[ویکی فقه] جایگاه تفسیر مأثور. تفسیر مأثور یعنی تفسیر قرآن با سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) و امامان (علیهم السلام) در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و تفسیر صحابه در مکتب خلفا است.
«تفسیر مأثور» ترکیبی از دو واژه تفسیر و مأثور است. تفسیر بر نمودن مفهوم، معنا و مقصود کلام الهی و برگرفتن پرده از چهره مراد در آیات الهی است . ؛ اما در معنای واژه «اثر» اختلاف بسیار است؛ بر جای مانده هر چیزی را در لغت «اثر» گویند. رایج ترین تعریف از آن در میان محدثان این است که «اثر»، آن خبری است که از صحابه رسیده باشد. به گفته قاسمی اثر، منقول از صحابه را گویند که اطلاق آن بر کلام پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز صحیح است.
«تفسیر مأثور» ترکیبی از دو واژه تفسیر و مأثور است. تفسیر بر نمودن مفهوم، معنا و مقصود کلام الهی و برگرفتن پرده از چهره مراد در آیات الهی است . ؛ اما در معنای واژه «اثر» اختلاف بسیار است؛ بر جای مانده هر چیزی را در لغت «اثر» گویند. رایج ترین تعریف از آن در میان محدثان این است که «اثر»، آن خبری است که از صحابه رسیده باشد. به گفته قاسمی اثر، منقول از صحابه را گویند که اطلاق آن بر کلام پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز صحیح است.
wikifeqh: اثر و خبر
زبیدی نیز نوشته است: پیشوایان حدیث بین خبر و اثر فرق نهاده اند؛ بدین سان که گفته اند: خبر آن است که از پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شود و اثر آن است که از صحابه گزارش شود. این، شایع ترین تعریف از اثر است؛ اما از دقت و استواری لازم برخوردار نیست. به گفته نورالدین عتر فقیهان خراسان «اثر» را ویژه «موقوف» اصطلاحی (منقول از صحابه) می دانستند و گروهی خبر را ویژه منقول از پیامبر (صلی الله علیه وآله) دانستند؛ امّا سخن معتمدی که محدثان برآن اند این است که همه آنچه یاد شد را اثر می توان گفت، چون از «اثرت الحدیث» (آن را روایت کردم) گرفته شده است. بر همین اساس ابن حجر، نام کتابش در مصطلح الحدیث را نخبة الفکر فی مصطلح اهل الاثر نامیده و طبری کتاب عظیمش در حدیث را تهذیب الآثار و تفصیل معانی الثابت عن رسول الله من الاخبار نامیده است. صبحی صالح نیز معتقد است هیچ دلیل توجیه کننده ای بر اختصاص اثر به صحابه و تابعان ارائه نشده است.
نظر محدثان و عالمان شیعه
برخی عالمان و محدثان شیعه نیز همگونی این دو را باور دارند؛ مانند شیخ بهائی و شهید ثانی که آورده است:اثر، اعم از حدیث و خبر است و به هر دو اثر گفته می شود؛ بر خلاف عکس آن. به گزارش میر داماد، برخی از عالمان شیعه از این عنوان تنها منقول از امامان (علیهم السلام) را مراد می کردند؛ اما شیخ صدوق، رییس محدثان شیعه، مراد از عنوان «آثار صحیح» را تنها احادیث رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و اوصیای صادق آن بزرگوار (علیه السلام) دانسته است. آنچه از تتبع در نگاشته های علمای شیعه برمی آید این است که اثر با حدیث مترادف است و آنان از «آثار» همان احادیث منقول از معصوم (علیه السلام) را مراد می کرده اند و این اصطلاحات اگر هم در میان آثار شیعی یافت شوند نو ظهورند.در روایات و لسان ائمه (علیهم السلام) گاهی از احادیث پیامبر (صلی الله علیه وآله) با عنوان اثر یاد شده است. شیخ مفید نیز اثر را بر حدیث و احادیث اطلاق کرده است. ابوحنیفه نعمان بن محمد (م. ۳۶۷ ق.) یکی از آثارش را الاقتصار بصحیح الآثار عن الائمه الاطهار نامیده است. علی بن محمد بن علی خزاز رازی، نیز کتابش درباره روایت امامت امامان (علیهم السلام) را کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر و احمد بن محمد بن عیّاش جوهری مقتضب الاثر فی النص علی عدد الائمة الاثنی عشر نامیده است.بنابراین می توان گفت تفاوت میان عناوین «حدیث»، «اثر» و «خبر» در سده های متأخّر مطرح شده است و در کتاب های پیشینیان سخنی از آن ها نیست، به هر حال، گر چه فهرست نگاران غالباً از آثار، منقول از صحابه را مراد می کنند؛ ولی آنچه اکنون بیشتر در بیان و بنان عالمان جاری است عام بودن معنای اثر است و مراد ما در این بحث نیز همان معنای اعم است.
تعریف ذهبی
...
زبیدی نیز نوشته است: پیشوایان حدیث بین خبر و اثر فرق نهاده اند؛ بدین سان که گفته اند: خبر آن است که از پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شود و اثر آن است که از صحابه گزارش شود. این، شایع ترین تعریف از اثر است؛ اما از دقت و استواری لازم برخوردار نیست. به گفته نورالدین عتر فقیهان خراسان «اثر» را ویژه «موقوف» اصطلاحی (منقول از صحابه) می دانستند و گروهی خبر را ویژه منقول از پیامبر (صلی الله علیه وآله) دانستند؛ امّا سخن معتمدی که محدثان برآن اند این است که همه آنچه یاد شد را اثر می توان گفت، چون از «اثرت الحدیث» (آن را روایت کردم) گرفته شده است. بر همین اساس ابن حجر، نام کتابش در مصطلح الحدیث را نخبة الفکر فی مصطلح اهل الاثر نامیده و طبری کتاب عظیمش در حدیث را تهذیب الآثار و تفصیل معانی الثابت عن رسول الله من الاخبار نامیده است. صبحی صالح نیز معتقد است هیچ دلیل توجیه کننده ای بر اختصاص اثر به صحابه و تابعان ارائه نشده است.
نظر محدثان و عالمان شیعه
برخی عالمان و محدثان شیعه نیز همگونی این دو را باور دارند؛ مانند شیخ بهائی و شهید ثانی که آورده است:اثر، اعم از حدیث و خبر است و به هر دو اثر گفته می شود؛ بر خلاف عکس آن. به گزارش میر داماد، برخی از عالمان شیعه از این عنوان تنها منقول از امامان (علیهم السلام) را مراد می کردند؛ اما شیخ صدوق، رییس محدثان شیعه، مراد از عنوان «آثار صحیح» را تنها احادیث رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و اوصیای صادق آن بزرگوار (علیه السلام) دانسته است. آنچه از تتبع در نگاشته های علمای شیعه برمی آید این است که اثر با حدیث مترادف است و آنان از «آثار» همان احادیث منقول از معصوم (علیه السلام) را مراد می کرده اند و این اصطلاحات اگر هم در میان آثار شیعی یافت شوند نو ظهورند.در روایات و لسان ائمه (علیهم السلام) گاهی از احادیث پیامبر (صلی الله علیه وآله) با عنوان اثر یاد شده است. شیخ مفید نیز اثر را بر حدیث و احادیث اطلاق کرده است. ابوحنیفه نعمان بن محمد (م. ۳۶۷ ق.) یکی از آثارش را الاقتصار بصحیح الآثار عن الائمه الاطهار نامیده است. علی بن محمد بن علی خزاز رازی، نیز کتابش درباره روایت امامت امامان (علیهم السلام) را کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر و احمد بن محمد بن عیّاش جوهری مقتضب الاثر فی النص علی عدد الائمة الاثنی عشر نامیده است.بنابراین می توان گفت تفاوت میان عناوین «حدیث»، «اثر» و «خبر» در سده های متأخّر مطرح شده است و در کتاب های پیشینیان سخنی از آن ها نیست، به هر حال، گر چه فهرست نگاران غالباً از آثار، منقول از صحابه را مراد می کنند؛ ولی آنچه اکنون بیشتر در بیان و بنان عالمان جاری است عام بودن معنای اثر است و مراد ما در این بحث نیز همان معنای اعم است.
تعریف ذهبی
...
wikifeqh: جایگاه_تفسیر_مأثور