گارنی

دژ ( قلعه ) گارنی به احتمال زیاد جایگاه اصلی حکومت تیرداد در ارمنستان بوده است. این دژ بر روی یک سطح مثلثی شکل قرار گرفته است و به وسیله دو دره تنگ عمیق در دو سو، محافظت می شود. بخش شمالی قلعه به وسیله دیواری که از قطعه های بزرگ سنگ بازالت ساخته شده است، احاطه می شود. در داخل قلعه خرابه هایی از نیایشگاه میتراییسم، کاخ سلطنتی و یک کلیسا مانده است. سنگ نبشته ی یونانی در داخل دیوار قلعه نشان می دهد که این قلعه به دست تیرداد یکم در سال ۷۷ میلادی ساخته شده است. به نظر می رسد که طرح اصلی نیایشگاه از روی نیایشگاه های یونانی - رومی ساخته شده باشد. تزیینات و تندیس های یونانی هم در نیایشگاه دیده می شود.
در سال ۱۶۷۹ میلادی نیایشگاه بر اثر زلزله ی وحشتناکی ویران شد. خرابی ها برای نخستین بار بین سال های ۱۹۱۱ تا ۱۹۰۹ میلادی بازسازی شد. در سال ۱۹۳۰ میلادی، توجه ویژه ای به بازسازی آنجا شد. «معبد گارنی» برای نزدیک به ۳۰۰ سال خراب بود تا اینکه بین سال های ۱۹۷۴ تا ۱۹۶۸ میلادی بازسازی شد. در آن منطقه شمار زیادی چارچوب در و پنجره، سنگ نبشته یا گچ بری بالای دیوار پیدا شد که آنها بی گمان مربوط به بناهای تاریخی گوناگونی هستند.
مردم ارمنستان به اشتباه می اندیشند که نیایشگاه گارنی مربوط به زرتشتی ها است ولی به دلایل زیر این دیدگاه درست نیست:
۱ - هیچ اثری از آتش، خاکستر و دودزدگی ( سیاهی ) دیوارها که نشانگر روشن شدن آتش در داخل معبد باشد پیدا نشده است.
۲ – فرم ساختمانی درپیوند با نیایشگاه های یونانی – رومی است و در درون آن جایگاه قرار گرفتن مجسمه ( بت ) وجود دارد.
«حمام گارنی» یک نمونه از معماری های شهرنشینی روزگار باستان است. آنجا شامل پنج بخش است: سالن ورودی ، اتاق رختکن، دو حمام و یک بخش گرم خانه یا کوره است. ارزش آنجا به ویژه به شوند ( :به دلیل ) سنگ فرش موزاییک های سالن ورودی است که تاثیر گرفته از نقش های استوره ای یونان است.
پیرامون ناحیه گارنی یک مجموعه عالی از بناهای یادبود است که شامل کلیسا و «جنگل خسرو» است، که پس از معبد گارنی ساخته شدند. «جنگل خسرو» در سده ی چهارم میلادی ( سال ۳۳۸ تا ۳۳۲ میلادی ) به وسیله خسرو برای ایجاد یک جای مناسب برای شکار، گردش و مانور نظامی ساخته شد
«تیرداد» برادر «بلاش یکم» ( ولاش یکم ) پادشاه اشکانی بود و طی رخدادی که در زیر می آید به پادشاهی ارمنستان رسید. در روزگار او، چون با خواهرش «خسرودخت» برای شکار و گردش به آن منطقه می رفتند، در منطقه «گارنی» Garni ارمنستان بناهای زیادی ساخته شد. بخشی از این بناها هم اکنون در محدوده «قلعه گارنی» قرار گرفته است که جزو میراث فرهنگی کشور ارمنستان به شمار می روند.
بلاش نخست
بلاش نخست ( اشک ۲۲ ) پسر وونن Vonones ( اشک ۲۱ ) بود که در سال ۵۱ میلادی به پادشاهی رسید و تا سال ۷۷ میلادی فرمانروایی کرد. در زمان بلاش یکم بود که نخستین کارها برای رسمی شدن دین زرتشتی در ایران انجام شد. بدین ترتیب که در پشت سکه های او نقش آتشگاه با یک روحانی دیده می شود و برای نخستین بار این سکه ها با الفبای پهلوی اشکانی ضرب شدند.

در زمان همین پادشاه بود که متن اوستا نوشته شد. پادشاه پارت برای درهم شکستن مقاومت شهر سلوکیه ( واقع در ترکیه امروزی ) تصمیم گرفت که شهر بلاش آباد ( ولاش آباد ) Vologasia را بنا کند و این شهر بعدها مرکز جدیدی برای تجارت شد.

تیرداد اشکانی پادشاه ارمنستان
پس از جنگ های دراز بین ایران و روم بر سر ارمنستان، در زمان بلاش یکم توافقی به عمل آمد که برادر بلاش یعنی تیرداد، پادشاه ارمنستان شود ولی تاج پادشاهی را از دست امپراتور روم بگیرد.
روم، پس از شکست نظامی ، برای حفظ آبرو این مصالحه را پذیرفت. بنابراین در سال ۶۶ میلادی پادشاه جدید ارمنستان به همراه خانواده خود و ۳۰۰۰ سوار از اشراف و نجیب زادگان به ایتالیا رفت. او در طی جشن های عمومی از سوی «نِرون» Neron تاج گذاری شد. از این پس بود که دودمان اشکانی در ارمنستان فرمانروایی کرد و صلح بین ایران و روم نزدیک نیم سده پایدار بود. چون منطقه ارمنستان نقش بسیار مهمی در جنگ های بین ایران و روم داشت.