نخل گردانی

نخل گردانی، حملِ تابوت چوبی عظیمی است و نمادی از مراسم سوگواری محرم در ایران می باشد. در دههٔ اول این ماه، تابوت درحالی که توسط پارچه های مشکی و سبز پوشانده شده، توسط عزاداران پرشماری (به دلیل وزن زیادِ آن) حمل می شود. این سازه مابقی روزهای سال در حسینیه ها و مساجد نگهداری می شود.
واقعهٔ عاشورا
قربانی کردن گوسفند، دود کردن اسفند، سینه زنی، نوحه خوانی و... از آیین های جانبی این مراسم بزرگ و سنتی است. نخلها در طول مدت سال در مقابل یا داخل حسینیه ها نگهداری می شوند.در اجرای این مراسم باشکوه تقسیم کار جالبی وجود دارد که در برخی شهرها این سنت هنوز به دقت انجام می شود به گونه ای که بلند کردن هر پایه ی نخل برای طایفه خاصی بوده و کسی حق سرپیچی از آن موازین را ندارد و معمولا این حق موروثی است.
آیین نخل گردانی یزد، نوقاب گناباد، فردوس، کاشان و شاهرود نیز از معروف ترین نخل گردانی های ایران هستند.
در شهرهای مختلف نحو اجرا و نوع تزئین و تعداد نخل ها فرق می کند. شکل ظاهری نخل ها به صورت یک جناغ قوسی شکل است. برخی نخل ها بیش از یک تن وزن دارد. بستن نخل ها با مهار تمامی چوب های نخل با مهارت خاصی توسط نخل بند انجام می شود. این مراسم های نخل گردانی در اکثر مناطق کشور اجرا می شود.

نَخل گردانی
نَخل گردانی
رسم بَرْدست بردن تابوت وارۀ نمادین (← تابوت گردانی) در پیشاپیش دسته های عزاداری، به ویژه در روز عاشورا. شکل و ساختمانِ این تابوت واره، که نخل خوانده می شود، چنین است: اتاقکی چوبی به شکل مکعب مستطیل، با بامی که از دو سو شیب دارد و به نسبت بزرگی یا کوچکی آن از دو ستون وارۀ داربستی چهار تا دوازده ستونی تشکیل شده است که با شماری ترکه و تیرک و دستک و بست، ساختمانِ داخلیِ آن ساخته می شود. دو دیوارۀ چوبی بزرگ و مشبک با سرِ هلالی نیز در پس و پیش آن قرار دارد. این مجموعه که از دور شکل سَرْو را تداعی می کند برکفی چوبین نهاده است. نخل را با انواع شال های ابریشمین رنگارنگ، پارچه ها و آینه و چراغ و گل و سبزه و شماری طلسم رفع چشم زخم، دو ـ سه روزی پیش از تاسوعا می آرایند. نخل را، بسته به بزرگی آن، چندین مرد بر دوش می برند. اشیای قیمتی نخل را غروب عاشورا برمی دارند و پارچه ها را در غروب روز اربعین باز می کنند. نخل گردانی از دیرباز در میان مسیحیان نیز رایج بوده است. مراسم نخل گردانیِ مسیحیان در یک شنبۀ نخل، موسوم به عید سعانین/شعانین، هفته ای پیش از عید فصح برگزار می شده است. احتمالاً آیین زیتون گردانیِ مسیحیان مارونیِ سوریه نیز برگرفته از همان آیین کهن است. در باب پیشینۀ این رسم نزد شیعیان ایران دو نظر هست: برخینخل گردانی را از ابداعاتِ دورۀ صفوی می دانند، و برخی دیگر معتقدند که صفویان مشوقِ رسمی رواج آن بوده اند، اما این آیین پیشینه ای کهن تر دارد.

[ویکی شیعه] نَخْل ْگَردانی، مراسمی است که شیعیان برخی مناطق به عنوان تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) در عزاداری روز عاشورا برگزار می کنند. در این مراسم اتاقکی شبیه تابوت با پوشش سیاه و آراسته با انواع شال‎های رنگارنگ و آیینه در حسینیه ها، تکایا و محل‎های برگزاری عزاداری محرم توسط مردم حمل می شود. نخل گردانی بیشتر در شهرها و آبادی های اطراف کویر مرکز ی ایران رواج دارد؛ از جمله جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین. بیشترین و شاخص ترین نخل های ایران در استان یزد دیده می شود.
اتاقک سیاه‎پوش در این مراسم هیچ شباهت و ارتباطی با درخت نخل یا خرما ندارد و در علت نامگذاری آن نظرات مختلفی وجود دارد. اسناد تاریخی، ریشه این رسم را در ایران، مربوط به دوره صفویه می‎دانند.
استفاده از واژه نخل و اطلاق این عنوان بر رسم تابوت‎گردانی امام سوم شیعیان، به دوره صفوی بازمی‎گردد. این مراسم با تشریفاتی کم و بیش شبیه به امروز در دوره صفویه و در مناطق مرکزی و کویری ایران، رواج داشته است. به همین دلیل برخی از پژوهشگران، آیین نخل گردانی را از بدعت های حکومت صفویه می دانند.