تتق

تتق . [ت ُ ت ُ ] (اِ) تقتق بود. (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 249). ططق بود. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ). چادر و پرده ٔ بزرگ . (برهان ) (ناظم الاطباء). سراپرده . (غیاث اللغات ). پرده . (شرفنامه ٔ منیری ) (اوبهی ) (دهار). صاحب کشف نوشته که این لفظ عربی نیست . (غیاث اللغات ). تتغ. (فرهنگ نظام ). و با لفظ زدن و آویختن و بستن و کشیدن و برانداختن مستعمل . (آنندراج ). این لفظ عربی نیست و در هیچ کتاب لغت عربی ضبط نشده ترکی هم نیست و فارسی هم نمیتواند باشد برای اینکه حرف قاف دارد که در فارسی نیست پس باقی میماند این احتمال که اصل کلمه فارسی تتغ با غین بوده و اشتباهاً با قاف نوشته میشود از این قبیل کلمات بسیار است که فارسی و با حروف مخصوصه ٔ عربی نوشته میشود مثل غوری که ظرف چینی ساخته ٔ غور افغانستان بوده و اکنون غلط مشهور با قاف ، قوری نوشته میشود و مخصوص ظرفی که در آن چای دم کنند چه از گل باشد چه از فلز. (فرهنگ نظام ) :
بر سر بیرق به لاف پرچم گوید منم
تق تق خاتون صبح بر تتق روزگار.
عماد عزیزی (از لغت فرس چ اقبال ص 249).
از سیاست آسمان بنددتتق
گرچه از اندیشه سازی بارگاه .

انوری (از آنندراج ).

دل خانه فروش نام و ننگم زو
دلبر ز تتق بدر نمیآید.

انوری .

ز اول که داشت در تتق صنع منزوی
ارواح را مشیت و اشباح را گهر.

انوری .

مخدرات سماوی تتق براندازند
بجای ماند این هفت قلعه ٔ مدهون .

جمال الدین عبدالرزاق .

بر ضمیر غیب گوی تو براندازد تتق
بس که تشویش عروس کله ٔ خضرا دهد.

جمال الدین عبدالرزاق (از آنندراج ).

حبشی زلف و یمانی رخ و زنگی خالست
که چو ترکانش تتق رومی و خضرا بینند.

خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 92).

اکنون بناز در تتق خلد پیش تو
خندیده گل قنینه ٔ حمرا گریسته .

خاقانی (ایضاً ص 545).

خونین تتق از پی خجالت
بر چشم خیال بازبستیم .

خاقانی .

فراست تو چو افکند نور در عالم
نماند در تتق غیب هیچ سر مسطور.

ظهیر (از شرفنامه ٔ منیری ).

که مرد در تتق کبریا نیابد راه
مگر که لشکر حرص و هوی کند مقهور.

ظهیر.

واجب آمد این بکر دوشیزه در تتق معانی و سرادق الفاظ جلوه کردن و بی نقاب و حجاب به عالمیان نمودن . (سندبادنامه ص 30).
تا کرمش درتتق نور بود
خار ز گل نی ز شکر دور بود.

نظامی .

چون جمشید خورشید در تتق اغباش محتجب شد بر مرکب اکهب شب روی بمرو آورد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ 1 ص 220).
دو شاهنامه خوان پس تتق به نوبت تا روز به آواز خوش شاهنامه میخواندند. (تاریخ طبرستان ).
چون تتق از روی آن شمع جهان برداشتند
همچو پروانه جهانی دل ز جان برداشتند.

عطار.

ناگاه آفتاب رخت تیغ برکشید
بس تیغ تیز در تتق مشک ناب بست .

عطار.

بهشت آراسته در برگشاده
تتق آویخته مسند نهاده .

عطار(اسرار نامه ).

می پرد چون آفتاب اندر افق
با عروس صدق و صفوت بر تتق .

(مثنوی چ کلاله ٔ خاور ص 194).

فرش کشیدند و تتق برزدند
پرده ٔ دهلیز بر اختر زدند.

امیرخسرو (از آنندراج ).

تخت زدند و تتق آویختند
عرش دگر بر زمی انگیختند.

امیرخسرو (ایضاً).

خلوت حسن ترا حاحبه ٔشمس نام
بانوی این نه سرا در تتق چارمین .

سلمان ساوجی .

سرِّ خدا که در تتق غیب منزویست
مستانه اش نقاب ز رخسار برکشیم .

حافظ.

ای صفات تو نهان در تتق وحدت ذات
جلوه گر ذات تو از پرده ٔ اسماء و صفات .

جامی .

منشور خرگه و تتق و چترو سایبان
بر کندلان چرخ مدور نوشته اند.

نظام قاری (دیوان ص 24).

بگرد رایت خورشیدبود این مسطور
که خرگه و تتق و چتر جم نخواهد ماند.

نظام قاری (دیوان ص 61).

ترکیب ها و کنایه ها:
- تتق باف . تتق بند. تتق سپهرگون . تتق کشیدن . تتق نیلی . رجوع به همین کلمه ها شود.
|| و نیز آنچه پیش تخت عروس وقت جلوه باشد. (آنندراج ). پرده که در جلوه گاه عروس بندند. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). || پشه دان . (ناظم الاطباء). || پرده های پیاز. (ناظم الاطباء).

تُتُق :پرده ، چادر و پرده ٔ بزرگ ، نقاب ، توز ( توری که به سر عروس انداخته می شود .
( ( می پرد چون آفتاب اندر افق
با عروس صدق و صورت چون تتق ) )
( مثنوی مولوی ، دفتر 3 ، محمد استعلامی ، چاپ اول 1363، ص 375 )
تتق یک واژه ی ترکی است . با آنکه بعضی گفته اند ترکی نیست . ما امروزه در زبان ترکی واژه ی تتق را همچنان به کار می بریم . تتق در ترکی به معنی پوشیده ، سرپوشیده . محفظه ای که راه ورودی نداشته باشد . همچنان به محفظه یا مکانی گفته می شود که راه ورودی آن بسته باشد . تتق در ترکی از مصدر "توتولماق" گرفته شده به معنی مسدود شدن و بسته شدن . احتمالا به چادری که تتق گفته می شده کاملا در و پنجره ی آن بسته بوده و امکان دیدن داخل چادر از بیرون وجود نداشته است . و همچنین به این خاطر به پرده تتق گفته می شده است که حایلی بوده جهت بستن راه نظر و نگاه و تماشا . امروزه در ترکی به پرده زدن همچنان" پرده دوتماق" گفته می شود .
دکتر محمودی عابدی در مقاله ای تحت عنوان کلمات ترکی مغولی در کلیات شمس می نویسد:تتوق :نقاب تور نازکی که در حجره بر روی عروس می کشیدند ، خیمه سراپرده بس کن و اندر تتق عشق رو /دلبر خوب است و هزاران حسود

( نیما یوشیج )
خیمه ها ز اطلس و مخمل برپاست
روشنایی چو کشیده است تتق