[ویکی نور] متشابه القرآن. متشابه القرآن، تألیف قاضی عبدالجبار، چنانکه از نام کتاب پیداست به شرح متشابهات قرآن اختصاص دارد؛ یعنی آیات متشابه را به ترتیب و نظم مصحف شریف مطرح می کند و در پیرامون آنها ابتدا بحث لغوی و زبانی می کند و سپس به تأویل و تحلیل عقلی آن و بیان معنای مراد می پردازد. این اثر خود نمونۀ والایی از کلام عقل گرایانۀ
معتزلی است و قاضی عبدالجبار معتقد است، نیرومندترین ابزاری که می توان به وسیله آن بین
محکم و متشابه از آیات قرآنی فرق نهاد، أدلۀ عقلی است. از این رو وی به تأویل آیاتی که ظواهر آنها با
توحید و
عدل ناسازگار دست زده و بر طبق قواعد و اصول عربی به نحوی تأویل نموده تا با ادلۀ عقلی سازگار آید. قاضی در موارد متعددی از این روش عقل گرایانۀ خود در تأویل آیات محکم و متشابه دفاع کرده و در آثار متعدد خود بر آن تأکید می کند.
محقق و پژوهشگر این کتاب ضمن مقدمه ای طولانی به معرفی مؤلف و نیز معرفی کتاب حاضر پرداخته و روش عقلی قاضی عبدالجبار را یادآور می شود. «متشابه القرآن» جزو مهم ترین و کهن ترین آثار قرآن پژوهی در زمینۀ متشابهات قرآن به شمار می آید.
کتاب؛ مشتمل بر یک پیش درآمد و مقدمه ای تفصیلی از محقق کتاب آقای دکتر محمد عدنان زرزور است. محقق این مقدمه را به دو فصل ذیل تقسیم کرده است.
الفصل الاول: «قاضی عبدالجبار»؛ در این فصل به معرفی قاضی و جایگاه علمی او پرداخته شده است. الفصل الثانی: متشابه القرآن. به معرفی آثار قرآنی قاضی و از جمله «متشابه القرآن» پرداخته شده و روش علمی قاضی در این کتاب تبیین گشته و جایگاه این کتاب در میان آثار متشابهی که در این زمینه نگاشته شده، شناسانده شده است. سپس به معرفی نسخه های خطی این کتاب پرداخته شده است.
اصل کتاب؛ مشتمل بر مقدمه ای طولانی از مؤلف است که در آن به امور ذیل پرداخته می شود:
wikinoor: متشابه القرآن (کتاب). کتاب متشابه القرآن نوشته عبد الجبار بن احمد الهمذانی در موضوع آیات محکم و متشابه در قرآن کریم و به
زبان عربی می باشد.
«متشابه القرآن» چنانکه از نامش پیداست به شرح متشابهات قرآن اختصاص دارد؛ یعنی آیات متشابه را به ترتیب و نظم مصحف شریف مطرح می کند و در پیرامون آنها ابتدا بحث لغوی و زبانی می کند و سپس به
تاویل و تحلیل عقلی آن و بیان معنای مراد می پردازد. این اثر خود نمونه والایی از کلام عقل گرایانه معتزلی است و قاضی عبد الجبار معتقد است نیرومندترین ابزاری که می توان به وسیله آن بین محکم و متشابه از آیات قرآنی فرق نهاد، ادله عقلی است. ازاین رو وی به تاویل آیاتی که ظواهر آنها با توحید و عدل ناسازگار دست زده و بر طبق قواعد و اصول عربی به نحوی تاویل نموده تا با ادله عقلی سازگار آید. قاضی در موارد متعددی از این روش عقل گرایانه خود در تاویل آیات محکم و متشابه دفاع کرده و در آثار متعدد خود بر آن تاکید می کند. محقق و پژوهشگر این کتاب ضمن مقدمه ای طولانی به معرفی مؤلف و نیز معرفی کتاب حاضر پرداخته و روش عقلی قاضی عبد الجبار را یادآور می شود. «متشابه القرآن» جزو مهم ترین و کهن ترین آثار قرآن پژوهی در زمینه متشابهات قرآن به شمار می آید.
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر یک پیش درآمد و مقدمه ای تفصیلی از محقق کتاب آقای دکتر محمد عدنان زرزور است. محقق این مقدمه را به دو فصل ذیل تقسیم کرده است. الفصل الاول: « قاضی عبد الجبار » در این فصل به معرفی قاضی و جایگاه علمی او پرداخته شده است. الفصل الثانی: متشابه القرآن. به معرفی آثار قرآنی قاضی و از جمله « متشابه القرآن » پرداخته شده و روش علمی قاضی در این کتاب تبیین گشته و جایگاه این کتاب در میان آثار متشابهی که در این زمینه نگاشته شده شناسانده شده است. سپس به معرفی نسخه های خطی این کتاب پرداخته شده است. اصل کتاب مشتمل بر مقدمه ای طولانی از مؤلف است که در آن به امور ذیل پرداخته می شود: ۱. کیفیة الاستدلال بالقرآن علی ما یدل علیه ۲ و ۳. الفرق بین المحکم و المتشابه و اثبات مزیة الحکم ۴. اثبات ان القرآن من فعله تعالی و خلقه. ۵. المتشابه مما یعلم العلماء تاویله ۶. حد المحکم و المتشابه ۷. القرآن کله محکم و کله متشابه باعتبار آخر ۸. وجوه المصلحة فی جعله تعالی بعض القرآن متشابها ۹. الوجه الذی یعلم به ان القرآن دلالة و حجة ۱۰. الوجوه التی یقع علیها الاستدلال بالقرآن علی ما هو حجة فیه ۱۱ و ۱۲. ضرورة بیان المراد بالمتشابه و ذکر وجوهه و تفصیل القول فی الآیات المتشابه. در این بخش اخیر به نحو تفصیل در مورد آیات متشابه موجود در تک تک سور قرآن سخن می گوید. در پایان فهرست مصادر تحقیق، شواهد قرآنی و حدیثی، اعلام و... آمده است.
نسخه شناسی
نسخه خطی که در
صفر ۶۱۸ ق در شهر ظفارذی بین در
شمال صنعاء کتابت شده و با نسخه ای که در
سال ۴۷۸ ق؛ یعنی بعد از وفات مؤلف کتابت شده مقابله گشته است. تصویر نسخه مذکور در مجموعه نسخ خطی «دار الکتب المصریة» که در سال ۱۹۵۲ م از مجموعه نسخ خطی نادر کتابخانه های
یمن تهیه شده و به شماره ۲۷۶۲۰ ب موجود می باشد. اصل نسخه در کتابخانه «الجامع الکبیر» صنعاء به شماره ۴۹۴ تفسیر موجود است. این اثر با تصحیح و تحقیق دکتر عدنان محمد زرزور استاد دانشگاه
دمشق از سوی انتشارات «دار التراث»
قاهره در دو مجلد به سال ۱۳۸۶ ق انتشار یافته است. نسخه حاضر در برنامه همان نسخه تحقیق شده دکتر عدنان است که دو جلد آن در یک مجلد به زبان عربی در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۸۱۰ صفحه توسط انتشارات «دار التراث» قاهره منتشر شده است. این نسخه، نسخه افست شده چاپ «دار التراث» می باشد.
