تالک. با توجه به ترکیب کانی شناسی، درجه خلوص، وجود ناخالصی مختلف و نوع ناخالصی ها و کاربرد، تالک انواع مختلفی دارد که به شرح زیر می باشد:
•تالک Talc ) Steatite )
این کانی سیلیکات منیزیم آب دار با فرمولMg3Si4O10 ( OH ) 2 است که در سیستم مونوکلینیک و تری کلینیک متبلور می شود و به رنگ سبز کم رنگ تا سبز تیره یا خاکستری متمایل به سبز و همچنین سفید، سفید - نقره ای، خاکستری، متمایل به قهوه ای و در حالت پودری معمولاً به رنگ سفید است. تالک دارای جلای مرواریدی و لمس چرب بوده و نیمه شفاف است و دارای سختی 1 و چگالی 83/2 – 58/2 می باشد. این کانی در رده سیلیکات های ورقه ای قرار می گیرد.
تالک کمتر در طبیعت به صورت خالص یافت می شود. این کانی اگر به صورت خالص باشد از 36/63% SiO2 =، 98/31 % MgO = و 75/4 % H2O = تشکیل شده است.
کانی های : ترمولیت Ca Mg3 ( SiO3 ) 4، سرپانتین 3MgO. 2SiO2. 2H2O، منیزیت MgCO3، کلسیت CaCO3، آنتوفیلیتMg7 ( Si4O11 ) 2 ( OH ) 2، میکاK ( Mg, Fe ) 3AlSi3O10 ( OH, F ) 2، کلریت 5 ( Mg, Fe ) O. Al2O3. 3SiO2. 4H2O، دولومیت ) 2 ( Ca, Mg ) ( CO3به عنوان کانی همراه و در پیوند با تالک در ذخایر این ماده معدنی به چشم می خورند.
ناخالصی های آهن مانند لیمونیت FeO ( OH ) . nH2O، منیتیتFe2O3، پیریت FeS2، کربن، کوارتز و اکسید منگنز MnO نیز ممکن است همراه تالک وجود داشته باشد.
ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه در جدول ذیل گزارش شده است.
جدول 4 - ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه ( رو و دیگران، 1983 )
•استئاتیت ( Steatite ) یا سنگ صابون Soapstone
سنگ صابون ( Soap Stone ) اصطلاح اصطلاحی است برای سنگهای توده ای که کانی تالک در آن از مقادیر متفاوت در حد خالص تا کمتر از 50 % را در بر می گیرند.
در واقع معمولاً واژه سنگ صابون برای سنگهای توده ای تالکی و ناخالص و بسیار نرم بکار می رود. حال آنکه تالک های توده ای با خلوص بالا را استئاتیت ( Steatite ) می گویند. به سنگهای صابون، طلق گدازه نیز اطلاق می گردد.
از این سنگ روی دستشوئی آزمایشگاههای شیمی، سطح نیمکت ها، جعبه و تابلوهای برق و سطح سنگها برای مصارف مخصوص کشیده می شود.
رنگ آن سفید یا خاکستری با سایه های مختلف، گاهی اوقات متمایل به سبز یا متمایل به قرمز با حالت چوبی یا صابونی است. استئاتیت غالبا بصورت متبلور است و کمتر از 5/1 درصد کلسیت، 5/1 اکسیدهای آهن و 4 درصد آلومینا دارد. به آسانی سوراخ شده، اره گردیده و به راحتی خرد می شود. از این نوع تالک عموماً در ساخت عایق های الکتریکی و الکترونیکی استفاده می شود.
اخیراً استئاریت به نوعی تالک که برای ساخت عایق های الکترونیکی مناسب است، اطلاق می شود.
•پات استون:
نمونه ناخالص توده ای تالک یا سنگ صابونی است. معمولا رنگ آن متمایل به خاکستری، سبز تیره، خاکستری آهنی یا سیاه متمایل به خاکستری می باشد.
•رنسلائریت:
نمونه پذیر و مورف ( شکل کاذب ) سنگ صابونی می باشد. رنگ آن سفید، سیاه بوده و از تالک معمولی سخت تر است دارای حالت رشته ای بوده و جلای زیادی دارد که برای جا قلم و ادوات ونیز وسایل تزئینی بکار می رود.
•گچ خیاطی ( گچ فرانسوی ) :
نوعی سنگ صابون نرم و توده ای است که در خیاطی برای نشان گذاشتن پارچه و لباس بکار می رود. همچنین از گچ فرانسوی در تولید مواد شمعی و قلم ابرو استفاده می گردد.
•پیروفیلیت:
پیروفیلیت یک سیلیکات آلومینیوم آب دار ( نمونه آلومینیوم دار تالک ) به فرمول Al2Si4O10 ( OH ) 2 با ساختمان شبیه تالک ( به جای منیزیم، آلومینیوم جانشین آن شده است ) است.
پیروفیلیت شباهت و تفاوت های زیادی با تالک دارد و به شکل های مختلف ظاهر می شود، خواص آن به مواد همراه آن بستگی دارد.
پیروفیلیت دارای خواص مشابهی با تالک نظیر: عدم تاثیر پذیری از لحاظ شیمیایی، قدرت عایق پذیری بالا، نقطه ذوب بالا و قابلیت هدایت الکتریکی پایین می باشد و به همین جهت اغلب با تالک اشتباه می شود. بیشترین کاربرد آن در صنایع سرامیک و اجسام نسوز و مقاوم است. این کانی با توجه به اینکه دارای خصوصیات مشابه با تالک است ولی از نظر ژنز متفاوت می باشد و بیشتر در سنگهای دگرگونی با ترکیب اسیدی یافت می شود.
کانی های مهم پیروفیلیت :
پیروفیلیت کلریتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 28 - 24 % , Al2O3 = 5/0 - 2/0 % , K2O = 2/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان پرکننده در لاستیک، رنگ و پلاستیک استفاده می شود.
پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 15 - 13 % , Al2O3 = 5/0 - 2/0 % , K2O = 4/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان نسوزهای تماسی استفاده می شود.
پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 20 - 15 % , Al2O3 = 8/0 - 4/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد.
پیروفیلیت سرسیتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 22 - 18 % , Al2O3 = 3 - 5/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان سفید آلات، کاشی کف، چینی های الکتریکی استفاده می شود.
ذخایر پیروفیلیت به دو صورت گرمابی و دگرگونی یافت می شوند. به هنگام آلتراسیون، در سنگهای آذرین اسیدی و حد واسط به ویژه توفها و در شرایط مناسب در زونهای مشخص، پیروفیلیت تشکیل می شود.
ذخایر پیروفیلیت گرمابی بیشتر در زونهای گسلی تشکیل می شوند. در بیشتر ذخایر پیروفیلیت، زون بندی منظم دیده می شود. این زون بندی از سطح به سوی عمق شامل: زون سیلیسی، زون آلونیت، زون کائولینیت، زون پیروفیلیت، زون سرسیت و سرانجام زون مونتموریونیت است. کانی هایی که همراه با پیروفیلیت پیدا می شوند شامل: پیروفیلیت، آلونیت، کلسدونی، کائولینیت، کلریت، دیاسپور و سریسیت می شوند. ذخایر پیروفیلیت نوع دگرگونی از اهمیت کمتری برخوردارند. توفهای اسیدی در شرایط مناسب به پیروفیلیت شیست دگرگون می شوند.
•سرپانتین:
سیلیکات منیزیم آبدار به فرمول Mg6 ( Si4O10 ) ( OH ) 2 می باشد. سرپانتین دارای شکستگی صدفی و لمس کمی صابونی است. ناخالصی های . . .
•تالک Talc ) Steatite )
این کانی سیلیکات منیزیم آب دار با فرمولMg3Si4O10 ( OH ) 2 است که در سیستم مونوکلینیک و تری کلینیک متبلور می شود و به رنگ سبز کم رنگ تا سبز تیره یا خاکستری متمایل به سبز و همچنین سفید، سفید - نقره ای، خاکستری، متمایل به قهوه ای و در حالت پودری معمولاً به رنگ سفید است. تالک دارای جلای مرواریدی و لمس چرب بوده و نیمه شفاف است و دارای سختی 1 و چگالی 83/2 – 58/2 می باشد. این کانی در رده سیلیکات های ورقه ای قرار می گیرد.
تالک کمتر در طبیعت به صورت خالص یافت می شود. این کانی اگر به صورت خالص باشد از 36/63% SiO2 =، 98/31 % MgO = و 75/4 % H2O = تشکیل شده است.
کانی های : ترمولیت Ca Mg3 ( SiO3 ) 4، سرپانتین 3MgO. 2SiO2. 2H2O، منیزیت MgCO3، کلسیت CaCO3، آنتوفیلیتMg7 ( Si4O11 ) 2 ( OH ) 2، میکاK ( Mg, Fe ) 3AlSi3O10 ( OH, F ) 2، کلریت 5 ( Mg, Fe ) O. Al2O3. 3SiO2. 4H2O، دولومیت ) 2 ( Ca, Mg ) ( CO3به عنوان کانی همراه و در پیوند با تالک در ذخایر این ماده معدنی به چشم می خورند.
ناخالصی های آهن مانند لیمونیت FeO ( OH ) . nH2O، منیتیتFe2O3، پیریت FeS2، کربن، کوارتز و اکسید منگنز MnO نیز ممکن است همراه تالک وجود داشته باشد.
ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه در جدول ذیل گزارش شده است.
جدول 4 - ترکیب شیمیایی تالک و کانیهای همراه ( رو و دیگران، 1983 )
•استئاتیت ( Steatite ) یا سنگ صابون Soapstone
سنگ صابون ( Soap Stone ) اصطلاح اصطلاحی است برای سنگهای توده ای که کانی تالک در آن از مقادیر متفاوت در حد خالص تا کمتر از 50 % را در بر می گیرند.
در واقع معمولاً واژه سنگ صابون برای سنگهای توده ای تالکی و ناخالص و بسیار نرم بکار می رود. حال آنکه تالک های توده ای با خلوص بالا را استئاتیت ( Steatite ) می گویند. به سنگهای صابون، طلق گدازه نیز اطلاق می گردد.
از این سنگ روی دستشوئی آزمایشگاههای شیمی، سطح نیمکت ها، جعبه و تابلوهای برق و سطح سنگها برای مصارف مخصوص کشیده می شود.
رنگ آن سفید یا خاکستری با سایه های مختلف، گاهی اوقات متمایل به سبز یا متمایل به قرمز با حالت چوبی یا صابونی است. استئاتیت غالبا بصورت متبلور است و کمتر از 5/1 درصد کلسیت، 5/1 اکسیدهای آهن و 4 درصد آلومینا دارد. به آسانی سوراخ شده، اره گردیده و به راحتی خرد می شود. از این نوع تالک عموماً در ساخت عایق های الکتریکی و الکترونیکی استفاده می شود.
اخیراً استئاریت به نوعی تالک که برای ساخت عایق های الکترونیکی مناسب است، اطلاق می شود.
•پات استون:
نمونه ناخالص توده ای تالک یا سنگ صابونی است. معمولا رنگ آن متمایل به خاکستری، سبز تیره، خاکستری آهنی یا سیاه متمایل به خاکستری می باشد.
•رنسلائریت:
نمونه پذیر و مورف ( شکل کاذب ) سنگ صابونی می باشد. رنگ آن سفید، سیاه بوده و از تالک معمولی سخت تر است دارای حالت رشته ای بوده و جلای زیادی دارد که برای جا قلم و ادوات ونیز وسایل تزئینی بکار می رود.
•گچ خیاطی ( گچ فرانسوی ) :
نوعی سنگ صابون نرم و توده ای است که در خیاطی برای نشان گذاشتن پارچه و لباس بکار می رود. همچنین از گچ فرانسوی در تولید مواد شمعی و قلم ابرو استفاده می گردد.
•پیروفیلیت:
پیروفیلیت یک سیلیکات آلومینیوم آب دار ( نمونه آلومینیوم دار تالک ) به فرمول Al2Si4O10 ( OH ) 2 با ساختمان شبیه تالک ( به جای منیزیم، آلومینیوم جانشین آن شده است ) است.
پیروفیلیت شباهت و تفاوت های زیادی با تالک دارد و به شکل های مختلف ظاهر می شود، خواص آن به مواد همراه آن بستگی دارد.
پیروفیلیت دارای خواص مشابهی با تالک نظیر: عدم تاثیر پذیری از لحاظ شیمیایی، قدرت عایق پذیری بالا، نقطه ذوب بالا و قابلیت هدایت الکتریکی پایین می باشد و به همین جهت اغلب با تالک اشتباه می شود. بیشترین کاربرد آن در صنایع سرامیک و اجسام نسوز و مقاوم است. این کانی با توجه به اینکه دارای خصوصیات مشابه با تالک است ولی از نظر ژنز متفاوت می باشد و بیشتر در سنگهای دگرگونی با ترکیب اسیدی یافت می شود.
کانی های مهم پیروفیلیت :
پیروفیلیت کلریتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 28 - 24 % , Al2O3 = 5/0 - 2/0 % , K2O = 2/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان پرکننده در لاستیک، رنگ و پلاستیک استفاده می شود.
پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 15 - 13 % , Al2O3 = 5/0 - 2/0 % , K2O = 4/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان نسوزهای تماسی استفاده می شود.
پیروفیلیت کلسدونی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 20 - 15 % , Al2O3 = 8/0 - 4/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد.
پیروفیلیت سرسیتی
در این نوع پیروفیلیت مقدار 22 - 18 % , Al2O3 = 3 - 5/0 % , K2O = 5/0% Fe2O3 = می باشد و به عنوان سفید آلات، کاشی کف، چینی های الکتریکی استفاده می شود.
ذخایر پیروفیلیت به دو صورت گرمابی و دگرگونی یافت می شوند. به هنگام آلتراسیون، در سنگهای آذرین اسیدی و حد واسط به ویژه توفها و در شرایط مناسب در زونهای مشخص، پیروفیلیت تشکیل می شود.
ذخایر پیروفیلیت گرمابی بیشتر در زونهای گسلی تشکیل می شوند. در بیشتر ذخایر پیروفیلیت، زون بندی منظم دیده می شود. این زون بندی از سطح به سوی عمق شامل: زون سیلیسی، زون آلونیت، زون کائولینیت، زون پیروفیلیت، زون سرسیت و سرانجام زون مونتموریونیت است. کانی هایی که همراه با پیروفیلیت پیدا می شوند شامل: پیروفیلیت، آلونیت، کلسدونی، کائولینیت، کلریت، دیاسپور و سریسیت می شوند. ذخایر پیروفیلیت نوع دگرگونی از اهمیت کمتری برخوردارند. توفهای اسیدی در شرایط مناسب به پیروفیلیت شیست دگرگون می شوند.
•سرپانتین:
سیلیکات منیزیم آبدار به فرمول Mg6 ( Si4O10 ) ( OH ) 2 می باشد. سرپانتین دارای شکستگی صدفی و لمس کمی صابونی است. ناخالصی های . . .