قیاس مستنبط العله

wikijoo: قیاس_مستنبط_العله

wikifeqh: اجتهاد قیاسی گفته می شود. ـــ قیاس مستنبط العلة، قیاس دارای «علّتِ» مستنبَط به اجتهاد ظنی است.
قیاس مستنبط العلة، مقابل قیاس منصوص العلة بوده و به قیاسی گفته می شود که علت حکم شرعی در آن توسط استنباط ظنی مجتهد به دست آمده است، زیرا شارع علت حکم را در دلیل بیان نکرده است، بلکه عقل ، علیت را از کلام شارع استنباط می نماید، مانند آن که مجتهدی ظن پیدا کند که علت تعلق زکات به گندم این است که گندم یک غذای عمومی است مصرف عام دارد آن گاه برنج را به آن، قیاس کند و بگوید: چون برنج نیز یک غذای عمومی است پس باید مشمول حکم زکات گردد.
← مفید ظن بودن قیاس مستنبط العلة
هرگاه شارع در طی بیان حکم اشاره ای به مناط و علت آن ننماید و ما علت حکم را به رأی و نظر خویش استنباط کرده و حکم مزبور را در همه مواردی که علت موجود است جاری و ساری نماییم این قیاس را اصطلاحاً مستنبط العله گویند. مانند تحریم ربا در گندم که علت و مناط آن مورد اختلاف است.فی المثل اکثر شافعیه گفته اند که علت حرمت مطعوم بودن آن است و بدین جهت باید گفت که تفاضل در برنج و کشمش نیز به مقتضای قیاس حرام است.و اما حنفیه علت را کیل و وزن دانسته اند و در هر مکیل و موزون به حرمت تفاضل حکم نموده اند.و نیز مانند تحریم شرب خمر که گفته می شود مناط حرمت اسکار است، بنابراین نبیذ هم حرام می باشد چون مسکر است.
حکم قیاس مستنبط العلة
بالجمله این قسم (قیاس مستنبط العلة) که اجتهاد قیاسی نامیده می شود، معرکه آراء و مورد اختلاف شدید است اهل ظاهر و طائفه ای از معتزله بغداد و جمیع شیعه مگر ابن جنید آن را انکار کرده و باطل دانسته اند و جمهور فقهای اهل سنت آن را حجت دانسته و یکی از ادله قرار داده اند.