نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر

نُزْهَةُ الْخَواطِر و بَهْجَةُ الْمَسامِع و النَّواظِر
نوشتۀ عبدالحی بن فخرالدین حسنی (۱۲۸۶ـ۱۳۴۱ق). کتابی به عربی، شامل زندگی نامۀ ۳۰۲۵ نفر از علما، عرفا، ادبا، نویسندگان ، پادشاهان ، امرا، وزرا و دیگر بزرگان مسلمان شبه قارۀ هند (شامل مرد و زن )، از قرن اول تا ۱۴ق. این زندگی نامه ها به ترتیب قرن و در هر قرن برحسب الفبای نام کوچک اشخاص در ۷ جلد تدوین شده است . چاپ این کتاب در ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱ آغاز شد و چاپ دوم طی سال های ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲ تا ۱۴۰۲ق/۱۹۸۱ در دایرةالمعارف عثمانیۀ دکن هند انتشار یافت .

[ویکی نور] نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، به زبان عربی، تألیف تذکره نویس هندی عبدالحی بن فخرالدین حسنی لکهنوی (متوفی 1341ق)، مشتمل بر شرح حال علما و مشایخ هند در قرون مختلف است. سیده مهرالنساء و سید شرف الدین احمد، تصحیح و مراقبت بر طبع کتاب را برعهده داشته اند.
نویسنده تصریح می کند که برخلاف بسیاری از آثار پیشینیان، هدفش از گردآوری این کتاب، خدمت به صاحب منصب یا اطاعت از وزیر یا امیری نبوده است
کتاب با مقدمه ای به قلم عبدالعلی حسنی فرزند مؤلف آغاز شده است که در آن ابتدا جایگاه هند و رابطه آن با اسلام را بررسی کرده و سپس شرح حال مؤلف و آثار او را نوشته است. در این اثر هشت جلدی، شرح حال بیش از 4500 تن از علما، مشایخ و اعیان شبه قاره هند، به ترتیب تاریخی - الفبایی از قرن اول تا چهاردهم در چهارده طبقه مطرح شده است.
علمای هر طبقه، جدای از طبقه دیگر شماره گذاری شده اند. در جلد اول از طبقه اول تا هفتم و پس از آن تا جلد هفتم در هر جلد یک طبقه تا طبقه سیزدهم ذکر شده است. در جلد هشتم، علمای قرن چهاردهم به ترتیب حروف الفبا ذکر شده اند. نکته قابل توجه اینکه اعلامی که اسامی آنها با «پ» و «گ» آغاز شده است، پس از حروف باء و کاف، جداگانه تحت عناوین باء و کاف فارسی ذکر شده اند.
به گفته دانشنامه جهان اسلام، جلد هشتم این کتاب ناقص مانده و پس از درگذشت نویسنده توسط فرزندش تکمیل شده است