میرزا اقا تبریزی

میرزا آقا تبریزی. میرزا آقا تبریزی، نمایشنامه نویس آغازگر ایرانی دوره قاجار است که برای نخستین بار در سدهٔ سیزدهم قمری نمایشنامه هایی به زبان فارسی تصنیف کرده است.
حکایت اشرف خان حاکم عربستان در ایام توقف او در تهران
طریقهٔ حکومتِ زمان خانِ بروجردی و سرگذشتِ آن ایام
حکایت کربلا رفتن شاه قلی میرزا و سرگذشت ایام توقف چند روزه در کرمانشاهان نزد شاه مراد حاکم آن جا
حکایت عاشق شدن آقا هاشم خلخالی به سارانام، دختر حاجی پیرقلی و سرگذشت آن ایام
حکایت حاجی احمد مشهور به حاجی مرشد کیمیاگر
در بارهٔ زندگی میرزا آقا تبریزی دانسته های اندکی در دست است که بیشتر آنها برگرفته از نامه های او به میرزا فتحعلی آخوندزاده است. بر این اساس، نام وی میرزا آقا، نام پدرش محمدمهدی و اهل تبریز بود. او ظاهراً از کودکی در تبریز به فراگیری زبانهای فرانسوی و روسی پرداخته است. پس از آن وارد خدمت دولت شد و در «معلم خانهٔ دولتی» (دارالفنون) به مدت چند سال مترجم معلمان اتریشی بود و سپس در ۱۲۷۹ قمری مأمور خدمت در سفارتخانه های ایران در بغداد و استانبول گردیده و در آنجا به دریافت نشان «مجیدیه» از دولت عثمانی توفیق یافت. در حدود سال ۱۲۸۰ قمری به تهران بازگشت و در سفارت فرانسه به عنوان منشی اول مشغول به کار شد. آنچنان که در نامه ای برای میرزا فتحعلی آخوندزاده می نویسد: .mw-parser-output blockquote.templatequote{margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite{line-height:1em;text-align:right;padding-right:2em;margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite cite{font-size:85%}
«این بنده اسمم میرزا آقاست و از اهالی تبریز هستم. از طفولیت به آموختن زبان فرانسه و روسی شوق کردم و زبان فرانسه را به قدری که در نوشتن و ترجمه و تکلم رفع احتیاج شود تحصیل کردم و از زبان روسی نیز قدری بهره دارم. بعد از خدمات چندساله در معلم خانهٔ پادشاهی و مأموریت در بغداد و اسلامبول قریب هفت سال است که به اذن اولیای دولت، در سفارت دولت فخیمه فرانسه مقیم تهران منشی اول هستم.»
نمایشنامه های میرزا آقا در دوران حکومتهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، امکان چاپ نیافت و تنها با آغاز نهضت مشروطیت، نمایشنامهٔ «طریقهٔ حکومت زمان خان» در فاصلهٔ سالهای ۱۳۲۴–۱۳۲۶ قمری بدون ذکر نام مؤلف در مطبعهٔ دولتی به چاپ رسید. اندکی بعد، نمایشنامه های «سرگذشت اشرف خان»، «طریقهٔ حکومت زمان خان» و «حکایت کربلا رفتن شاهقلی میرزا»، این بار هم بدون ذکر نام مؤلف در پاورقی روزنامهٔ اتحاد چاپ تبریز منتشر شد. در ۱۳۰۰ خورشیدی همان ۳ نمایشنامه بر اساس نسخه ای متعلق به فردریک روزن وزیر مختار آلمان در تهران، با عنوان مجموعهٔ مشتمل بر ۳ قطعه تیاتر منسوب به میرزا ملکم خان ناظم الدوله در برلین به چاپ رسید.

میرزا آقاتبریزی. میرزا آقاتبریزی (قرن ۱۳ق)
نمایش نامه نویس ایرانی دورۀ قاجار. از نخستین کسانی است که نمایش نامه هایی به سبک جدید نوشته است. متأثر از سبک نمایش نامه های کمدی، انتقادی و اجتماعیِ آخوندزاده بود. وی زبان روسی می دانست و در دوره ای منشی اول سفارت فرانسه بود. ازجمله نمایش نامه های او که در حوالی ۱۲۸۷ق نوشته و پرداخته است: سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان در ایام توقف او در تهران؛ طریقۀ حکومت زمان خانِ بروجردی و سرگذشت آن ایام؛ حکایت کربلا رفتنِ شاه قلی میرزا و سرگذشت ایام توقف چند روزه در کرمانشاهان؛ حکایت عاشق شدنِ آقا هاشم خلخالی به سارا نام؛ حکایت حاجی احمد مشهور به حاجی مرشد کیمیاگر؛ رسالۀ اخلاقیه (به نثر). سه نمایش نامه ای که منسوب به میرزا ملکم خان است، برطبق تحقیقات جدید، متعلّق به میرزا آقا تبریزی است.

[ویکی فقه] میرزا آقا تبریزی. تَبْریزی، میرزا آقا، از نمایشنامه نویسان ایرانی در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م که برای نخستین بار در تاریخ ادبیات نمایشی ایران، نمایشنامه هایی به زبان فارسی تصنیف کرده است.
دانسته هایی اندک دربارۀ زندگی میرزا آقا در دست است که بیشترین آن ها برگرفته از نامه های او به میرزا فتحعلی آخوندزاده است.
آخوندزاده، فتحعلی، الفبای جدید و مکتوبات، ص۳۸۹-۳۹۲، به کوشش حمید محمدزاده، تبریز، ۱۳۵۷ش.
ظاهراً پس از تحصیلات و در زمانی که بر ما روشن نیست، میرزا آقا به مشاغل دولتی روی آورد. نخست در «معلم خانۀ دولتی» (دارالفنون) به مدت چند سال مترجم معلمان اتریشی شد و به همین سبب توانست به دریافت چند قطعه نشان درجه یک، دو و سه مربوط به «معلم خانه» نایل شود. سپس در ۱۲۷۹ق/۱۸۶۲م از طرف دولت به خدمت در سفارتخانه های ایران در بغداد و استانبول مأمور شد و در این شهر هم به دریافت نشان «مجیدیه» از دولت عثمانی توفیق یافت. این مأموریت در زمان سفارت حسین خان مشیرالدوله (۱۲۷۵-۱۲۸۷ق/ ۱۸۵۹-۱۸۷۰م) در استانبول بود. او در حدود سال ۱۲۸۰ق به تهران بازگشت و سپس با هماهنگی دولت ایران، در سفارت فرانسه به عنوان منشی اول مشغول به کار شد.
آخوندزاده، فتحعلی، الفبای جدید و مکتوبات، ص۳۸۹، به کوشش حمید محمدزاده، تبریز، ۱۳۵۷ش.
دربارۀ میرزا آقا، حدس و گمان هایی هم وجود دارد، از جمله بکتاش
بکتاش، مایل، «میرزا آقا تبریزی»، ج۱، ص۲۱، فصلنامۀ تئاتر، تهران، ۱۳۵۶ش، س ۱، شم ۱.
...