[ویکی نور] مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی. مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی اثر دکتر مجید معارف مباحثی تخصصی در حوزه تاریخ و علوم قرآنی به زبان فارسی میباشد.
نگارنده که در پی پاسخ به سؤالاتی در خصوص قرآن از سالها قبل توفیق مطالعه در حوزه علوم قرآن و حدیث را پیدا کرده است، موفق شد که به تدریج به مطالعات خود سامان داده و کتب و مقالاتی چند در حوزه تاریخ و علوم قرآنی فراهم آورد که برخی از آنها به زیور طبع نیز آراسته گردید، اما از آنجا که این کتب و مقالات حاوی مباحثی تخصصی در حوزه تاریخ و علوم قرآنی بوده و دستیابی به آنها برای علاقهمندان مباحث قرآنی به ویژه دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث به دشواری صورت میپذیرفت، تصمیم گرفت با نگاهی نو به ساختار و محتوای مباحث، به عرضه جدیدی از آنها دست زند. در این مسیر علاوه بر یکسان سازی کلیه مقالات و کتب از جهت ملاحظات فنی از جمله مأخذ دهی مطالب، تغییرات قابل توجهی نیز در محتوای مطالب از جهت غنی سازی و مستند سازی آنها صورت پذیرفت. چینش منظم مقالات در کنار یکدیگر و تألیف فصولی جدید و تازه در بین آنها موجب گردید که کتاب حاضر سیمای تألیفی نو و منسجم پیدا کند، به طوری که بتواند به عنوان یک کتاب کمک آموزشی در اختیار علاقه مندان به مباحث قرآنی خاصه رشته های الهیات قرار بگیرد.
اما گزارش اجمالی فصول این کتاب و سابقه قبلی آنها به شرح زیر است:
تحلیلی درباره «وحی و رسالت نبوی» است که علاوه بر معناشناسی «وحی» از نظر لغوی و اصطلاحی و کاوش پیرامون وحی در آیات قرآن، به بررسی روایات نخستین نزول وحی از دیدگاه شیعه و اهل سنت پرداخته است. این بحث برای اولین بار در مقالات و بررسیها به شماره ی 75 به زیور طبع آراسته شده است.
این فصل با عنوان «نشانی از قرآن» به بررسی اجمالی ویژگیهای قرآن و اهداف نزول آن پرداخته و مفاهیم و اصطلاحاتی چون «سوره»، «آیه»، «ناسخ و منسوخ»، «محکم و متشابه»، «عام و خاص» و... را مورد بررسی قرار میدهد. این قسمت در سال 1376 توسط انتشارات نبأ به چاپ رسیده است.
این دو فصل در باب معجزه و ضرورت آن در شناخت حقانیت پیامبران و نیز ویژگیهای معجزه و تفاوتهای آن با سحر و کرامت تألیف شده و پس از آن به بررسی معجزه پیامبر اسلام(ص) یعنی قرآن و برخی از وجوه اعجاز آن پرداخته است. این مباحث نیز توسط انتشارات نبأ به طبع رسیده است.
نگارنده که در پی پاسخ به سؤالاتی در خصوص قرآن از سالها قبل توفیق مطالعه در حوزه علوم قرآن و حدیث را پیدا کرده است، موفق شد که به تدریج به مطالعات خود سامان داده و کتب و مقالاتی چند در حوزه تاریخ و علوم قرآنی فراهم آورد که برخی از آنها به زیور طبع نیز آراسته گردید، اما از آنجا که این کتب و مقالات حاوی مباحثی تخصصی در حوزه تاریخ و علوم قرآنی بوده و دستیابی به آنها برای علاقهمندان مباحث قرآنی به ویژه دانشجویان رشته علوم قرآن و حدیث به دشواری صورت میپذیرفت، تصمیم گرفت با نگاهی نو به ساختار و محتوای مباحث، به عرضه جدیدی از آنها دست زند. در این مسیر علاوه بر یکسان سازی کلیه مقالات و کتب از جهت ملاحظات فنی از جمله مأخذ دهی مطالب، تغییرات قابل توجهی نیز در محتوای مطالب از جهت غنی سازی و مستند سازی آنها صورت پذیرفت. چینش منظم مقالات در کنار یکدیگر و تألیف فصولی جدید و تازه در بین آنها موجب گردید که کتاب حاضر سیمای تألیفی نو و منسجم پیدا کند، به طوری که بتواند به عنوان یک کتاب کمک آموزشی در اختیار علاقه مندان به مباحث قرآنی خاصه رشته های الهیات قرار بگیرد.
اما گزارش اجمالی فصول این کتاب و سابقه قبلی آنها به شرح زیر است:
تحلیلی درباره «وحی و رسالت نبوی» است که علاوه بر معناشناسی «وحی» از نظر لغوی و اصطلاحی و کاوش پیرامون وحی در آیات قرآن، به بررسی روایات نخستین نزول وحی از دیدگاه شیعه و اهل سنت پرداخته است. این بحث برای اولین بار در مقالات و بررسیها به شماره ی 75 به زیور طبع آراسته شده است.
این فصل با عنوان «نشانی از قرآن» به بررسی اجمالی ویژگیهای قرآن و اهداف نزول آن پرداخته و مفاهیم و اصطلاحاتی چون «سوره»، «آیه»، «ناسخ و منسوخ»، «محکم و متشابه»، «عام و خاص» و... را مورد بررسی قرار میدهد. این قسمت در سال 1376 توسط انتشارات نبأ به چاپ رسیده است.
این دو فصل در باب معجزه و ضرورت آن در شناخت حقانیت پیامبران و نیز ویژگیهای معجزه و تفاوتهای آن با سحر و کرامت تألیف شده و پس از آن به بررسی معجزه پیامبر اسلام(ص) یعنی قرآن و برخی از وجوه اعجاز آن پرداخته است. این مباحث نیز توسط انتشارات نبأ به طبع رسیده است.
wikinoor: سوره »، « آیه »، « ناسخ و منسوخ »، « محکم و متشابه »، « عام و خاص » و... را مورد بررسی قرار میدهد. این قسمت در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات نبا به چاپ رسیده است. فصول سوم و چهارم: این دو فصل در باب معجزه و ضرورت آن در شناخت حقانیت پیامبران و نیز ویژگیهای معجزه و تفاوتهای آن با سحر و کرامت تالیف شده و پس از آن به بررسی معجزه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم یعنی قرآن و برخی از وجوه اعجاز آن پرداخته است. این مباحث نیز توسط انتشارات نبا به طبع رسیده است. فصول پنجم و ششم: با عنوان «معارضه ناپذیری قرآن» تنظیم شده که تحلیلی از اقدامات مخالفان قرآن در عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم و طرح شبهات آنان در بشری دانستن کتاب الهی را به دست میدهد متناسب با هر شبهه، پاسخهای قرآن و نیز موضعگیری نهایی این کتاب در مقابل اشکال تراشی مشرکان ارائه شده است. این دو فصل به صورت دو مقاله در سالهای ۱۳۷۵ و ۱۳۷۸ با عنوان: «سیری در معارضات قرآن» در فصلنامه قرآنی نور به زیور طبع آراسته شد. لکن هر دو مقاله در این کتاب با تغییرات اساسی به چاپ می رسد. فصل هفتم: با عنوان «گزارشی از آموزش قرآن در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم » به بررسی نسبتا جامعی از اقدامات رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم در موضوع آموزش قرآن اختصاص یافته و حاوی تلاشها و نیز پیامهای آن بزرگوار در موضوع آموزش قرآن است. این مقاله نخستین بار در فصلنامه «پژوهش دینی شماره ۳» و به دنبال آن در مجله رشد آموزش قرآن طی شماره های ۱ و ۲ به چاپ رسید. فصل هشتم: با عنوان «رویگردانی از تفسیر در سده نخست و انگیزه های آن» گزارشی از اعراض پاره ای از صحابه از تفسیر قرآن پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به دست داده و به بررسی علل و انگیزه های آن پرداخته است. این مقاله در فصلنامه مقالات و بررسیها در دانشکده الهیات و معارف اسلامی به شماره ۶۱ به چاپ رسیده است. فصل نهم: با عنوان «مقدمه ای بر تاریخ اختلاف قرائت قرآن»، مشخص ساخته است که اولا اختلاف قرائت یک واقعیت تاریخی است که دلیلی بر انکار آن وجود ندارد، ثانیا اختلاف قرائت دارای جلوه های گوناگونی است که در هر دوره، جلوه ای از آن به ظهور رسیده و دانشمندان اسلامی برای رفع آن تدابیری اتخاذ کرده اند. این مقاله نیز برای نخستین بار در مقالات و بررسیها به شماره ۶۳ به زیور طبع آراسته شد. فصل دهم: این فصل با عنوان «نگرشی بر فهم تاریخی قرآن» به بررسی جامعی از نقش رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم در مقام آموزش قرائت و تفسیر قرآن دست زده و سپس انحرافات به وجود آمده در موضوع تفسیر در عهد صحابه و تابعان را گزارش می کند. بررسی نقش صادقین علیه السّلام در دعوت مردم به مبانی قرآن و سنت و نیز اهتمام آن دو بزرگوار به تفسیر و تاویل صحیح قرآن مطلب دیگری است که در فصل دهم مورد بحث قرار گرفته است. این فصل در سال ۱۳۷۹ ش به وسیله انتشارات نبا مستقلا به چاپ رسید. فصل یازدهم: با عنوان «نگاهی به قصه، اهداف و ویژگیهای آن در قرآن» نگارش یافته که شامل بررسی نسبتا جامعی پیرامون قصه در قرآن ، اهداف قصه در قرآن و نیز ویژگیهای مهم قصه قرآنی است. این مقاله در سال ۱۳۷۷ ش در فصلنامه بصیرت به چاپ رسیده است. فصل دوازدهم: با عنوان «آسیب پذیری فرهنگی از نظر قرآن» به بررسی جایگاه فرهنگ در آیات قرآن پرداخته و سپس مهمترین عوامل آسیب پذیری فرهنگی را از نظر قرآن مورد شرح و بحث قرار میدهد. این مقاله نخستین بار در فصلنامه فرهنگ عمومی به شماره ۶ به چاپ رسید. فصل سیزدهم: با عنوان « قرآن و اهل بیت علیه السّلام » نخست به توضیح روش قرآن در طرح مباحث تاریخی و نقش اسباب النزول در فهم آیات قرآن پرداخته و سپس با نگاه به جایگاه اهل بیت علیه السّلام در قرآن به بررسی اهم آیات وارده در شان اهل بیت علیه السّلام روی آورده است. این فصل نخستین بار با عنوان «عترت رسول صلی الله علیه و آله وسلّم در کتاب خدا» تنظیم شده و در سال ۱۳۷۸ ش به وسیله انتشارات نبا به چاپ رسید. اما فصل حاضر با تغییرات اساسی و اضافات قابل توجه، همراه شده است. فصل چهاردهم: با عنوان « غدیر در آیینه قرآن و روایات » به بررسی جایگاه غدیر در منابع اسلامی و نیز طرح مساله غدیر در قرآن پرداخته و سپس آیات نازله درباره واقعه غدیر را در تفاسیر شیعه و سنی مورد تحقیق قرار میدهد. مقاله ضمن بررسیهای عملی و تاریخی پیرامون آیه تبلیغ شبهات موجود در این زمینه را طرح کرده و به پاسخگویی پرداخته است. این کتاب در سالهای ۱۳۷۸، ۱۳۸۰، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ از سوی انتشارات نبا به طبع رسیده است. نکته قابل ذکر درباره محتوای فصول این کتاب آنکه، از آنجا که مطالب این فصول به تفکیک و طی سالهای مختلف به رشته تالیف درآمده، روشن و بدیهی است که گاه مباحثی در مقالات متعدد به اجمال یا تفصیل تکرار شده باشد، از آنجا که تلاش مولف بر حفظ ساختار و محتوای کتب و مقالات اولیه بوده، دخل و تصرف چندانی در این خصوص صورت نپذیرفت. اما دقت در مطالب فصول کتاب نشان میدهد که علی رغم تکرار پاره ای از مطالب در تعدادی از مقالات، در عین حال هر فصل سخن خاص و ویژه ای دارد که با سخن و ایده مقاله و یا کتابچه دیگر تفاوت دارد. آخرین نکته درباره نظم کتاب کنونی آنکه، کتاب با مقاله «وحی و رسالت نبوی» آغاز شده که معمولا در کتب تاریخ و علوم قرآنی نخستین بحث را تشکیل می دهد. آنگاه طی مباحث متعدد مطالبی در خصوص تاریخ و اهم علوم قرآنی ارائه شده و در فصوص پایانی به نوعی حوزه « تفسیر موضوعی » در پاره ای از مطالب اساسی از جمله «قصه در قرآن»، «آسیب پذیری فرهنگی از نظر قرآن»، «غدیر در قرآن» و نیز «اهل بیت و قرآن» در پیش روی خوانندگان گرامی گشوده شده است.
wikifeqh: مباحثی_در_تاریخ_و_علوم_قرآنی _(کتاب)