ماد سفلی (ماد بزرگ): این سرزمین در ابتدا محل زیست قبیله مادای بود، به سبب رهبری خردمندانه دیاکو، اقوام و قبایل ایرانی از یوغ امپراطوری بزرگ آشور که در آن زمان بر سراسر خاورمیانه تسلط یافته بود، آزاد شد. در دوران «پادشاهی ماد» نام قبیله مزبور بر همهٔ اراضی فلات ایران و بخشی از اراضی آسیای صغیر و آسیای مقدم نهاده شد. مادی ها را یکی از سه قوم بزرگ آریایی در کنار پارس و پارت قرار می دهند اما ممکن است پیشینهٔ قوم ماد خیلی کهن تر از اقوام آریایی باشد. مسکن بدوی قبیله کوچک ماد تحت عنوان مادای در نیمه اول هزارهٔ اول پیش از میلاد بر کرانه های رود قزل اوزن و نزدیک شهر میانه بود.فرورتیش دوم چیتران تُخمه سکنهٔ اسیر ماد مردی از قوم لولو جدال دو مرد اسکیت و ماد تیپ مردمان ماد و ماننا یک کشاورز ایرانی برزگران ماد یا ماننا مناظره دو پیشوا تاج مادی موسوم به تیار
در ملتقای ماد آتروپاتن و ماد سفلی همدان قرار دارد. این ناحیه در پیرامون کوه الوند واقع است و جویبارانی که از برف های آن کوه پدید می آیند آن را مشروب می سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودک قره سو (قم) را - که خود به حوضهٔ دریاچه حوض سلطان تعلق دارد - تشکیل می دهند؛ ولی سلسله جبال کوه رود که مرز ماد سفلی می باشد اندکی از جنوب شرقی تر شروع می شود و بدین سبب این ناحیه را می توان حد فاصل میان ماد آتروپاتن و مادسفلی شمرد؛ و راه های کاروان روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می سازند. جاده های دیگری از اینجا بسوی غرب و به طرف شرق ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهر همدان کنونی و اکباتان یونانیان به زبان مادی هنگ متنه یعنی «محل اجتماع» نامیده می شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولت ماد بوده است.
حوضه دریاچه حوض سلطان، دریای نمک و رودخانهٔ ابهر چای و قره سو و قم رود بعلاوه تقریباً تمام استان مرکزی بخش بزرگی از ماد سفلی یا ماد بزرگ بوده است. در مرکز این ناحیه سه رودک در جهت دریاچه های حوض سلطان و دریای نمک جاری می باشند: از شمال غرب ابهر چای به دره ای که شهر قزوین در آن است، جاری می گردد؛ و از غرب قره سو (قم) که از همدان جاری است و از جنوب غرب قمرود که اکنون شهر قم در کنار آن واقع است. آشوریان این ناحیه را سرزمین رودک ها می نامیدند. در این ناحیه مناسب ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه های البرز است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می سازد و کوه رود که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه ها نزدیک می باشد. اکنون شهر تهران در دامنه های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستان ری یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می شده در نزدیک آن بر پا بوده است. اکنون در دامنه های شمالی کوه رود شهر کاشان واقع است.
در مشرق ری (تهران)، نزدیک قله برفین دماوند گردنه ای وجود دارد بر سر راه مازندران که اصطلاحاً دروازهٔ کاسپیان نامیده می شد.
در ملتقای ماد آتروپاتن و ماد سفلی همدان قرار دارد. این ناحیه در پیرامون کوه الوند واقع است و جویبارانی که از برف های آن کوه پدید می آیند آن را مشروب می سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودک قره سو (قم) را - که خود به حوضهٔ دریاچه حوض سلطان تعلق دارد - تشکیل می دهند؛ ولی سلسله جبال کوه رود که مرز ماد سفلی می باشد اندکی از جنوب شرقی تر شروع می شود و بدین سبب این ناحیه را می توان حد فاصل میان ماد آتروپاتن و مادسفلی شمرد؛ و راه های کاروان روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می سازند. جاده های دیگری از اینجا بسوی غرب و به طرف شرق ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهر همدان کنونی و اکباتان یونانیان به زبان مادی هنگ متنه یعنی «محل اجتماع» نامیده می شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولت ماد بوده است.
حوضه دریاچه حوض سلطان، دریای نمک و رودخانهٔ ابهر چای و قره سو و قم رود بعلاوه تقریباً تمام استان مرکزی بخش بزرگی از ماد سفلی یا ماد بزرگ بوده است. در مرکز این ناحیه سه رودک در جهت دریاچه های حوض سلطان و دریای نمک جاری می باشند: از شمال غرب ابهر چای به دره ای که شهر قزوین در آن است، جاری می گردد؛ و از غرب قره سو (قم) که از همدان جاری است و از جنوب غرب قمرود که اکنون شهر قم در کنار آن واقع است. آشوریان این ناحیه را سرزمین رودک ها می نامیدند. در این ناحیه مناسب ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه های البرز است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می سازد و کوه رود که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه ها نزدیک می باشد. اکنون شهر تهران در دامنه های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستان ری یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می شده در نزدیک آن بر پا بوده است. اکنون در دامنه های شمالی کوه رود شهر کاشان واقع است.
در مشرق ری (تهران)، نزدیک قله برفین دماوند گردنه ای وجود دارد بر سر راه مازندران که اصطلاحاً دروازهٔ کاسپیان نامیده می شد.
wiki: ماد سفلی