اسیاب بادی

آسیاب بادی. آسیابِ بادی یا به عبارت صحیح تر آس باد گونه ای آس است که نیروی جنبشی آن با وزش باد فراهم می گردد. در گذشته آس باد را همچون دیگر انواع "آس" برای آرد کردن و یا بلغور کردن غلات و حبوبات (بُنشَن) به کار می بردند با این تفاوت که آس باد بسته به نیاز باد و سرعت مناسب آن برای گرداندن چرخ پره هایش رواج محدودتری از "آس آب" یا همان آسیاب داشته است. در ایران این کاربرد بیشتر محدود به منطقه سیستان بوده که از بادهای ۱۲۰ روزه با سرعت مناسب بهره مند بوده است. وانگهی در اروپا آس باد رواج به مراتب بیشتری داشته و کاربردهای متنوع تری نیز پیدا کرده است که از آن جمله استفاده برای تلمبه آب را می توان برشمرد. اوج این رواج در سده 15 میلادی بوده است. با این حال "آس باد" در ایران از دیرینگی بسیار بیشتری برخوردار بوده است. تفاوت مهمی که آس بادهای ایرانی را از نمونه اروپایی اشان متمایز می کند تفاوت در محور گردش است که در نوع ایرانی همواره عمودی و در نوع اروپایی افقی بوده است.
«آس باد» برآمده از دو بخش «آس» و «باد» است. «آس» دو سنگ گرد و پَخ برهم نهاده است که سنگ زِبَرین گردان و سنگ زیرین ایستان است و از گردش سنگ زبَرین بر روی سنگ زیرین با نیرویی دیگر که یا آب است یا باد یا چهارپا و یا در نهایت نیروی برق انواع مختلف غلات چون گندم و جو و انواع مختلف حبوبات (بُنشَن) خُرد و آرد می شود. ازین رو «آس» به معنای بخش اصلی وسیله آردکننده است که خواه با آب به جنبش در می آید که نتیجه «آس آب» یا همان «آسیاب» است و یا با نیروی باد به گردش در می آید که نتیجه «آس باد» است و همچنین گاه با نیروی دست گردانده می شود که می شود «دست آس» یا «دستاس». در حقیقت بخش افزوده شده اشاره به نیرو و انرژی ای دارد که آس را می جنباند. چنانکه پیداست در زبان فارسی امروزه به همه انواع آس ها آسیاب گفته می شود که خود در واقع از نگاه کاربردی نوع خاصی از «آس» است که با آب کار می کند؛ همچنین است که برای مشخص کردن نوع "آس" جزء مشخص کننده به جای افزوده شدن به تکواژ «آس» به صورت اضافه ترکیبی به «آسیاب» افزوده می شود و واژگانی چون «آسیاب بادی» و «آسیاب دستی» و «آسیاب برقی» و حتی با شگفتی «آسیاب آبی» برمی کشد. در واقع با جابجایی ای که رخ داده «آسیاب» به عنوان زیرمجموعه ای از «آس» خود جانشین معنای کلی و کلیدی «آس» شده و اکنون تبادری که از واژه «آسیاب» به ذهن می رسد همانی است که می باید از کلید واژه «آس» برآید. در چرایی این جابجایی و انتقال معنایی می توان عمومیت کاربرد نوع آبی «آس» یا همان «آسیاب» را تنها دلیل برشمرد گو اینکه کاربرد آس باد بیشتر محدود به مناطق بادخیزی چون سیستان بوده که از منابع آبی محدودی نیز به نسبت برخوردار بوده است وانگهی در بیشتر مناطق ایران زمین به دلیل آسانی و در دسترس بودن آب به میزان بسنده کاربرد آس یاب رواج به مراتب گسترده تری داشته است.
پیشینه آسیابهای بادی را به ۱۳۰۰ سال پیش گمانه می زنند. نخستین آسیابهای بادی دارای پره های عمودی بودند و بر پایه گزارش های نزدیک به سده هفتم میلادی درسیستان ایران و همچنین در دهستان باستانی نشتیفان خواف ساخته شده بودند. آن ها میان شش تا دوازده پره داشتند که پره هایشان با پارچه یا برگ درخت خرما پوشانده شده بودند. کاربرد آن ها آسیاب کردن دانه های خوراکی یا آبکشی بوده است. نمونه دیگری از آسیابهای عمودی در سده ۱۳ (میلادی) در چین ساخته شد.ساعت آبی و آسیاب آبی -آسیاب بادی در ایران از قدمت تاریخی کهنی برخوردار است اما تحقیق مستقلی در این موضوع نشده است. بعضی اعتقاد دارند آسیاب بادی نخستین بار در ایران بکار گرفته شده است امروزه هنوز بقایای چندین آسیاب بادی در شهر کوچک نشتیفان خواف خراسان وجود دارد و تا چند سال قبل از انقلاب فعال بود.watermills.همچنین در سیستان و در نزدیکی شهرسوخته زابل نیز بقایای نخستین آس بادها وجود دارد و حتی در شهر زابل محله ای به نام آس باد وجود دارد بنیادنیمروز کانون جهانی سیستانیان ازسال۱۳۹۰شمسی تلاش دارد که نمادی از آسیاب بادی در یکی از میادین زابل ویا منطقه سیستان نصب شود.
اگرچه کتاب اصطخری که در آن اشاره به ساخت آسیاب بادی شده است مربوط به پیش از سال سال ۳۳۰ هجری خورشیدی (۳۴۰ هجری قمری) بوده است، ولی در یکی از کتاب های مسعودی که چند سال بعد نوشته شده است، به داستانی اشاره می شود که در آن یک ایرانی به نزد خلیفهٔ دوم، عمر، (سال ۱۳ هجری خورشیدی و قمری، سدهٔ هفتم میلادی) ادعا می کند که می تواند یک آسیاب بادی بسازد، و عمر نیز برای ثابت شدن این ادعا از او می خواهد تا این کار را انجام دهد، و او نیز موفق می شود.اشاره تاریخ نویسان به داستان کشته شدن یزدگرد ساسانی بدست آسیابان و اشاره به کشتار ایرانیان یک بار در الیس به فرماندهی خالد پسر ولید و یک بار در زمان امویان در گرگان به فرماندهی یزید بن مهلب از روایت هایی است که در آن ها به آسیاب آبی و بادی اشاره شده است.