موسیقی تالش

با آنکه فرم جمله بندی و ساختار ملودیک (فرودها و فرازها) در موسیقی تالش مبین قدمت و اصالت آن است. اما تاریخچهٔ روشن و مشخص برای این موسیقی قید نشده است. بخشی از روایت های محلی که نمادهای اسطوره ای این موسیقی را نمایان می سازند پژوهشگران را به عرصه پژوهشی گسترده سوق می دهند.
دیوان یا باغلاما
تنبور
تار
سنتور
سه تار
چگور
کمانچه
موسیقی تالش های ایران هم اکنون به صورت زیر تقسیم می شود:
دستان ها بخش مهم و معرف جنبه عام موسیقی تالش است. دستون همان دستان پارسی است که در فرهنگ ها نغمه ها افسانه و آواز معنا شده است. آواز تالش دستون مبتنی بر فرم دو بیتی است. دستون ها در هر نقطه از دیار تالش رنگ و حس ویژه ای دارند و از نقطه ای به نقطه دیگر فاصله محسوسی میان آن ها احساس می شود. مثلاً دستان شاندرمن و ماسال با دستون تالش دولابی اسالمی و کردگان رودی متفاوت است. سرچشمهٔ این تفاوت های ملودیک را می توان در نحوه زندگی و نگرش معیشتی فرهنگی و تفاوت گویش ها جستجو کرد. هم چنین شرایط متفاوت جغرافیایی که هم جواری و تعامل فرهنگی با سایر اقوام و تیره های قومی را به ارمغان آورده است از جمله مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر این تفاوت های ملودیک به شمار می آید.
به رغم تنوع چشم گیر (از نظر کیفی) ترانه ها در سرتاسر منطقه تالش تعداد ترانه هایی که تاکنون شناخته شده اند محدود است. این ترانه ها از نظر لحن و مضمون در گروه های زیر جای می گیرند.

موسیقیِ تالِش
موسیقیِ تالِش
منطقۀ تالش، در غرب استان گیلان، یکی از دو کانون مهم موسیقی این استان است. تالشی ها از اقوام قدیم ایرانی اند و پیش از ورود آریایی ها به فلات ایران، در کوهستان های حاشیۀ غربی دریای خزر و در فاصلۀ بین سفیدرود و رودخانۀ کورا ساکن بوده اند. آنان امروز میراث دار یکی از کهن ترین گنجینه های ایران اند. موسیقی تالش با وجود قدمت و بکر بودن به مرور زمان عناصری از موسیقی گیلکی، آذربایجانی و کُردی را در خود جا داده است. تقسیم بندی کلی موسیقی این ناحیه به شرح زیر است:دستون (آواز). دستون ها، مقام ها و آوازهای تالشی اند که اساس موسیقی این ناحیه را تشکیل می دهند. دستون ها در نقاط مختلف تالش حال و هوای خاصی به خود می گیرند و با سبک های مختلفی اجرا می شوند. شاخص ترین سبک های دستون تالشی عبارت اند از دستون شاندرمنی، دستون ماسالی، دستون تالشدولایی، دستون اَسالمی، و دستون کرگانرودی. در این میان دو سبک اسالمی و تالشدولایی به ترتیب از اصالت بیشتری برخوردارند.
هوا (پرده). عمده ترین بخش موسیقی تالش، نغمه های سازیِ بدون کلامی است که با نام های هوا یا پرده شناخته می شوند و از نظر ساختار، برداشتی از دستون هایند. این بخش بنا به موضوع و مضمون به گونه های وصفی، رزمی، بزمی تقسیم می شوند. ساز اصلی اجراکنندۀ این بخش از موسیقی تالش، لَلهِ (نی) است. برخی از هواها عبارت اند از پاییزه هوا، گیجه پردَه، ریه پرده، دوشه هوا، گیشتیه هوا، شتره زنگ، ورزاجنگ، کُشتی هوا، و گیله پهلوی.
ترانه ها و زیرمقام های سازی و آوازی. ترانه ها و زیرمقام های آوازی و سازی با تنوعی نظرگیر و هر یک به مناسبت ویژه ای در ناحیۀ تالش اجرا می شوند. این بخش از موسیقی تالش را از نظر مضمون و لحن به گونه های عاشقانه، حماسی، عارفانه و مذهبی، بزمی، و ترانه های کار می توان تقسیم کرد. در این بخش تعدادی منظومه نیز دیده می شود که برخی از آن ها مانند لدوبه (محمودبه) و گنزون گره، مشهورند. منظومه های صوفیانه و عرفانی ـ مذهبی مانند ساقی نامه ها، مولودی نامه ها، زیارت نامه ها ویژۀ صوفیان و درویشان نقشبندیه و قادریه است. آیین نوروزخوانی نیز از دیرباز در این ناحیه متداول بوده است. لالایی ها نیز بخش دیگری از موسیقی ناحیۀ تالش است. سازهای رایج در این ناحیه عبارت اند از لَلِـه (نی چوپانی)، لبک (نی لبک)، دیاره (دپ، دف)، سرنا، و تمبوره.