مشعشعیان

مشعشعیان، یا آل مشعشع (حکومت ۸۴۵ تا ۹۱۴ق)، خاندانی از حکمرانان شیعیان اثنی عشری که از سال ۸۴۵ تا ۹۱۴ق در خوزستان حکومت کرد؛ این سلسله با اعتقاد به اصل مهدویت توسط سید محمد بن فلاح (متوفای ۸۷۰ق) حیات خود را آغاز و حکومت مستقل شیعه به مرکزیت هویزه را ایجاد نمود.
دوران استقلال (۸۴۵–۹۱۴ق)
مشعشعه با ظهور صفویان تا سال ۱۱۵۰ق حکومت خود مختار و سکه ضرب دارند. در این زمان دادگاه حلب شیخ جنید صفوی را به شعشعی مذهبی متهم نموده و او را محکوم به مرگ نمودند.
نسب سید محمد بن فلاح بن هیبت الله به هفتمین امام شیعیان می رسد. وی در شهر واسط به دنیا آمد و تحصیلات خود را در شهر حله و در مکتب احمد بن فهد حلی (۷۵۷–۸۴۱ق) گذراند. مطابق منابع، سید محمد در مدت کوتاهی به درجات علمی بالایی رسید تا جایی که اجازه تدریس را از استاد خود دریافت نمود. با فوت پدر سید محمد، ابن فهد حلی با مادر او و سید محمد نیز با دختر ابن فهد ازدواج کرد.محمد بن فلاح اهل ریاضت و دارای منش صوفیانه بود تا آن جا که یک بار به مدت یک سال در مسجد جامع کوفه معتکف شد و در طول آن مدت غذای وی اندکی آرد جو بود و در این مدت بسیار می گریست.محمّد بن فلاّح در سال ۸۴۰ق (یکی دو سال پیش از فوت ابن فهد) از جانب امام مهدی (عج) ادعای نیابت کرد و به این ترتیب از جانب استاد مرتد اعلام و محکوم به قتل شد. البته ابن فهد ححلی نیز تاب برتری شاگرد را بر خود نداشت.سید محمد در کتابش (کلام المهدی) که در سال ۸۶۵ق نگاشته، خود را سیدی نایب مناب مهدی (عج) می داند و «و هذا السید المناب عن الغائب» تعبیری است که از خود در این کتاب به کار برده است. وی علاوه بر نایب مهدی، خود را «امام امت» هم می خواند. در واقع سید محمد مشعشع اولین بیان کننده بحث ولایت فقیه در زمان غیبت امام عصر بود.
کلام المهدی مجموعه ایست مشتمل بر مطالب دینی و اعتقادی و پاره ای از نامه ها و پاسخهایی که مؤلف به دیگران نوشته و دفع انتقاداتی که بر وی شده است می نماید بر اثر ادعاء مهدویت. با اینکه ظاهر این کتاب مبتی بر اساس عقائد شیعی می باشد و پیروی و تثبیت اصول تشیع را می نماید، در عین حال دارای جمله هائیست که با اساس اسلام موافق نباید و هیچ یک از مسلمانان بدان عقیده ندارند، و گفتارهای وی پر از تناقض به نظر می آید و مشتمل بر سخنان غیریب می باشد. مثلاً در صفحه های اول کتاب می گوید: «و هذا السید الذی ظهر هو بمنزلة محمد الذی جاء بنوع الرسالة و بمنزلة علی الذی قتله ابن ملجم و بمنزلة کل نبی و کل ولی بالنوع الظاهر و ضعف البشریة لا بالقوة القاهرة لان الحقیقة لا تنقل الحجاب و یتصف البدن کجبرئیل مع تشکله بعدة آبدان مع بقاء الحقیقة علی حالها». این کتاب به سال های ۸۵۵–۸۶۵ نوشته شده، و نام وی چنانچه ذکر شد در ذریعه ۱۱۱/۱۸ و به پیروی از وی در فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ۳۲/۲ آمده است ولی روی برگ اول نسخه حاضر به نام «رسم السلطان» معرفی شده است. , خط نسخ معرب، عناوین شنگرف، در حاشیه تصحیح شده و در چند برگ اول حاشیه نویسی دارد که در آن از گفته های مؤلف پاسخ می گوید، جلد تیماج قهوه ای.

مُشَعْشَعیان (۸۴۵ ـ۱۱۵۰ق)
(یا: آل مشعشع) خاندان حاکم خوزستان (۸۴۵ـ۱۱۵۰ق). از غلات شیعه، منسوب به محمد بن فلاح از اعقاب امام موسی کاظم (ع) ملقب به مشعشع که در حدود سال ۸۴۰ق به ادعای مهدویت برخاست. مشعشعیان در اواخر نیمۀ اول قرن ۹ تا ابتدای قرن ۱۰ق در خوزستان ، بصره ، بهبهان و کهگیلویه به صورت مستقل حکومت کردند و تا ۱۱۵۰ق نیز به صورت فرمانروایان تابع صفویان در هویزه و اطراف آن بودند. استقلال آن ها توسط شاه اسماعیل اول صفوی از بین رفت و حکومت ایشان در خوزستان نیز توسط نادر شاه برافتاد. پس از وفات محمد در ۸۷۰ق، پسرش محسن و سپس پسران او علی و ایوب به امارت رسیدند. با قتل ایشان توسط شاه اسماعیل در ۹۱۴ق حکومت این خاندان در خوزستان به پایان رسید. وی حکومت هویزه و غرب خوزستان را به فلاح پسر دیگر محسن داد و از آن پس نیز فرزندان او بدران و سجاد و زنبور در این منطقه حاکم بودند. سپس مبارک پسرعموی آن ها قیام کرد و تا ۱۰۲۵ق امیر بود و بعد از او نیز پسرش سیدناصر و برادرزاده اش راشد به امارت رسیدند. از ۱۰۲۹ق اختلاف در بین خاندان مشعشع بالا گرفت . سرانجام شاه عباس اول صفوی ، منصور ، برادر مبارک، را امارت داد و از این پس تا ۱۰۹۷ق کسانی چون محمد، برکه ، علی پسرعموی وی ، حیدر، عبدالله ، فرج الله پسران علی به تناوب از سوی شاه عباس اول و دوم و شاه صفی به امارت رسیدند. فرج الله در ۱۱۰۹ق به فرمان شاه سلطان حسین صفوی بصره را فتح کرد. وی در ۱۱۱۱ق عزل شد و عمویش هیبت امیر گردید. تا ۱۱۳۲ق نیز کسانی از این خاندان به تناوب امارت یافتند. گویا محمد بن عبدالله در فتنۀ افغان بارها به سلطان حسین خیانت کرد. او در ۱۱۳۵ق توسط محمود افغان امارت یافت و نادرشاه نیز او را ابقا کرد. در ۱۱۴۵ق نادر هویزه را گرفت و حکومت مشعشعیان را برانداخت و در ۱۱۵۰ق حکامی دیگر را به امارت آن جا گمارد. آخرین والی مهم این خاندان مُطلّب بود که در اواخر عهد نادر قیام کرد. پس از او خاندان مشعشع دیگر نتوانست قدرت و نفوذ سابق را در خوزستان به دست آورد. هرچند که تا اواخر دوره قاجاریه بر ناحیۀ هویزه حکومت داشتند.

[ویکی فقه] مهدویت، باوری صحیح و مسلم در نزد مسلمانان است که متاسفانه در طول تاریخ، از سوی برخی منحرفان و گمراه کنندگان مورد سوء استفاده قرار گرفته که یکی از آنها جنبش مشعشعیان، به رهبری سید محمد مشعشع بوده است.
برخی با دستاویز ساختن این باور و بهره گیری از جهل، فقر و آشفتگی وضعیت اجتماعی و سیاسی سرزمینهای اسلامی، در برهه هایی از تاریخ، سبب پیدایش فرق و مذاهب دروغین و حتی تشکیل دولتهایی شده اند. جنبش مشعشعیان، به رهبری سید محمد مشعشع نیز از جمله خیزش های قدرت طلبانه و منحرفی بود که بر اساس آموزه مهدویت در سده نهم، در منطقه بین النهرین و خوزستان شکل گرفت و توانست در این منطقه قدرت و دولتی بنیان نهد، به همین دلیل در این مقاله نیز سعی بر آن است تا به اختصار از دولت و عقاید ایشان گفته شود.
بنیان گذار جنبش مشعشعیان
سیدمحمد بن فلاح، از نوادگان امام کاظم (علیه السّلام)، در واسط عراق زاده شد. در طفولیت پدرش را از دست داده و با مادرش در تنگدستی زندگی می کرد. در چنین شرایطی بود که وی به مدرسه ابن فهد حلی، از علمای بزرگ امامیه، قدم نهاد و به فراگیری دانش دینی روی آورد. در هفت سالگی قرائت قرآن و مقدمات را آموخت و در مدرسه، تمام اوقاتش را به درس و مطالعه می گذراند و با جد و جهد تمام، در مدتی کوتاه به مراتب عالی در علم رسید تا آنجا که در غیاب استادش، ابن فهد، بجای او در کرسی تدریس قرار می گرفت. پس از ازدواج ابن فهد با مادر سید محمد و ازدواج وی با دختر ابن فهد، رابطه او با استادش بسیار نزدیکتر شد و وی به حریم خصوصی ابن فهد راه یافت. سید محمد، که در این زمان در علوم دینی و فقهی به مرحله بالایی رسیده بود، از ریاضتهای صوفیانه نیز غفلت نکرد تا آنجا که نزدیک به یک سال در مسجد کوفه معتکف شد، وی مدتی نیز از خانواده جدا شده در واسط مسکن گزید و همانجا نه تنها با سنتهای محلی و کرامات (خرق عادات) آشنا شد، بلکه به تیراندازی و ورزش نیز مشغول گردید و خود را برای رهبری مذهبی رزمجویانه ای آماده کرد. آغاز جدی دعوی نیابت مهدی از سوی محمد بن فلاح در ۸۴۰ ق (یکی دو سال پیش از فوت ابن فهد) را باید پس از دست یابی دزدانه وی به کتاب استادش ابن فهد بنام «علوم غریبه و عجیبه و کرامات مهیبه» دانست که از رهگذر آن، وی توانست بر برخی رموز و اسرار علوم غریبه آگاهی یافته و بر انجام کارهایی شعبده بازانه و جادو گرانه قادر شود.
← صدور حکم اعدام
درباره ادعاهای سید محمد نظرات مختلف است، آنگونه که از تنها کتاب باقی مانده اش «کلام المهدی» (این کتاب تا بحال چاپ نشده باقی مانده است و دو نسخه خطی از آن تاکنون شناخته شده، یکی نسخه مجلس و دیگر نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی .) بر می آید؛ شاید او نمی خواسته زیاد از فقاهت و تصوف رسمی شیعیانه دور شود و زیاده روی و گزافه گویی هایی چون ادعای الوهیت و تخریب قبور ائمه (علیه السّلام) ظاهرا مربوط به مولا علی و زمانی بوده که وی بر جنبش مشعشعیان سیطره داشته است، شاید بهمین دلیل هم بوده که با مرگ مولا علی، جریان اعتدالگرایی و پرهیز از غلو در رهبران بعدی مشعشعیان جان تازه ای می گیرد. مهدویت، آموزه اساسی و شالوده اندیشه سیدمحمد به شمار می آید و این موضوع حجم زیادی از کتاب کلام المهدی را به خود اختصاص می دهد. سیدمحمد در همه جای کتاب کلام المهدی به زندگی، اصل و نسب، مادر و در کل، تفکرات شیعه در باب امام زمان (علیه السّلام) اشاره می کند و شرایط ظهور و مبارزات امام را بعد از ظهور با ظلم و ستم و بی عدالتی یادآور می شود. در مجموع، از این کتاب استفاده می گردد که وی غیبت و ظهور دوازدهمین امام شیعیان (علیه السّلام) را منکر نیست، اما با تعریفی نو، جایگاه و رسالت خویش را با عنوان های «مقام»، «حجاب» و «نیابت» ارائه می دهد که بحث برانگیزترین و بدعت آمیزترین بخش سخنان وی بشمار می آید.
← زمان ظهور
...