جهانگیر میرزا

wiki: تاریخ نگار و شاهزاده ایرانی. او فرزند عباس میرزا نایب السلطنه (ولیعهد فتحعلی شاه قاجار) بود.
ترجمه آثار البلاد و اخبار العباد به فارسی
تاریخ نو
طرائف الظرائف
رساله در علم عروض
جهانگیر میرزا در ۱۲۲۵ هـ.ق (۱۱۸۹ هـ.ش) متولد شد. مادرش دختر یارمحمدبیگ از خان های بزرگ طایفه ترکمن آذربایجان بود. او با توجه خاص پدرش پرورش یافت و در دوره دوم جنگ های ایران و روسیه شرکت داشت.
جهانگیر میرزا در سال ۱۲۴۲ مامور حفاظت از قلعه های ایروان و عباس آباد شد. در سال ۱۲۴۶ حاکم خوی شد و در همان سال از سوی محمد خان زنگنه مامور جمع آوری سپاه گردید و دو فوج جدید تشکیل داد. او در ارومیه اشرار را سرکوب کرد و برادرش مصطفی قلی میرزا را به عنوان نایب الحکومه ارومیه منصوب کرد. با مرگ عباس میرزا در ۱۲۴۹ ناامنی در مرزهای آذربایجان بیشتر شد. جهانگیر میرزا با چهارهزار نفر سرباز، آشوب های مرزی را فرونشاند و غنایم زیادی به دست آورد که در خوی میان سربازانش تقسیم کرد. این عمل در نگاه محمد میرزا، پسر عباس میرزا و ولیعهد جدید، مقدمه سرکشی او قلمداد شد. هنگامی که جهانگیر میرزا برای استقبال از محمد میرزا به میانه رفت، قائم مقام فراهانی چنین وانمود کرد که جهانگیر میرزا به دنبال آسیب زدن به ولیعهد است و از این رو محمد میرزا او را به همراه سه برادرش به اردبیل فرستاد. پس از درگذشت فتحعلی شاه و به پادشاهی رسیدن محمد میرزا، قائم مقام شاه را به کشتن جهانگیر میرزا ترغیب کرد، اما شاه فرمان داد او را کور کنند.
پس از قتل قائم مقام، محمدشاه با برادران خود رفتاری مهربانانه تر پیش گرفت و دستور داد آنان را به قلعه تویسرکان ببرند تا آزادنه زندگی کنند و برای آنان مواجب و تیول مقرر ساخت. جهانگیر میرزا پس از رهایی از زندان محمدشاه، به تحصیل علوم عربی و دینی روی آورد و به ترجمه و تالیف پرداخت. در شوال ۱۲۶۶ (شهریور ۱۲۲۹ هـ.ش) جهانگیر میرزا از طرف ناصرالدین شاه به حکومت خوی منصوب شد. او در رجب ۱۲۶۹ (اردیبهشت ۱۲۳۲ هـ.ش) از شاه اجازه گرفت که به مکه برود، اما در میانه راه بیمار شد و در رمضان همان سال (تیر ۱۲۳۲ هـ.ش) در تبریز درگذشت. او را در قم در مقبره ای که خودش ساخته بود، دفن کردند.

wikijoo: جهانگیر_میرزا

wikifeqh: فتحعلی شاه قاجار و پسر سوم عباس میرزا نایب السلطنه بود. خجسته خانم تاج الدوله نخستین همسر عقدی که ناصرالدین شاه قاجار پس از به سلطنت رسیدن اختیار کرد خواهر جهانگیر میرزا بود. جهانگیرمیرزا پس از ازدواج عصمت الدوله و دوست محمدخان در منزل ایشان سکونت داشته است و از کارگزاران دستگاه معیرالممالک بوده است.
او در زمان حیات پدر، مورد محبت وی بود و به فرمانروایی خوی و سلماس و امیری لشگر آنها برگزیده شد. در جنگهای ایران و روس شرکت داشت و بعد از جنگ، فرماندهی قلعه اردبیل و حفاظت از مرزها به وی سپرده شد. با مرگ فتحعلی شاه (1250ق) به استقبال محمدشاه (برادر تنی و شاه جدید) شتافت، لیکن وی دستور داد تا وی به همراه خسرو میرزا، احمد میرزا و مصطفی قلی میرزا دستگیر و بعدها کور شوند.
دو سال بعد نامبردگان به قلعه تویسرکان فرستاده شدند. با مرگ محمدشاه، ناصرالدین شاه به تشویق امیرکبیر عموهای خود را آزاد نمود و جهانگیر میرزای کور را به فرمانروایی خوی برگزید. نامبرده چندی بعد در سفر حج دار فانی را وداع گفت و در قم مدفون گشت.
از نامبرده کتب معتبری چون تاریخ نو و ترجمه آثار البلاد و اخبار العباد و تألیف طرائف الظرائف و کتابی نیز در علم عروض باقی مانده است. بعد از وی فرزندان و نوادگانش تا سالیان دراز در قلعه تویسرکان می زیسته اند.
مقدمه آثارالبلاد و اخبار العباد، قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، تصحیح میرهاشم محدث،1373، صص 14-17.