[ویکی نور] مباحث فی علوم القرآن. مباحث فی علوم القرآن تألیف صبحی سالح
موضوع این کتاب مباحثی است پیرامون علوم قرآن، که در آن بعضی از موضوعات مهم علوم قرآنی(از قبیل، علم مکی و مدنی، پدیدۀ وحی-اعجاز قرآن و..) بحث شده است، مطالب و مباحث کتاب، همانگونه که مؤلف در مقدمۀ آن می گوید دارای نظم و ترتیب منطقی می باشد که از مسالۀ «وحی» شروع شده و به موضوع «اعجاز قرآن» خاتمه پیدا می نماید.
نویسندۀ کتاب دکتر صبحی صالح از محققان، نویسندگان و اساتید رشته های علوم اسلامی و فقه اللغة دانشکدۀ ادبیات دانشگاه لبنان می باشد که چندین نوبت کتاب مذکور را در دانشگاه دمشق تدریس نموده، و این نشانۀ آن است که کتاب،دارای ویژگیهای خاصی است که مورد اقبال دانشگاهیان واقع شده است.
این کتاب از زمان چاپ اول(که در سال 1958 میلادی صورت گرفته)تا کنون بصورت کامل به فارسی ترجمه نشده است.حجة الاسلام محمد مجتهد شبستری باب اول و دوم آنرا با نام: «پژوهشهایی دربارۀ قرآن و وحی» ترجمه نموده و بخشهای دیگری از آن نیز توسط دکتر محمد علی لسانی به فارسی ترجمه شده است.
لذا شایسته است که ترجمۀ کامل این کتاب ارزشمند توسط صاحب نظران و خبرگان اهل فن مورد نظر قرار گیرد تا فارسی زبانان بتوانند از آن بهرۀ کافی ببرند.
موضوع این کتاب مباحثی است پیرامون علوم قرآن، که در آن بعضی از موضوعات مهم علوم قرآنی(از قبیل، علم مکی و مدنی، پدیدۀ وحی-اعجاز قرآن و..) بحث شده است، مطالب و مباحث کتاب، همانگونه که مؤلف در مقدمۀ آن می گوید دارای نظم و ترتیب منطقی می باشد که از مسالۀ «وحی» شروع شده و به موضوع «اعجاز قرآن» خاتمه پیدا می نماید.
نویسندۀ کتاب دکتر صبحی صالح از محققان، نویسندگان و اساتید رشته های علوم اسلامی و فقه اللغة دانشکدۀ ادبیات دانشگاه لبنان می باشد که چندین نوبت کتاب مذکور را در دانشگاه دمشق تدریس نموده، و این نشانۀ آن است که کتاب،دارای ویژگیهای خاصی است که مورد اقبال دانشگاهیان واقع شده است.
این کتاب از زمان چاپ اول(که در سال 1958 میلادی صورت گرفته)تا کنون بصورت کامل به فارسی ترجمه نشده است.حجة الاسلام محمد مجتهد شبستری باب اول و دوم آنرا با نام: «پژوهشهایی دربارۀ قرآن و وحی» ترجمه نموده و بخشهای دیگری از آن نیز توسط دکتر محمد علی لسانی به فارسی ترجمه شده است.
لذا شایسته است که ترجمۀ کامل این کتاب ارزشمند توسط صاحب نظران و خبرگان اهل فن مورد نظر قرار گیرد تا فارسی زبانان بتوانند از آن بهرۀ کافی ببرند.
wikinoor: علوم قرآنی مانند وحی، اعجاز، صیانت قرآن از تحریف به زیاده و نقصان، نسخ، بداء، مباحث و قواعد تجوید، جمع آوری قرآن و... را مطرح کرده است.
کتاب، دارای دو جلد است. جلد اول شامل مقدمه و محتوای مطالب در چند بخش و جلد دوم هم در ادامه مباحث جلد اول است.
در یک نگاه کلی، شیوه نویسنده در این کتاب بر این است که به آیات متعددی برای بیان مطالب، استناد می کند و گاهی این آیات را با روایات قرین می کند. او از بحث قرآن از عقاید و اخلاق و تقسیم اخلاق به فردی و خانوادگی و اجتماعی و... صحبت می کند و برای هرکدام مثال هایی ارائه می دهد مثلاً برای قواعد تأدب، به اجازه گرفتن قبل از ورود به جایی، آهسته و شمرده سخن گفتن، پیشی گرفتن در سلام، پاسخ سلام به نحو بهتر، نیکو سخن گفتن، خوش لباسی و... مثال می زند.
نویسنده در مقدمه از جامعیت و اعجاز قرآن سخن می گوید. او مسلمانان را بر آموختن این علوم تشویق می کند. وی از نقطه گذاری و حرکت گذاری قرآن به دست خلیل بن احمد و نحو قرآن به دست امیرالمؤمنین(ع) و ابوالاسود دؤلی هم ذکری به میان می آورد. حسین صالح حماده، غایت تفسیر را توضیح موارد چندپهلو و مبهم (ملتبس) می داند. او به معرفی انواع تفسیر توجیهی و علمی، سیاسی و کلامی، صوفی و ادبی، قصصی و عددی غیبی، إذاعی میسر و اعرابی می پردازد. نویسنده، مشهورترین مفسران را پیامبر اکرم(ص)، ائمه(ع)، طبرسی در مجمع البیان، زمخشری در کشاف، علامه طباطبایی در المیزان، آیت الله خویی در البیان و سید قطب در فی ظلال القرآن، می داند.
او پس از بیان اهمیت و جایگاه تفسیر، برخی از مباحث علوم قرآن را برمی شمارد؛ از جمله، بیان منزلت و اسمای قرآن و ماهیت الفاظ آن و فنون قرآنی درباره عقیده و اخلاق و هستی و معاد، مسئله شفاعت، ترغیب در تلاوت قرآن و حسن تدبر در آن، مسئله جمع آوری قرآن و مصاحف صحابه و...، ترتیب سوره ها و آیات آن، مسائل مربوط به وحی و عصمت انبیاء و...، نزول دفعی و تدریجی قرآن، سوره های مکی و مدنی، اعجاز قرآن، عدم تحریف به زیاده یا نقصان، میزان دسترسی عقل به فهم قرآن، مباحث مربوط به تجوید و قراءت و.... حسین حماده، مباحث مقدمه را با مقایسه قرآن به عنوان معجزه عقلی با معجزه سایر انبیاء مانند طوفان نوح و عصای موسی و طب و مائده عیسی مقایسه می کند. او برای روشن تر کردن این امر به آیاتی از قرآن کریم، مثال می زند.
مباحثی که در جلد اول کتاب، مطرح می شود درباره ارتباط علم و قرآن، ترغیب در قراءت قرآن و تدبر در آن، علوم قرآن، پدیده وحی، حروف گذاری و شکل قرآن، ضبط کلمات قرآن کریم، وحی در اروپای قرون وسطی، عقل در قرآن و براهین وجود خداست. نویسنده در بحث قرآن و علم به تعریف لغوی و اصطلاحی هرکدام از قرآن و علم می پردازد؛ تعریف مورد قبول او از علم به معنی اصطلاحی آن، نفس موضوعات و مسائل است؛ یعنی هر علمی به نفس موضوعات و مسائل مطرح شده در آن، تعریف می شود. در مورد قرآن هم با اعتراف به این که نمی توان تعریف جامعی از آن ارائه داد، می نویسد: ممکن است قرآن را در اصطلاح این گونه تعریف کنیم: وحی نازل بر پیامبر(ص) در لفظ و معنی و اسلوب که در مصاحف نوشته شده و به تواتر نقل شده است. وی اسامی ذیل را از داخل قرآن برای آن ذکر می کند: قرآن، فرقان، کلام، نور، هدی، رحمت، شفا، موعظه، ذکر و....
کتاب، دارای دو جلد است. جلد اول شامل مقدمه و محتوای مطالب در چند بخش و جلد دوم هم در ادامه مباحث جلد اول است.
در یک نگاه کلی، شیوه نویسنده در این کتاب بر این است که به آیات متعددی برای بیان مطالب، استناد می کند و گاهی این آیات را با روایات قرین می کند. او از بحث قرآن از عقاید و اخلاق و تقسیم اخلاق به فردی و خانوادگی و اجتماعی و... صحبت می کند و برای هرکدام مثال هایی ارائه می دهد مثلاً برای قواعد تأدب، به اجازه گرفتن قبل از ورود به جایی، آهسته و شمرده سخن گفتن، پیشی گرفتن در سلام، پاسخ سلام به نحو بهتر، نیکو سخن گفتن، خوش لباسی و... مثال می زند.
نویسنده در مقدمه از جامعیت و اعجاز قرآن سخن می گوید. او مسلمانان را بر آموختن این علوم تشویق می کند. وی از نقطه گذاری و حرکت گذاری قرآن به دست خلیل بن احمد و نحو قرآن به دست امیرالمؤمنین(ع) و ابوالاسود دؤلی هم ذکری به میان می آورد. حسین صالح حماده، غایت تفسیر را توضیح موارد چندپهلو و مبهم (ملتبس) می داند. او به معرفی انواع تفسیر توجیهی و علمی، سیاسی و کلامی، صوفی و ادبی، قصصی و عددی غیبی، إذاعی میسر و اعرابی می پردازد. نویسنده، مشهورترین مفسران را پیامبر اکرم(ص)، ائمه(ع)، طبرسی در مجمع البیان، زمخشری در کشاف، علامه طباطبایی در المیزان، آیت الله خویی در البیان و سید قطب در فی ظلال القرآن، می داند.
او پس از بیان اهمیت و جایگاه تفسیر، برخی از مباحث علوم قرآن را برمی شمارد؛ از جمله، بیان منزلت و اسمای قرآن و ماهیت الفاظ آن و فنون قرآنی درباره عقیده و اخلاق و هستی و معاد، مسئله شفاعت، ترغیب در تلاوت قرآن و حسن تدبر در آن، مسئله جمع آوری قرآن و مصاحف صحابه و...، ترتیب سوره ها و آیات آن، مسائل مربوط به وحی و عصمت انبیاء و...، نزول دفعی و تدریجی قرآن، سوره های مکی و مدنی، اعجاز قرآن، عدم تحریف به زیاده یا نقصان، میزان دسترسی عقل به فهم قرآن، مباحث مربوط به تجوید و قراءت و.... حسین حماده، مباحث مقدمه را با مقایسه قرآن به عنوان معجزه عقلی با معجزه سایر انبیاء مانند طوفان نوح و عصای موسی و طب و مائده عیسی مقایسه می کند. او برای روشن تر کردن این امر به آیاتی از قرآن کریم، مثال می زند.
مباحثی که در جلد اول کتاب، مطرح می شود درباره ارتباط علم و قرآن، ترغیب در قراءت قرآن و تدبر در آن، علوم قرآن، پدیده وحی، حروف گذاری و شکل قرآن، ضبط کلمات قرآن کریم، وحی در اروپای قرون وسطی، عقل در قرآن و براهین وجود خداست. نویسنده در بحث قرآن و علم به تعریف لغوی و اصطلاحی هرکدام از قرآن و علم می پردازد؛ تعریف مورد قبول او از علم به معنی اصطلاحی آن، نفس موضوعات و مسائل است؛ یعنی هر علمی به نفس موضوعات و مسائل مطرح شده در آن، تعریف می شود. در مورد قرآن هم با اعتراف به این که نمی توان تعریف جامعی از آن ارائه داد، می نویسد: ممکن است قرآن را در اصطلاح این گونه تعریف کنیم: وحی نازل بر پیامبر(ص) در لفظ و معنی و اسلوب که در مصاحف نوشته شده و به تواتر نقل شده است. وی اسامی ذیل را از داخل قرآن برای آن ذکر می کند: قرآن، فرقان، کلام، نور، هدی، رحمت، شفا، موعظه، ذکر و....
wikinoor: زبان عربی و در موضوع علوم قرآنی است.
مؤلف در این کتاب سعی نموده است که بیشتر مباحث علوم قرآن را مطرح و بررسی نماید از جمله: تعریف علوم قرآن- وحی- اسباب نزول - نزول قرآن جمع آوری قرآن- قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد، معرفی مفسران مشهور و... روش وی در کتاب، این است که پس از طرح موضوع بحث بعضی از نظرات موافق و مخالف را ذکر آنگاه نظر خود را ارائه می نماید این کتاب تا کنون سه مرتبه به چاپ رسیده و همانطوریکه مؤلف آن در مقدمه چاپ سوم می گوید در چاپ دوم و سوم سعی نموده نواقص آن را برطرف و بعضی از مطالب را به آن بیفزاید. از جمله مباحثی که در این کتاب مطرح شده ولی در دیگر کتابها کمتر یافت می شود بحث مثالهای قرآن و جدلهای آن است. که با ذکر شواهدی از قرآن به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است.
ساختار کتاب
کتاب دارای دو مقدمه (چاپ دوم و سوم) و ۲۶ فصل می باشد فهرست کلی مطالب فصول آن به قرار زیر است: تعریف علوم قرآنی و چگونگی سیر تکاملی آن، قرآن (تعریف و اسامی آن)، وحی (کیفیت و اقسام آن)، مکی و مدنی ، شناخت اولین و آخرین آیه و سوره ایی که نازل شده، اسباب نزول، نزول قرآن، جمع آوری قرآن و ترتیب آن، نزول قرآن بر هفت حرف، قرائت ها و قاریان (قرآن)، قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد، فرق بین محکم و متشابه ، عام و خاص ، ناسخ و منسوخ ، مطلق و مقید ، منطوق و مفهوم ، اعجاز قرآن ، مثال های قرآن، قسم های قرآن ، جدل قرآن ، قصه های قرآن، ترجمه قرآن، تفسیر و تاویل، شروط مفسر و آداب آن، سیر تطور و تکامل تفسیر، معرفی بعضی از مفسران مشهور.
ویژگی کتاب
برخی از ویژگی های کتاب به شرح ذیل است:۱. فصل هفدهم: در این فصل پیرامون اعجاز قرآن بحث می نماید و یکی از موارد اعجاز که اعجاز علمی قرآن مورد بررسی قرار داده آیاتی را که از آنها اعجاز علمی استفاده می شود ذکر می نمایند. ۲. فصل سوم: در این فصل بعد از بیان معنی وحی شبهات منکرین وحی به خوبی بیان و جواب آنها داده شده است. ۳. فصل دوم: در تعریف قرآن- پس از بیان اسماء و صفات قرآن- فرق بین حدیث قدسی ، حدیث نبوی و قرآن- همراه با شواهدی از کلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم توضیح داده شده است. ۴. فصل پنجم- شناخت اولین و آخرین آیه و سوره ایی که بر پیامبر نازل شده- سه فائده برای شناخت آنها ذکر می نماید. ۵. فصل یازدهم: قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد. در این فصل پس از بررسی قواعد مذکور بعضی از افعال که دارای معنای نزدیکی به یکدیگر می باشند همچون خوف و خشیت ابتاء و اعطاء و... مورد بررسی قرار گرفته است. ۶. فصل هیجدهم: مثالهای قرآن- در این قسمت پس از تعریف مثل و اقسام آن انواع مثل ها را همراه با ذکر نمونه شرح می دهند و در پایان ۸ فایده برای آوردن مثال ذکر می کنند. ۷. فصل بیستم: در این فصل جدلهای قرآن را مورد بررسی قرار می دهند. از جمله روش قرآن در مناظره و انواع مناظرات قرآنی .
نسخه شناسی
...
مؤلف در این کتاب سعی نموده است که بیشتر مباحث علوم قرآن را مطرح و بررسی نماید از جمله: تعریف علوم قرآن- وحی- اسباب نزول - نزول قرآن جمع آوری قرآن- قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد، معرفی مفسران مشهور و... روش وی در کتاب، این است که پس از طرح موضوع بحث بعضی از نظرات موافق و مخالف را ذکر آنگاه نظر خود را ارائه می نماید این کتاب تا کنون سه مرتبه به چاپ رسیده و همانطوریکه مؤلف آن در مقدمه چاپ سوم می گوید در چاپ دوم و سوم سعی نموده نواقص آن را برطرف و بعضی از مطالب را به آن بیفزاید. از جمله مباحثی که در این کتاب مطرح شده ولی در دیگر کتابها کمتر یافت می شود بحث مثالهای قرآن و جدلهای آن است. که با ذکر شواهدی از قرآن به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است.
ساختار کتاب
کتاب دارای دو مقدمه (چاپ دوم و سوم) و ۲۶ فصل می باشد فهرست کلی مطالب فصول آن به قرار زیر است: تعریف علوم قرآنی و چگونگی سیر تکاملی آن، قرآن (تعریف و اسامی آن)، وحی (کیفیت و اقسام آن)، مکی و مدنی ، شناخت اولین و آخرین آیه و سوره ایی که نازل شده، اسباب نزول، نزول قرآن، جمع آوری قرآن و ترتیب آن، نزول قرآن بر هفت حرف، قرائت ها و قاریان (قرآن)، قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد، فرق بین محکم و متشابه ، عام و خاص ، ناسخ و منسوخ ، مطلق و مقید ، منطوق و مفهوم ، اعجاز قرآن ، مثال های قرآن، قسم های قرآن ، جدل قرآن ، قصه های قرآن، ترجمه قرآن، تفسیر و تاویل، شروط مفسر و آداب آن، سیر تطور و تکامل تفسیر، معرفی بعضی از مفسران مشهور.
ویژگی کتاب
برخی از ویژگی های کتاب به شرح ذیل است:۱. فصل هفدهم: در این فصل پیرامون اعجاز قرآن بحث می نماید و یکی از موارد اعجاز که اعجاز علمی قرآن مورد بررسی قرار داده آیاتی را که از آنها اعجاز علمی استفاده می شود ذکر می نمایند. ۲. فصل سوم: در این فصل بعد از بیان معنی وحی شبهات منکرین وحی به خوبی بیان و جواب آنها داده شده است. ۳. فصل دوم: در تعریف قرآن- پس از بیان اسماء و صفات قرآن- فرق بین حدیث قدسی ، حدیث نبوی و قرآن- همراه با شواهدی از کلام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم توضیح داده شده است. ۴. فصل پنجم- شناخت اولین و آخرین آیه و سوره ایی که بر پیامبر نازل شده- سه فائده برای شناخت آنها ذکر می نماید. ۵. فصل یازدهم: قواعدی که مفسر به آن نیاز دارد. در این فصل پس از بررسی قواعد مذکور بعضی از افعال که دارای معنای نزدیکی به یکدیگر می باشند همچون خوف و خشیت ابتاء و اعطاء و... مورد بررسی قرار گرفته است. ۶. فصل هیجدهم: مثالهای قرآن- در این قسمت پس از تعریف مثل و اقسام آن انواع مثل ها را همراه با ذکر نمونه شرح می دهند و در پایان ۸ فایده برای آوردن مثال ذکر می کنند. ۷. فصل بیستم: در این فصل جدلهای قرآن را مورد بررسی قرار می دهند. از جمله روش قرآن در مناظره و انواع مناظرات قرآنی .
نسخه شناسی
...
wikifeqh: دانشکده ادبیات دانشگاه لبنان می باشد که چندین نوبت کتاب مذکور را در دانشگاه دمشق تدریس نموده، و این نشانه آن است که کتاب، دارای ویژگیهای خاصی است که مورد اقبال دانشگاهیان واقع شده است. این کتاب از زمان چاپ اول (که در سال ۱۹۵۸ میلادی صورت گرفته) تا کنون بصورت کامل به فارسی ترجمه نشده است. حجة الاسلام محمد مجتهد شبستری باب اول و دوم آنرا با نام: «پژوهشهایی درباره قرآن و وحی» ترجمه نموده و بخشهای دیگری از آن نیز توسط دکتر محمد علی لسانی به فارسی ترجمه شده است. لذا شایسته است که ترجمه کامل این کتاب ارزشمند توسط صاحب نظران و خبرگان اهل فن مورد نظر قرار گیرد تا فارسی زبانان بتوانند از آن بهره کافی ببرند دکتر صبحی صالح غیر از کتاب مذکور آثار دیگری همچون: « علوم الحدیث و مصطلحه » که یک دوره تاریخ حدیث و درایة الحدیث می باشد و نیز کتاب « دراسات فی فقه اللغة » و تصحیح نهج البلاغه » را از خود به یادگار بر جای گذارده است.
ساختار کتاب
این کتاب شامل چهار باب در (هیجده فصل) و یک خاتمه می باشد باب اول: قرآن و وحی فصلهای این باب عبارتند از اسامی قرآن و ریشه های لغوی آن، مساله وحی و نزول تدریجی قرآن و اسرار آن. باب دوم: تاریخ قرآن این باب دارای سه فصل زیر می باشد: کیفیت جمع آوری قرآن و نگارش آن، سیر تکاملی مصحف ها و قرآنهای عثمانی از جهت اعراب گذاری و رسم الخط و احرف سبعه کدام است؟ باب سوم: علوم قرآنی این باب شامل فصول زیر می باشد: تاریخچه علوم قرآن ، علم اسباب نزول ، علم تشخیص آیات مکی و مدنی ، نگاهی کوتاه و گذرا به مساله فواتح سور ( حروف مقطعه )، علم قرائت ها و توضیح اجمالی درباره قاریان، دانش ناسخ و منسوخ، علم رسم الخط قرآن ، دانش محکم و متشابه باب چهارم: تفسیر و اعجاز قرآن در این باب چهار فصل وجود دارند: دانش تفسیر قرآن از ابتدا تا کنون، تفسیر قرآن بوسیله قرآن، اعجاز قرآن (که در آن مساله: تشبیهات و استعارات قرآن و مساله مجاز و کنایه بحث می شود) و اعجاز در آهنگ (و الفاظ) قرآن. و خاتمه کتاب.
ویژگی کتاب
۱. در فصل سوم از باب سوم، مساله شناخت آیات مکی و مدنی بحث شده که در آن ملاک جدیدی را برای شناخت آیات مکی و مدنی بیان می نمایند و آن عبارت است از: وحدت موضوع که درباره آن بطور کافی بحث نموده و برای شناخت آیات مکی و مدنی ملاکهایی را معین می نمایند.۲. در فصل دوم از باب اول- مساله وحی مطرح شده که در آن مباحثی را مطرح می نمایند که قابل تامل و دقت می باشد از آن جهت که در کتابهای قبلی این بحث بصورت واضح و روشن (که در آن معنای وحی و نیز اقسام وحی ذکر شده باشد) بیان نشده است. ۳. در فصل دوم از باب دوم از اعراب گذاری و تکمیلات دیگری که در رسم الخط قرآن های عثمانی انجام شده بحث می نمایند. و معتقد است که قرآنها و مصاحف عثمانی کنونی تکامل یافته نسخه های قبلی می باشند. خود در این باره می گوید: آنچه مسلم است این است که هر چه زمان می گذشت عنایت مردم به خواناتر کردن رسم الخط قرآن بیشتر می شد و در این راه اقدامات گوناگونی انجام می گرفت.... ابو حاتم سجستانی درباره اعراب قرآن کتابی تالیف کرد و این کتاب هم به تکامل رسم الخط مصاحف کمک فراوان نمود و این تکامل همواره ادامه داشت تا آنجا که در پایان قرن سوم هجری، رسم الخط قرآن از نظر کمال و زیبائی به حد اعلای خود رسید». ۴. در فصل هفتم از باب سوم که پیرامون دانش رسم الخط قرآن سخن می گوید نظریه جدیدی در رابطه با کتابت قرآن ارائه می نمایند.۵- مندرج کردن بحث های: منطوق و مفهوم ، عام و خاص ، مجمل و مبین و نص و ظاهر در فصل واحد.۶- در فصل چهارم از باب چهارم، اعجاز در آهنگ های قرآن را به صورت جداگانه بحث نموده است.۷- در فصل ششم از باب سوم پیرامون نسخ بحث می نمایند، که البته بصورت کامل بحث نشده است با این که خود در مقدمه (صفحه ۶) می گوید باب سوم دارای ویژگیهای است که از آن جمله در بحث ناسخ و منسوخ برای حل مشکل ناسخ و منسوخ مطالبی مهم بیان می شود همانگونه که ملاحظه می شود با اینکه خود اعتراف به اهمیت این بحث دارد ولی اقسام نسخ و نیز آیات منسوخه و... بحث شده است. ۸. در باب چهارم فصل اول، عنوان بحث، تفسیر و تطور و تکامل آن می باشد در حالیکه در شرح و توضیحات متن روشهای تفسیری بیان شده است.۹- در پایان کتاب (به عنوان خاتمه) مطلب تازه ای وجود ندارد و می توان گفت خلاصه ای از مباحث قبلی است.
نسخه شناسی
...
ساختار کتاب
این کتاب شامل چهار باب در (هیجده فصل) و یک خاتمه می باشد باب اول: قرآن و وحی فصلهای این باب عبارتند از اسامی قرآن و ریشه های لغوی آن، مساله وحی و نزول تدریجی قرآن و اسرار آن. باب دوم: تاریخ قرآن این باب دارای سه فصل زیر می باشد: کیفیت جمع آوری قرآن و نگارش آن، سیر تکاملی مصحف ها و قرآنهای عثمانی از جهت اعراب گذاری و رسم الخط و احرف سبعه کدام است؟ باب سوم: علوم قرآنی این باب شامل فصول زیر می باشد: تاریخچه علوم قرآن ، علم اسباب نزول ، علم تشخیص آیات مکی و مدنی ، نگاهی کوتاه و گذرا به مساله فواتح سور ( حروف مقطعه )، علم قرائت ها و توضیح اجمالی درباره قاریان، دانش ناسخ و منسوخ، علم رسم الخط قرآن ، دانش محکم و متشابه باب چهارم: تفسیر و اعجاز قرآن در این باب چهار فصل وجود دارند: دانش تفسیر قرآن از ابتدا تا کنون، تفسیر قرآن بوسیله قرآن، اعجاز قرآن (که در آن مساله: تشبیهات و استعارات قرآن و مساله مجاز و کنایه بحث می شود) و اعجاز در آهنگ (و الفاظ) قرآن. و خاتمه کتاب.
ویژگی کتاب
۱. در فصل سوم از باب سوم، مساله شناخت آیات مکی و مدنی بحث شده که در آن ملاک جدیدی را برای شناخت آیات مکی و مدنی بیان می نمایند و آن عبارت است از: وحدت موضوع که درباره آن بطور کافی بحث نموده و برای شناخت آیات مکی و مدنی ملاکهایی را معین می نمایند.۲. در فصل دوم از باب اول- مساله وحی مطرح شده که در آن مباحثی را مطرح می نمایند که قابل تامل و دقت می باشد از آن جهت که در کتابهای قبلی این بحث بصورت واضح و روشن (که در آن معنای وحی و نیز اقسام وحی ذکر شده باشد) بیان نشده است. ۳. در فصل دوم از باب دوم از اعراب گذاری و تکمیلات دیگری که در رسم الخط قرآن های عثمانی انجام شده بحث می نمایند. و معتقد است که قرآنها و مصاحف عثمانی کنونی تکامل یافته نسخه های قبلی می باشند. خود در این باره می گوید: آنچه مسلم است این است که هر چه زمان می گذشت عنایت مردم به خواناتر کردن رسم الخط قرآن بیشتر می شد و در این راه اقدامات گوناگونی انجام می گرفت.... ابو حاتم سجستانی درباره اعراب قرآن کتابی تالیف کرد و این کتاب هم به تکامل رسم الخط مصاحف کمک فراوان نمود و این تکامل همواره ادامه داشت تا آنجا که در پایان قرن سوم هجری، رسم الخط قرآن از نظر کمال و زیبائی به حد اعلای خود رسید». ۴. در فصل هفتم از باب سوم که پیرامون دانش رسم الخط قرآن سخن می گوید نظریه جدیدی در رابطه با کتابت قرآن ارائه می نمایند.۵- مندرج کردن بحث های: منطوق و مفهوم ، عام و خاص ، مجمل و مبین و نص و ظاهر در فصل واحد.۶- در فصل چهارم از باب چهارم، اعجاز در آهنگ های قرآن را به صورت جداگانه بحث نموده است.۷- در فصل ششم از باب سوم پیرامون نسخ بحث می نمایند، که البته بصورت کامل بحث نشده است با این که خود در مقدمه (صفحه ۶) می گوید باب سوم دارای ویژگیهای است که از آن جمله در بحث ناسخ و منسوخ برای حل مشکل ناسخ و منسوخ مطالبی مهم بیان می شود همانگونه که ملاحظه می شود با اینکه خود اعتراف به اهمیت این بحث دارد ولی اقسام نسخ و نیز آیات منسوخه و... بحث شده است. ۸. در باب چهارم فصل اول، عنوان بحث، تفسیر و تطور و تکامل آن می باشد در حالیکه در شرح و توضیحات متن روشهای تفسیری بیان شده است.۹- در پایان کتاب (به عنوان خاتمه) مطلب تازه ای وجود ندارد و می توان گفت خلاصه ای از مباحث قبلی است.
نسخه شناسی
...
wikifeqh: مباحث_فی_علوم_القرآن _(کتاب)