شاهرخ مسکوب

شاهرخ مِسکوب (۲۰ دی ۱۳۰۲ در بابل– ۲۳ فروردین ۱۳۸۴ در پاریس) پژوهشگر، شاهنامه پژوه، مترجم و نویسنده ایرانی بود.
مقدمه ای بر رستم و اسفندیار، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول: ۱۳۴۲.
سوگ سیاوش: در مرگ و رستاخیز، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ اول: ۱۳۵۰.
در کوی دوست، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ اول: ۱۳۵۷.
مسافرنامه، (با نام مستعار ش. البرزی)، آمریکا: نشر مطالعات ایرانی، چاپ اول: ۱۳۶۲.
ملیت و زبان: نقش دیوان، دین و عرفان در نثر فارسی، رم: انتشارات فردوسی، چاپ اول: ۱۳۶۲؛ تجدید چاپ، پاریس: انتشارات خاوران، ۱۳۶۸؛ چاپ ایران، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: ب‍اغ آی‍ن‍ه‏‫‏، ۱۳۷۳؛ تجدید چاپ، تهران: انتشارات فرزان روز، ۱۳۷۹.
گفت وگو در باغ، تهران: نشر باغ آینه، چاپ اول: ۱۳۷۰؛ تجدید چاپ: تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۴.
چند گفتار در فرهنگ ایران، تهران: نشر زنده رود، چاپ اول: ۱۳۷۱؛ تجدید چاپ با عنوان شکاریم یک سر همه پیش مرگ: جستارها، گفتارها و نوشتارها، تهران: نشر نی، ۱۳۹۱.
دربارهٔ جهاد و شهادت (با نام مستعار کسری احمدی)، پاریس: انتشارات خاوران، چاپ اول: ۱۳۷۱.
داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع، تهران: انتشارات فرزان روز، چاپ اول: ۱۳۷۳.
خواب و خاموشی، لندن: دفتر خاک، چاپ اول: ۱۹۹۴؛ تجدید چاپ به همراه اضافات و با عنوان در سوگ و عشق یاران، با مقدمهٔ حسن کامشاد، لندن: اچ اند اس مدیا‏‫، ۲۰۱۴؛ چاپ ایران، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۷.
دربارهٔ سیاست و فرهنگ: گفت وگوی علی بنوعزیزی با شاهرخ مسکوب، پاریس: انتشارات خاوران، چاپ اول: ۱۳۷۳؛ چاپ ایران با عنوان ک‍ارن‍ام‍ه ن‍ات‍م‍ام: درب‍اره س‍ی‍اس‍ت و ف‍ره‍ن‍گ، تهران: انتشارات نیلوفر، ۱۳۷۸؛ تجدید چاپ: تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، به زودی.
شاهرخ مسکوب: کسروی از خرد آغاز می کند و می رسد به بی خردی
بررسی عقلانی حق، قانون و عدالت در اسلام، (با نام مستعار م. کوهیار)، پاریس: انتشارات خاوران، چاپ اول: ۱۳۷۴.
تن پهلوان و روان خردمند، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ اول: ۱۳۷۴؛ تجدید چاپ، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۸.
سفر در خواب، پاریس: انتشارات خاوران، چاپ اول: ۱۳۷۷؛ چاپ ایران، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۵.
روزها در راه، پاریس: انتشارات خاوران، چاپ اول: ۱۳۷۹.
کتاب مرتضی کیوان، به کوشش شاهرخ مسکوب، تهران: نشر کتاب نادر، چاپ اول: ۱۳۸۲؛ تجدید چاپ: تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۸.
ارمغان مور: جستاری در شاهنامه، تهران: نشر نی، چاپ اول: ۱۳۸۴.
سوگ مادر، تهران: نشر نی، چاپ اول: ۱۳۸۶.
در حال و هوای جوانی: روزهای پیش از روزها در راه (۱۳۴۲–۱۳۴۶)، لندن: اچ اند اس مدیا‏‫، ۲۰۱۴.
درآمدی به اساطیر ایران، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، چاپ اول: ۱۳۹۴.
شکاریم یک سر همه پیش مرگ، نشر نی، ۱۳۹۱.
شاهرخ مسکوب در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در بابل متولد شد و دوره ابتدایی را در تهران و در مدرسه علمیه پشت مسجد سپهسالار گذراند. او از کلاس پنجم ابتدائی مطالعه رمان و آثار ادبی را شروع کرد. سپس در اصفهان ادامه تحصیل داد. پس از پایان تحصیلات دبیرستان در سال ۱۳۲۴ از اصفهان به تهران آمد و در رشته حقوق دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد؛ و در همین سالهاست که به روزنامه «قیام ایران» رفت و به تفسیر اخبار خارجی پرداخت که این «اولین کار نویسندگی» او بود. علاوه براین، مسکوب در این سالها زبان فرانسه را آموخت که و گرایش او به جریانات چپ و اشتیاق فراوانش برای دانستن اطلاعات روز و مطالعه مطبوعات چپ فرانسه یکی از اصلی ترین انگیزه های او دراین زمینه بود.
گرایش سیاسی او به چپ باعث شد که در فروردین ماه سال ۱۳۳۰ در آبادان دستگیر و روانه زندان شود؛ که البته خودش می گوید: «این بار دومی بود که به زندان می افتادم. بار اول بیست و چهار ساعت بیشتر نبود.» و آن بار اولش سال ۱۳۲۷ بوده است. «بیست و چهار ساعت در شهربانی نگه ام داشتند و بعد ولم کردند.» ولی در سال ۱۳۳۰ یک ماه تمام در زندان می ماند و در اردیبهشت همان سال آزاد می شود و «بعد از اینکه از زندان درآمدم منتقلم کردند شیراز». مسکوب یک بار دیگر یعنی در اسفند سال ۱۳۳۳ و چند ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ دوباره دستگیرشده و تا اردیبهشت سال ۱۳۳۶ در زندان می ماند.
نخستین نوشته هایش را در سال ۱۳۲۶ با عنوان تفسیر اخبار خارجی در روزنامه قیام ایران به چاپ رساند. پس از کودتای ۲۸ مرداد در اوایل اسفند ۱۳۳۳ به زندان افتاد و به سختی شکنجه شد. در زندان دو چیز او را زنده نگه داشت، یکی مادرش و دیگری دوستش مرتضی کیوان، که در مهرماه همان سال تیر باران شده بود.

شاهرخ مسکوب (۲۰ دی ۱۳۰۲ در بابل– ۲۳ فروردین ۱۳۸۴ در پاریس؛ ۱۹۲۴–۲۰۰۵) پژوهشگر، شاهنامه پژوه، مترجم و نویسنده ایرانی بود.
• «ایرانی بودن با همهٔ مصیبت ها به زبان فارسی اش می ارزد. من در یادداشت هایم آرزوی زبانی را می کنم که وقتی از کوه صحبت می کند به سختی کوه باشد و وقتی از جان یا روح… از سَبُکی به دست نتواند آمد».• «محقق به هیزم و خاکستر توجه دارد، جستارنویس به آتش»• «این چیزهایی که من می نویسم تحقیق به معنای کلاسیک نیست… کارم فکر کردن به ادبیات خودمان است، چه غنایی چه حماسی. برای این کار باید پژوهش کرد، اما سختی کار در این است که بعد حاصل تمام این سوادی را که به دست آمده به فراموشی سپرد. آدم باید یاد بگیرد اقوال این و آن را دور بریزد و فقط بینش آن ها را بگیرد.»• «روزهای عمر در ما می گذرند بی آنکه دیده شوند، از بس همزاد همدیگرند، همه تکرار یک نوت و یک تصویر مکرر، که نه شنیدنی است و نه دیدنی، عبور شبحی بی صورت و صوت در مه، و آینده ای عکس برگردن گذشته و زمان حالی خالی، در میان روزهای کمی (گذرای ماندگار) اند زیرا طراحی و رنگی دارند که در خاطر مان نقش می بندند و ما از برکت وجود آنها از خلال پوسته های خاطره، منزلگاه های عمر را به یاد می آوریم، صاحب گذشته می شویم و از این راه به زمان حال خود -خوب یا بد- معنا می دهیم.»• «برای آدم شریف سیاست، کار ساده ای نیست و دانائی می خواهد. گذشت و فداکاری به تنهائی کافی نیست. همان احساس مسولیت آدم با شرف را زیر و رو می کند.»• «حالم از خودم بهم می خورد، راستی که دارم بالا میاورم. دنیا در برابرم باز، تا چشم کار می کند گسترده است و من پاهام فلج است. در این هنگامه مثل مربای آلو، مثل تاپاله و جنازه، متلاشی و بویناکی افتاده ام و فقط چشم هایم دو دو می زند. با چشمی اینجای امروز را میبیم ولی چشم دیگرم با تردید و دیرباوری آینده را می بیند و می سنجد و مثل شاهین ترازو در نوسان است، یک جا و در یک حالت نمی ماند، استوار نیست این چشم - عقل- مثل الا کلنگ میان حالت ها و احتمال های گوناگون تابع می خورد. (بدین آیین شعور و معرفت ما جمله را نامرد می دارد). البته بد نیست که آدم کاسه و کوزه را سر شکسپیر بشکند و نامردی خود را با - شعور و معرفت - توجیه کند. (نامردم چون که علمم زیاد است و چون از علما هستم، نامردم)!»• «انقلاب دگرگونی ساخت یا بنیادهای اجتماعی است نه زیر و زبر شدن رفتار؛ و دموکراسی گذشته از هر چیز به اخلاق و رفتار یک ملت بستگی دارد.»• «هر فکر بزرگی پایانی جز بن بست ندارد. یا به بیان دیگر فکر بزرگ، تکرار معلوم (tatutologie) است، همه راه ها را می گشاید تا به خود بازرسد. به یک معنی و از یک نظر بنی ندارد که آن را بگشاید و به جایی دیگر برسد. بن او همان سر اوست. (دایره) است و خودش را دور می زند منتهی هر بار در مقامی و ساحتی.»• «اینکه می گویند (فیل زنده ش صد تومن، مرده ش هم صد تومان است) حکایت دکتر مصدق است.»• «با همه خودخواهی، وقتی به خودم نگاه می کنم، یک پارچه عذاب وجدانم، نه فقط به معنای اخلاقی کلمه، به هر دو معنا، اخلاقی و غیراخلاقی. (به شرط آنکه وجدان را بیشتر به معنای خود آگاهی در نظر آوریم) قول و فعل م یکی نیست. یک جور فکر می کنم و جور دیگر، عمل! مغز و دست با دل و زبانم یکی نیستند. من یک دروغ راست نما، یک جریان همیشه ناموفق راستی هستم، رودخانه ای که به جای آبیاری خاک خودش، انگار هر دم باتلاقی زیر پاهایش دهان وامی کند.»• «به نظر من اصل مطلب بر سر رابطه عالم واقع با عالم خیال است، میزان حقیقت و اعتبار هر یک و تصوری است که هر یک از ما واقعیت و رؤیا داریم. بردن واقعیت به ساحت رؤیا و چنین واقعیتی را آزمودن، آن را تجربه کردن و در آن به سر بردن. از طرف دیگر آوردن رؤیا به درون واقعیت و چنین رؤیا را (زندگی کردن). همچنین مسئله به شناخت ما از واقعیت و رؤیا و نیز به تصور و خود آگاهی ما، از این دو و اراده ای که در مورد مرزها و امیختگی های این دو به کار می بریم بستگی درد. من تا آنجا که بتوانم با کوله بار رؤیا در راه های واقعیت قدم می زنم تا بتوان این جاده ناهمور را اندکی پیمود، تا رنج راه را کمتر شود. در این میانه (رؤیا)، شعر و ادبیات همراه خوبی است. فلسفه نیز برایم دنیای دیگری است که خوب یا بد با این دنیای نان و آبگوشتی روزمره تفاوت دارد؛ ولی بالاتر از همه این ها عشق جوهر همه رؤیاها ست و همیشه در جای است که دست واقعیت به آن نمی رسد.»• «خیلی وقت ها کافی است که آدم دم زدن خاموش دیگری را دریابد. مردم کمتر حرمت سکوت را پاس می دارند و با حرف به آن تجاوز می کنند. سخن به صورت افزار تجاوز در می آید، مثل سلاحی آزار دهنده، تا عقیده یا خواست، اراده، شخصیت یا هر چیز دیگر خود را به دیگری تحمیل کنند. نویسنده های پر نویس که انگار کارخانه تولید کلام هستند و خواننده های که برای کشتن وقت یا خسته کردن چشم ها و خوابیدن، کسب اطلاعات الکی، اظهار فضله، کنجکاوی مریض آنه و از این چیزها می خوانند - هم آن تولیدکننده و هم این مصرف کننده - از جمله همان های هستند که حرمت سکوت را نگه نمی دارند.»• «راه رفتن در ساحل، در مرز آب و خاک - همیشه جاذبه و کششی ناشناخته دارد. آدم با هر دو عنصر آمیخته می شود و از هر دو جداست. در حالیکه زمین سفت را زیر پاهایش حس می کند در سیلان آب و گذر ندگی موج غوطه می زند و تا کنار افق در پهنه دریا پخش می شود، مثل باد وزان و مثل گیاه برجایست. شاید شاخ و برگ درخت در دست باد چیزی شبیه این حال را احساس کنند.»• «در زمانی که قشون شوروی در جنگ جهانی در ایران بود، شخصی از تبریز به برادر خود چنین تلگراف کرد، تهران خیابان فلاحت تیمچه کرامت اخوی هدایت، ارس وارد، اموال غارت، ابوی مفقود، جاده ها مسدود، والده رحلت، همشیره بی عصمت، همگی سلامت، قربانت عنایت.»• «ما ایرانی ها مردمی هستیم که پرسش نمی کنیم در عوض پاسخ همه چیز را داریم. اهل دین و شیفته ایمانیم نه مرد فلسفه و تفکر.»• «اساساً فردا شبح تهدید آمیز بی شکلی است که تا نرسد و در آن نیافتیم نمی توانیم بدانیم چه جوری است. آینده ما بن بست ناشناخته ایست که ناچار به طرفش می رویم، زمان بی اختیار ما را می راند. آنطرف، آخر بن بست منظره مه آلود پرتگاهی احساس می شود. بن بست خیلی هم بن بسته نیست! پرتگاه با دهان باز آن پایین دراز کشیده است.• «ترس از مرگ زندگی را تباه می کند. آدم ترسو را در زندگی به طرف مرگ به اسیری می برند. اما آگاهی به مرگ چیز دیگری است، شدت زیستن را بیشتر می کند و سبب می شود که آدم مرگ آگاه، هر لحظه را شدید تر و علی رغم مرگ زندگی کند.»• «روز به روز بیشتر به این نتیجه می رسم که انسانیت یا صداقت، بدون شعور به مفت نمی ارزد.»• «در برابر - سیاست - و ابتذال روزمره، ادبیات، موسیقی یا نقاشی پاد زهر خوبی است. ادبیات وقتی از ابتذال روزانه یا از هر چیز معمولی حرف می زند آن را از ابتذال بیرون می کشد، به آن حقیقتی می دهد که دیگر همه چیز هست، جز مبتذل. (کافکا بهترین نمونه است)»• «جوان که بودم می خواستم دنیا را عوض کنم. نشد، دنیا مرا عوض کرد، پیر و پفیوز و مچاله شده ام. یک روزی به عشق آفتاب از خوب بیدار می شدم و روشنایی را که می دیدم روحم سبز می شد. حالا دلم نمیخوهد از خوب بیدار شوم. روحم خواب آلود و خسته است. مثل اینکه نمی تواند سر پا بایستد. بیمار بستری است. بگذاریم بخوابد.»• «(پیام به دانشمندان اروپا و آمریکا) ای کسروی را می خواندم از ساده لوحی این پیامبر لجوج آدم دلش می سوزد. او از آنهایی بود که صداقت خطرناکی داشت.»• «در ایران آدم حس می کند همه چیز عوض شده و با این همه یک چیز عوض نشده، یک چیزی که نمی دانم چیست ولی حس می شود که هست و مثل همیشه است. از این که بگذریم زندگی دوگانه شده. دو زندگی در کنار هم، توأم و بر ضّد یکدیگر گرم کار است یکی بیرونی، اجتماعی، در برابر دیگران و ریائی، ترسیده و دروغ زده، یکی هم در خلوت خانه، یا تنها و با دوستان محرم و جبران رنگ و ریای روز. تقیه فردی و مذهبی بدل به واقعیتی اجتماعی و کلی شده.»• «(همه بنده ایم). پس آزادگی در کجاست؟ آزادگی، نه آزادی! چون که آدمیزاد آزاد نیست. چون که آزادی بدون حق انتخاب، بدون امکان انتخاب بی معنی است و آدم تولد و مرگش (زمانش) را انتخاب نمی کند. مکانش را هم همین طور. او را مثل باری در جایی به زمین می گذارند. بودنش دست خودش نیست، وجود دارد، چون به وجود آورده اندش. اراده و خواست او نقشی نداشته، وجود او پیشین است و اراده پسین. در وجود، اراده و خواست پیدا می شود نه برعکس. آدم وجود دارد برای اینکه وجود دارد، چه بخواهد، چه نخواهد.• «تن مردنی است. اسیر زمان است و در نهایت مال اوست، همان طور که آورده، میبردش. اما نام را، نمی تواند. تن می رود و نام می ماند. از دام مرگ، از بندگی، از مرز زمان به بیرون می گریزد. سلاح زمان - مرگ - در او کارگر نیست.»• «کار ذهن مثل جریان آبهای زیر زمینی است که در جاهایی اندک اندک و بی آنکه دیده شود به دل خاک نفوذ می کند و در جای دوردستی آفتابی می شود، بی آنکه منشأٔ ناشناخته خود را به یاد بیاورد.»• «کاش بتوان در پیری چیزی از سادگی کودکی را زنده نگهداشت. برای آدم بودن کمی ساده لوحی لازم است، یا کمی خوشباوری، برای زنده ماندن و تحمل زندگی.»• «زندگی معنایی ندارد جز آنچه که ما به آن می بخشیم. کار هنر و ادبیات (خصوصاً شعر) معناا دادن به بی معناا (زندگی) یا تفسیر و تاویل آن است.»• «روز به روز دیروزم را پر و فردایم را خالی می کنم. هر روز در انتظار فردای خالی می گذارد.»• «هدایت حاصل تجدّد ماست در ادبیات. بررسی او به عنوان بررسی و سنجش تجدّد ادبی (و تا اندازه ای فرهنگی ایران) اهمیت دارد. شکست و خودکشی او مظهر و نمودار راز آمیز شکست تجدّد در ایران نیست؟»• «در مورد هدایت همیشه حالت دوگانه ای داشته ام، به عنوان نویسنده همیشه تحسین مرا - بدون شیفتگی - برمی انگیزد، اما به عنوان فردی اجتماعی رفتاری دلبخواه، خود کام و بی مسولیت دارد، با قضاوت های خام و بدون شعور اجتماعی که به شدت آزارم می دهد.»• «راستی گاه ترس مایه بیداری و سبب نمی شود تا آدم به خود بیاید و ببیند چند مرده حلاج است؟ خودش را بسنجد؟ به شرط آنکه چندان شدید نباشد که آدم دست و پای خودش را گم کند یا در زندگی به مرگ - مرگ ارزش هایش - تن در دهد.»• «زمان، وقتی که گذشت بعد خود را از دست می دهد و دوری و نزدیکیش یکسان است، خطی دراز که در یک نقطه، در خاطره متمرکز می شود.»• «وقتی خط زمان و دوری و نزدیکی آن محو شود. چند زمان متفاوت را که به (تاریخ )های مختلف، گذشته اند می توان در انی واحد تجربه کرد. یعنی در یک دم، در چند زمان از دست رفته زیست یعنی آنها را به دست آورد و گمشده را بازیافت. مثل خواب.»• «وجود آینده همیشه در پیوند با گذشته دریافته می شود. گذشته چون نبود آینده نیز دریافته نمی شد (مگر به صورت تهدید بزنگاه ها، قبولی در دانشکده، لیسانس، شغل و … یعنی به صورت اموری خارجی، نه درونی و نفسانی) یا چنان دور بود که در آن سوی افق پشت کوه هایی بلند و در انتهای راه های نپیموده دیده نمی شد. اما امروز آینده لبریز از گذشته مثل شکارچی خسته و گرانباری در چشم انداز منتظر ما ایستاده است. شاید اینهم تفاوتی دیگر باشد.»• «زندگی آدم ها را نمی توان درست تشریح کرد مگر اینکه آن را در خوابی که در آن غوطه می خورند شناور کنیم، خوابی که شب های پیاپی، مانند دریای گرد شبه جزیره، زندگی را دربرگرفته.»• «هنر در پیوند هماهنگ و اندام وار آرمان است با واقعیت. این تعالی می یابد، خود را برمی کشد تا مرتبه آرمان برسد و از سوی دیگر آرمان در واقعیت تجلی میابد. واقعیت آئینه ضّد خود (آرمان) و فرودگاه آن می شود به طوری که در همین واقعیت بی بهره از کمال و زیبایی، در ابتذال پیاپی و روزمره بتوان به آرمان دست یافت و آن را زندگی کرد. به این ترتیب هنر فرار از واقعیت نیست، غایت آن است.»