سروش اصفهانی

میرزا محمد علی خان بن قنبر علی اصفهانی سدهی شرح احوال وی مجملا در مجمع الفصحائ و گنج شایگان و حدیقه الشعرائ و سایر تذکره های عهد قاجاریه مندرج است .

سروش اصفهانی. [ س ُ ش ِ اِ ف َ ]( اِخ ) ( 1228 - 1285 هَ. ق. ) میرزا محمدعلی خان بن قنبرعلی اصفهانی سدهی. شرح احوال وی مجملاً در مجمعالفصحاء و گنج شایگان و حدیقةالشعراء و سایر تذکره های عهد قاجاریه مندرج است. ولی هیچ کدام از مآخذ مذکور متعرض این نکته که یکی از برجسته ترین و مفیدترین آثار اوست نشده اند و آن این است : بهمن میرزا والی آذربایجان پسر چهارم عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلیشاه از دونفر از فضلاء عهد خود تقاضا کرد که الف لیلة و لیله ٔعربی را از نثر و نظم به فارسی ترجمه کنند. یکی از آنها ملا عبداللطیف طسوجی پدر مظفرالملک بود که متن نثر الف لیلة و لیلة عربی را به نثر فارسی عالی فصیح درآورد. و دوم همین سروش اصفهانی بود که ترجمه شعرهای عربی الف لیلة و لیلة به شعر فارسی به او محول گردید و او از عهده این کار در نهایت خوبی که بهتر ازآن تصور نمیشود برآمد، به این معنی که بجای اشعار عربی کتاب مزبور الف لیلة و لیله بعضی جاها بر حسب مناسب سیاق اشعار مشهور اساتید شعرای فارسی را درج گردانید و بعضی جاهای دیگر اشعار عربی کتاب مزبور را خود او به شعر فصیح ملیح بلیغ فارسی ترجمه نمود. و بدین طریق این ترجمه فارسی الف لیلة و لیله که بدست است ، یک مخزن الاشعار بسیار نفیسی از بهترین و فصیح ترین و شیرین ترین اشعار فارسی شده است و اشعار فارسی این الف لیلة و لیله فارسی بمراتب عدیده از اصل اشعار عربی کتاب مزبور که اغلب اشعار سخیف عامیانه است عالی تر و فصیح تر و بلیغتر است. ( رجوع شود به دیباچه الف لیلة و لیله ). ولادت سروش در سده اصفهان در سال هزارو دویست و بیست و هشت قمری و وفاتش در تهران در سنه هزار و دویست و هشتاد و پنج روی داده است و سن او در وقت وفات پنجاه وهفت سال بوده است. از مطالع بسیارمشهور سروش که نام او را مخلد کرده است این بیت است در مدح ناصرالدین شاه و قتل خان خیوه ( خوارزمشاه ):
افسر خوارزمشه که سود به کیوان
با سرش آمد بدین مبارک ایوان.
( وفیات معاصرین بقلم محمد قزوینی از مجله یادگار سال پنجم شماره 1 و 2 ).