جبرتی

جبرتی . [ ج َ رَ ] (اِخ ) حسن بن ابراهیم بن حسن بن علی بن محمدبن عبدالرحمان الزیلعی الجبرتی الحنفی مکنی به ابوالتهانی . پدر مورخ مشهور عبدالرحمن جبرتی و از مردم جبرت از بلاد حبشه است . در ده سالگی قرآن را از حفظ داشت و بحفظ متون اشتغال ورزید و با ابن شیخ شرنبلانی ملازم بود و متن کتاب «نورالایضاح » را که از مؤلفات پدرش و در عبادات است ، بر او قرائت کرد و همین شیخ درسال 1133 هَ .ق . بصاحب ترجمه اجازه داد و خود وی در اواخر همان سال درگذشت جبرتی بسیاری از شیوخ عصر خود را درک کرد و در کسب علم کوشید تا بر معاصران فائق آمد. سپس بتدریج فقه و معقول و در عین حال بتجارت پرداخت ... جده ٔ او ثروتمند بود و املاک و عقار فراوان داشت و موقوفاتی برقرار کرد و از جمله مکتب خانه ای برای ایتام مسلمانان ساخت - جبرتی در علوم ریاضی مانند هیئت و هندسه بکمال رسید و هنگامی که درگذشت بیش از چهل فرزند پسر و دختر داشت که هیچکدام بسن بلوغ نرسیده بودند و از فرزندان وی جز عبدالرحمن مورخ مشهورهیچکدام زنده نماند. او را کتابیست بنام : الاقوال المعربة عن احوال الاشربة. که ضمن مقابسات ابوحبان توحیدی در مجموعه ای که شامل سی و سه رساله است بسال 1237هَ .ق . در مصر بچاپ رسیده است . (از معجم المطبوعات ). و رجوع به الاعلام زرکلی و قاموس الاعلام ترکی شود.
در اسماءالمؤلفین تألیفات او بشرح زیر آمده :
1 - اخصرالمختصرات علی ربع المقنطرات . 2 - اصلاح الاسفار عن وجوه بعض مخدرات 3 - الدرلدرالمختار 4 - الاقوال المعربة عن احوال الاشربه 5 - بلوغ الامال فی کیفیةالاستقبال 6 - الثمرات المجنیة من ابواب الفتحیه 7 - الجداول البهیه بریاض الخزرجیه 7 - حقائق الدقائق علی دقائق الحقایق لسبطالماردینی 8 - الدرالثمین فی علم الموازین 9 - رفعالاشکال بظهورالعشر فی العشر فی غالب الاشکال . 10 - العجالة علی اعدل الة 11 - القول الصائب فی الحکم علی الغائب 12 - کشف اللثام عن وجوه مخدرات النصف الاول من ذوی الارحام 13 - مأخذ الضبط فی اعتراض الشرط علی الشرط 14 - المفصحة فیما یتعلق بالاسطحة 15 - نزهةالعینین فی ذکاةالمعدنین 16 - النسمات الفتحیه علی الرسالة الفتحیه و جز آن از شروح و حواشی . (از اسماءالمؤلفین ص 300). و رجوع بقاموس الاعلام ترکی شود.

جبرتی . [ ج َ رَ ] (اِخ ) شیخ عبدالرحمن بن حسن . در الازهر بتعلم پرداخت و در علوم متبحر شد چون فرانسویان مصر را تصرف کردند شغل «کتابت دیوان » یافت . سپس آن شغل را رها کرد و بتألیف و تصنیف پرداخت . و در فهرست کتابخانه سلطانیه وفات وی بسال 1237 هَ .ق . ضبط شده و جرجی زیدان در تاریخ الاداب العربیة ج 4 ص 283 احتمال داده است که وی بسال 1237 درگذشته باشد ولی نسخه ای از کتاب تاریخ وی در کتابخانه ٔ محمدبک آصف در مصر موجود است که در پایان آن چنین آمده : تمام شد کتابة آن در سال 1237 ودر حاشیه ٔ آن با خط درشت اینچنین آمده : از اول تا آخر کتاب با مؤلف خوانده و مقابله شد در روز شنبه 14ربیعالاول سال 1240 و آنرا از مؤلف که (خدا عمر او را دراز کناد و ما و مسلمانان را از ادعیه و برکات وی محروم نگرداناد...) استماع نمودم . نوشته شد بدست : الفائیه احمدبن حسن الرشیدی الشافعی مشهور به صوبع.
او راست :
1 -عجائب الاثار فی التراجم والاخبار که معروف به تاریخ جبرتی است ، در این کتاب حوادث اواخر قرن دوازدهم هجری ببعد آمده ولی پاره ای از وقایع بتفصیل و تحقیق شرح شده و پاره ای دیگر به اجمال برگزار گردیده است و همچنین ترجمه و شرح حال بعضی از مشاهیر در آن ضبط شده است . کتاب بترتیب سال مبوب شده و پایان آن وقایع سال 1236 هَ .ق . میباشد. جزء چهارم آن در بولاق و مصر بچاپ رسیده و جزء سوم آن موسوم به «تاریخ الفرنساویین فی مصر» در سال 1878 م . بکوشش و تصحیح صاحب امتیاز جریدة مصر در اسکندریه در مطبعه جریدة مصر بچاپ رسیده و در حاشیه ٔ تاریخ کامل ابن اثیر نیز در سال 1302 بچاپ رسیده است . این کتاب توسط: شفیق بک منصوریکن و عبدالعزیز کحیل بک و جبرائیل کحیل بک و اسکندربک عمون بفرانسه ترجمه شده و در سال 1888 م . در نه جلد در مصر بچاپ رسیده است .
2 - مظهرالتقدیس بذهاب دولةالفرنسیس . (این کتاب منسوب به عبدالرحمن جبرتی است ) یکی از دوستان جبرتی بنام شیخ حسن بن محمد مشهور بعطار قطعاتی از نظم و نثر که با کتاب مزبور مناسبت داشته بآن ملحق کرده و بر رونق کتاب افزوده است . در نسخه ٔ خطی این کتاب که در کتابخانه ٔ سلطانیه موجود است چنین نوشته شده که : این کتاب در سلخ ماه شعبان سال 1216 بپایان رسیده است . ولی جرجی زیدان در الاداب العربیه ج 4 ص 284 بغلط گفته که این کتاب در مصر بچاپ رسیده در صورتی که تنها ترجمه ٔ فرانسه ٔ کتاب مزبور یکبار در سال 1835 م . در اسکندریه و یکباردر پاریس در سال 1828 م . بچاپ رسیده است و یک قسمت از کتاب «تملک جمهورالفرنساویه الخ ؛ تألیف نیقولابن یوسف ترکی ضمیمه ٔ آن شده است . (از معجم المطبوعات ). و رجوع به الاعلام زرکلی و قاموس الاعلام ترکی شود.