فرخ نامه

فرخ نامه، دایرةالمعارف علوم و فنون و عقاید است که در سال ۵۹۸ق/۱۱۸۴م توسط ابوبکر مطهر بن محمد بن ابوالقاسم ابوسعید جمالی یزدی و بطور خلاصه؛ ابوبکر مطهر جمالی یزدی نوشته شده است. ناشر دیجیتالی کتاب، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان و ناشر چاپی آن انتشارات امیر کبیر در سال ۱۳۸۶ می باشد. این کتاب دانشنامه فارسی است که در مقاله سوم آن، به کشاورزی نیز پرداخته است. دانشنامه های فارسی دربارهٔ عالم انسانی، نباتی(گیاهی) و حیوانی و کانی سخن می گویند.مصحح کتاب، ایرج افشار به ۱۶ نسخه خطی کتاب اشاره کرده است. نخستین نسخه چاپی کتاب در سال ۱۳۴۶ منتشر شده است. هرچند برخی مطالب کتاب ممکن است خرافه بنظرآید ولی تاریخ علم از همین رهگذر پر از فراز و نشیب شکل می گذرد. این کتاب یکی از متون کهن پارسی، در بررسی تاریخ کشاورزی ایران می باشد.
مقالت اول در منافع انسان و بهایم دو فصل
مقالت دوم در منافع طیور(پرندگان) و هوام و حشرات دو فصل
این کتاب در اقوال گوناگون، گاه فرح نامه خوانده شده است. اما متن کتاب بهترین سند برای نام فرخ نامه برای کتاب است. گمان برخی بر آن است که شباهت معنای نزهت و فرح موجب آن شده است. نظری به جملات جمالی یزدی در فرخ نامه بیندازیم تا تأکید وی بر نام فرخ نامه را مشاهده کنیم:
«زیرا که نام این کتاب فرخ نامه است، این نیز فرخ دانستیم.» و «که نام کتاب فرخ نامه است تا فرخی زیادت باشد.»
حدود نود سال پس از تحریر نزهت نامه علایی، ابوبکر مطهر جمالی یزدی در مقدمه کتاب خود فرخ نامه می نویسد: «برخود واجب کردم که به موجب آن کتابی سازم نام آن فرخ نامه جمالی از کتب متفرق که از این انواع باشد و هر آنچه در نزهت نامه باشد الی ماشاالله.»

فرّخ نامه
(یا: فَرَج نامه) دانشنامه ای به فارسی تألیف ابوبکر مطهر بن محمد جمالی یزدی. مؤلف این کتاب را در ۵۸۰ق برای فرزندش، ابوالقاسم، و به نام وزیری که مجدالدین احمد بن مسعود نام داشته تألیف کرده است. کتاب دوبار نگارش یافته است، نخست در شانزده مقاله در علوم طبیعی، فنون و عقاید، بار دوم، در هشت مقاله و در تلخیص نگارش نخست و به قلم خودِ نویسنده. از مطالب عمدۀ فرخ نامه است: منافع انسان و طیور و اشجار، جواهر و احجار، معرفت داروها، علم فراست، علم اکتاب (فال گویی)، زهرها و پادزهرها، اختلاج اعضا و معنی لغات پهلوی. این کتاب به پیروی از نزهت نامۀ علایی و با استفاده از مطالب آن نوشته شده است و به سبب کاربرد اصطلاحات و لغات در حوزۀ علوم و فنون اهمیت دارد. این کتاب و نزهت نامه را از منابع مهم برای مطالعۀ خرافات در ایران پیش از مغول دانسته اند. نگارش نخست فرخ نامه به تصحیح ایرج افشار به چاپ رسیده است (۱۳۴۶ش).

[ویکی نور] «فرخ نامه» اثر مطهر بن محمد بن ابی سعد جمالی معروف به یزدی به پیروی از نزهت نامه علائی و به قصد تکمیل آن در سال 580ق تالیف شده است. از این کتاب در برخی فهارس با نام فرح نامه نیز یاد شده است که محقق معتقد است با توجه به اینکه در غالب نسخ خطی فرخ نامه ضبط شده است، فرح نامه را باید نادرست دانست.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی -درباره مولف و کتاب- و 16 مقاله است. هر یک از مقالات نیز مشتمل بر فصولی است.
کتاب فرخ نامه اثری است که از نثر فاخر و سرشار از تشخیص قرن ششم هجری حکایت می کند و خواننده را نه تنها با چنین نثر روان و معتبری آشنا و مأنوس می سازد، بلکه نمونه ای بارز از نثر دوران فارسی میانه بعد از اسلام را نیز به دست می دهد.
در تمدن اسلامی، کتبی که به بحث در منافع جانوران و خواص نباتات و اشیاء و بیان صناعات معمول زمان و علوم تجربی و فنون عملی اختصاص داشته و در حکم دائرة المعارف امروزه بوده، متعدد است.
اگرچه در این نوع کتب عقاید عجیب و غریب و خرافه نما به کثرت دیده می شود از لحاظ تاریخ اندیشه بشری و نحوه تفکرات علمی و پیشرفت تمدن، این آثار از مآخذ اصیل دست اول به شمار می آید و مشتمل بر نوادر اقوال و اطلاعات مفید است.اگرچه شاید نکات علمی این اثر امروزه چندان استوار به نظر نیاید ولی با این حال نگاهی به چنین متونی برای آشنایی با تاریخ علوم مفید است. آقای ایرج افشار در مقدمه این اثر می نویسد: «اگر چه باعث اصلی بر تصحیح و چاپ فرخ نامه جمالی توسط نویسنده این سطور مخصوصاً فوائد سبکی و لغوی کتاب است، در عین حال او را اعتقادی راسخ است که نشر همه متون قدیمی زبان فارسی از وظایف و تکالیف قطعی ما ایرانیان است. اگر هم در چنین کتاب هایی محتوی عقاید خرافی و نکات نیمه علمی و حتی غیرعلمی باشد، از لحاظ تحقیق در تاریخ علوم تجربی و نحوه تفکر وتعقل علمی پیشینگان انتشار این نوع متون کاری موجه و کاملاً معقول و صحیح است. کسانی که می گویند نشر مطالب مرده و اطلاعات غیراساسی این نوع کتب موجب گمراهی و اشتباه و حتی غیرمفید است، تعمق و تصرف کافی نسبت به تاریخ علم ندارند. اگر رمل و جفر و سحر و جادو و حتی طب تجربی و مداواهای غیربهداشتی اما سنتی قدیم با موازین و معیارهای علمی امروز تباین دارد، ولی بدون تردید تکوین علم و رسیدن پایه های آن به مراتب و مدارج کنونی طبعاً و متوالیاً بر اثر وجود و به کار بردن همان علوم خرافه گونه و مسخره نمای قدیمی است که به چشم انتقادکنندگان کم مایه و بی پایه می آید.»

[ویکی فقه] فرخ نامه (کتاب). «فرخ نامه» اثر مطهر بن محمد بن ابی سعد جمالی معروف به یزدی به پیروی از نزهت نامه علائی و به قصد تکمیل آن در سال ۵۸۰ ق تالیف شده است.
از این کتاب در برخی فهارس با نام فرح نامه نیز یاد شده است که محقق معتقد است با توجه به اینکه در غالب نسخ خطی فرخ نامه ضبط شده است، فرح نامه را باید نادرست دانست.
ساختار کتاب
کتاب مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی- درباره مولف و کتاب- و ۱۶ مقاله است. هر یک از مقالات نیز مشتمل بر فصولی است.کتاب فرخ نامه اثری است که از نثر فاخر و سرشار از تشخیص قرن ششم هجری حکایت می کند و خواننده را نه تنها با چنین نثر روان و معتبری آشنا و مانوس می سازد، بلکه نمونه ای بارز از نثر دوران فارسی میانه بعد از اسلام را نیز به دست می دهد.
گزارش محتوا
در تمدن اسلامی، کتبی که به بحث در منافع جانوران و خواص نباتات و اشیاء و بیان صناعات معمول زمان و علوم تجربی و فنون عملی اختصاص داشته و در حکم دائرة المعارف امروزه بوده، متعدد است.اگرچه در این نوع کتب عقاید عجیب و غریب و خرافه نما به کثرت دیده می شود از لحاظ تاریخ اندیشه بشری و نحوه تفکرات علمی و پیشرفت تمدن، این آثار از مآخذ اصیل دست اول به شمار می آید و مشتمل بر نوادر اقوال و اطلاعات مفید است. اگرچه شاید نکات علمی این اثر امروزه چندان استوار به نظر نیاید ولی با این حال نگاهی به چنین متونی برای آشنایی با تاریخ علوم مفید است.آقای ایرج افشار در مقدمه این اثر می نویسد: «اگر چه باعث اصلی بر تصحیح و چاپ فرخ نامه جمالی توسط نویسنده این سطور مخصوصا فوائد سبکی و لغوی کتاب است، در عین حال او را اعتقادی راسخ است که نشر همه متون قدیمی زبان فارسی از وظایف و تکالیف قطعی ما ایرانیان است. اگر هم در چنین کتاب هایی محتوی عقاید خرافی و نکات نیمه علمی و حتی غیرعلمی باشد، از لحاظ تحقیق در تاریخ علوم تجربی و نحوه تفکر و تعقل علمی پیشینگان انتشار این نوع متون کاری موجه و کاملا معقول و صحیح است. کسانی که می گویند نشر مطالب مرده و اطلاعات غیراساسی این نوع کتب موجب گمراهی و اشتباه و حتی غیرمفید است، تعمق و تصرف کافی نسبت به تاریخ علم ندارند. اگر رمل و جفر و سحر و جادو و حتی طب تجربی و مداواهای غیربهداشتی اما سنتی قدیم با موازین و معیارهای علمی امروز تباین دارد، ولی بدون تردید تکوین علم و رسیدن پایه های آن به مراتب و مدارج کنونی طبعا و متوالیا بر اثر وجود و به کار بردن همان علوم خرافه گونه و مسخره نمای قدیمی است که به چشم انتقادکنندگان کم مایه و بی پایه می آید.»در این کتاب درباره منافع انسان و چهارپایان، طیور و خزندگان و حشرات، اشجار و گلها و سبزیجات، جواهرات و سنگ های قیمتی، شناخت داروها، خاصیت روغن ها، زهرها و پادزهرها و خواتیم ستارگان و مانند آن مطالب متنوعی شده است.
وضعیت کتاب
...