره، جهیه، قدریه، و افرادی مانند ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد می نماید، مانند صفحه 190.
[ویکی اهل البیت] تفسیر القرآن الکریم(شبر). تفسیر الوجیز( الصغیر) دارای 18000 سطر است و مؤلف آن را در چهارم جمادی اولی 1239 ه. ق به پایان برده است و آن کوچک ترین تفسیر مؤلف است که از دو تفسیر الکبیر( صفوة التفاسیر) و الوسیط( الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن) او تلخیص شده و در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روایی می باشد. این تفسیر شامل تمام قرآن می باشد که به شیوه مزجی نوشته شده است.
دکتر حامد حفنی داوود یکی از اساتید دانشکده زبان قاهره در مقدمه خود بر چاپ دوم( قاهره مکتبة النجاح 1385 ق 1965 م) می نویسد: مؤلف دقت بسیاری در معنا و ایجاز در بیان عبارات را به کار گرفته است و این شیوه هم برای مبتدیان و هم برای محققان سودمند است، مبتدی از جهت سهولت بیان و محقق از جهت دقت و اصطلاحات تفصیلی آن بهره وافری می تواند ببرد، علاوه بر آن مؤلف محترم طبق وعده ای که در مقدمه تفسیر داده است از منابع وحی و خاندان نبوت استفاده کرده و تفسیر خود را با علوم آن بزرگواران خصوصا امام علی بن ابیطالب علیه السلام و امام جعفر صادق علیه السلام اصالت بخشیده است.
سبک این تفسیر بسیار ساده و روان می باشد، پس از ذکر هر آیه توضیح مختصری در فهم و پیام آیه می آید، از این جهت می توان آن را با تفسیر جلالین مقایسه کرد. افزون بر اینکه برخی توضیحات تاریخی و علوم قرآنی مفسر بسیار جالب و قابل توجه برای همگان است در این تفسیر جمع بین دقت نظر و اداء معنی و ایجاز شده است، برای متخصصین مفید است چون به ایجاز مطالب زیادی را مطرح کرده و با دقت و تأمل می توان به آن رسید و برای مبتدئین مفید است چون با روشی آسان امّا تحلیلی مطالب را عرضه می دارد. دکتر حامد حفنی می نویسد: در مقایسه این تفسیر با تفسیر جلالین، در ابتدای سوره حمد، مشاهده می کنید که از لحاظ لغوی و بیان معانی« الله»،« الرحمن» و« الرحیم»، تفسیر شبر، از قوت بیشتری برخوردار است. در این تفسیر ضمن رعایت جلوه روائی، در شرح و تفسیر آیات از روش تفسیر قرآن به قرآن نیز بهره برده است.( مانند ص 39 سوره حمد ذیل آیه 5 و 7). ذکر اسباب النزول آیات نیز مورد توجه بوده و در موارد لزوم به آن می پردازد.( مانند ص 61 ذیل آیه 143 سوره بقره). ایجاز در بیان مطالب، سبب نشده که مفسر، نظری به دیدگاهها و اقوال دیگر نداشته باشد و هر از گاهی به ذکر آن می پردازد.( مانند ص 61 ذیل آیه 143 سوره بقره). مفسر محترم، متعرض قرائات شده و در پاورقی کتاب به آنها اشاره دارد، در حقیقت در تفسیر خود، قرائت امام حفص و قرائت غیر او را بیان کرده است.
نسخه های خطی این تفسیر بسیار است، از جمله نفیس ترین آنها دو نسخه اصل به خط مؤلف که بر روی یکی از آنها خط شیخ محمد حسن صاحب جواهر نیز درج شده است، که از مخطوطات کتابخانه حفید مؤلف، سید علی بن محمد بن علی بن حسین بن سید عبد الله شبر می باشد. همچنین سه نسخه در کتابخانه سید نصر الله نقوی در تهران و نسخه عصر مؤلف در کتابخانه آیت ا... مرعشی« ره» در قم( شماره 452) موجود است. این تفسیر نخستین بار در سال 1352 ق در تهران به تحقیق سید نصر الله تقوی و مقدمه محمد علی بامداد طبع گردید، سپس در قاهره و بیروت تجدید چاپ شده است. ناشر مقدمه تفسیر آلاء الرحمن را در آغاز این نسخه به همراه کشف الآیاتی تحت عنوان« دلیل الآیات القرآنیة» درج کرده است. در این چاپ یک صفحه از قرآن کریم در وسط صفحه و تفسیر در اطراف آن قرار گرفته است و برخی توضیحات لغوی و قرائات نیز در پاورقی آورده شده است. تصحیح این چاپ بر اساس نسخه قدیمی بوده که چاپ اول آن در تهران به سال 1352 ق انجام گرفته است. چهار سال بعد از وفات مصنف آن را از روی نسخه خطی ایشان که در سال 1329 ق نوشته شده بود، بازنویسی نموده است. نسخه کتابشناسی شده توسط انتشارات دار الهجره قم در سال 1410 هجری ق به عنوان چاپ دوم و افست نسخه اصلی به بازار ارائه شده است. دکتر حامد حفنی داود استاد ادبیات عرب دانشکده زبان قاهره، مقدمه ای شامل بحثی مختصر در تفسیر و پیدایش مذاهب آن، مشخصات تفسیر شبر، ترجمه و مرتبه علمی ایشان و نسخه شناسی می باشد. این مقدمه در سال 1385 ق مطابق با 1965 میلادی تحریر یافته است.
سبک این تفسیر بسیار ساده و روان می باشد، پس از ذکر هر آیه توضیح مختصری در فهم و پیام آیه می آید، از این جهت می توان آن را با تفسیر جلالین مقایسه کرد. افزون بر اینکه برخی توضیحات تاریخی و علوم قرآنی مفسر بسیار جالب و قابل توجه برای همگان است در این تفسیر جمع بین دقت نظر و اداء معنی و ایجاز شده است، برای متخصصین مفید است چون به ایجاز مطالب زیادی را مطرح کرده و با دقت و تأمل می توان به آن رسید و برای مبتدئین مفید است چون با روشی آسان امّا تحلیلی مطالب را عرضه می دارد. دکتر حامد حفنی می نویسد: در مقایسه این تفسیر با تفسیر جلالین، در ابتدای سوره حمد، مشاهده می کنید که از لحاظ لغوی و بیان معانی« الله»،« الرحمن» و« الرحیم»، تفسیر شبر، از قوت بیشتری برخوردار است. در این تفسیر ضمن رعایت جلوه روائی، در شرح و تفسیر آیات از روش تفسیر قرآن به قرآن نیز بهره برده است.( مانند ص 39 سوره حمد ذیل آیه 5 و 7). ذکر اسباب النزول آیات نیز مورد توجه بوده و در موارد لزوم به آن می پردازد.( مانند ص 61 ذیل آیه 143 سوره بقره). ایجاز در بیان مطالب، سبب نشده که مفسر، نظری به دیدگاهها و اقوال دیگر نداشته باشد و هر از گاهی به ذکر آن می پردازد.( مانند ص 61 ذیل آیه 143 سوره بقره). مفسر محترم، متعرض قرائات شده و در پاورقی کتاب به آنها اشاره دارد، در حقیقت در تفسیر خود، قرائت امام حفص و قرائت غیر او را بیان کرده است.
نسخه های خطی این تفسیر بسیار است، از جمله نفیس ترین آنها دو نسخه اصل به خط مؤلف که بر روی یکی از آنها خط شیخ محمد حسن صاحب جواهر نیز درج شده است، که از مخطوطات کتابخانه حفید مؤلف، سید علی بن محمد بن علی بن حسین بن سید عبد الله شبر می باشد. همچنین سه نسخه در کتابخانه سید نصر الله نقوی در تهران و نسخه عصر مؤلف در کتابخانه آیت ا... مرعشی« ره» در قم( شماره 452) موجود است. این تفسیر نخستین بار در سال 1352 ق در تهران به تحقیق سید نصر الله تقوی و مقدمه محمد علی بامداد طبع گردید، سپس در قاهره و بیروت تجدید چاپ شده است. ناشر مقدمه تفسیر آلاء الرحمن را در آغاز این نسخه به همراه کشف الآیاتی تحت عنوان« دلیل الآیات القرآنیة» درج کرده است. در این چاپ یک صفحه از قرآن کریم در وسط صفحه و تفسیر در اطراف آن قرار گرفته است و برخی توضیحات لغوی و قرائات نیز در پاورقی آورده شده است. تصحیح این چاپ بر اساس نسخه قدیمی بوده که چاپ اول آن در تهران به سال 1352 ق انجام گرفته است. چهار سال بعد از وفات مصنف آن را از روی نسخه خطی ایشان که در سال 1329 ق نوشته شده بود، بازنویسی نموده است. نسخه کتابشناسی شده توسط انتشارات دار الهجره قم در سال 1410 هجری ق به عنوان چاپ دوم و افست نسخه اصلی به بازار ارائه شده است. دکتر حامد حفنی داود استاد ادبیات عرب دانشکده زبان قاهره، مقدمه ای شامل بحثی مختصر در تفسیر و پیدایش مذاهب آن، مشخصات تفسیر شبر، ترجمه و مرتبه علمی ایشان و نسخه شناسی می باشد. این مقدمه در سال 1385 ق مطابق با 1965 میلادی تحریر یافته است.
wikiahlb: تفسیر_القرآن_الکریم(شبر)
کلمات دیگر: