مسجد کبود گنبد

مسجد کبود گنبد، یا مسجد جامع بنای مذهبی است که مورد احترام و توجه اقوام مختلف در طول تاریخ شهرستان کلات نادر بوده است و به همین علت، کاملترین هنر هنرمندان در خدمت معماری و تزئین نقوش این بنا بکار رفته است.
کبودگنبد
این مسجد چهار ایوانه، دارای گنبدی دو پوشه و نیلگون، صحن و طاق می باشد و ساقه گنبد استوانه ای شکل و فضای زیر گنبد یک هشت ضلعی منظم است و طول هر ضلع آن حدود ۴ متر می باشد.صحن مسجد مستطیل شکل با عرض ۱۹ متر و طول ۲۷ متر است.استفاده از کاشی هفت رنگ، مهم ترین عامل تزئین در بنای مسجد کبود گنبد شهرستان کلات نادربوده، که با استفاده از نقوش اسلیمی و گل و بوته در لچکی های بالای ایوان و رواق ها به کار رفته است.
بنای اصلی مسجد را از کارهای دوره سلجوقی می دانند که نادرشاه افشار نیز به نوبه خود، بیوتات و ایوان های اطراف آن را ساخته است.در اطراف پیشخوان مدخل مسجد، کتیبه ای سنگی به خط نستعلیق مربوط به دوره قاجار نصب شده است که حکایت از تعمیر مسجد در این دوره توسط یلنگ توش خان ابن فتحعلی، حاکم کلات به سال ۱۲۵۰ هجری قمری است.چند بیت از ابیات کتیبه مسجد کبود گنبد:

مسجدِ کبودْ گنبد
واقع در کَلاتِ نادری. برخی بنیان این مسجد را از دورۀ سلجوقیان می دانند، و معتقدند که نادرشاه افشار قسمت هایی را بر آن افزوده است. بعضی دیگر نادر را بانی اصلی مسجد می دانند. براساس کتیبۀ سردر آن، پلنگ توشخان، حاکم کلات از محل بخشش طهماسب قلی خان جلایر، سردار معروف نادر، این بنا را مرمت کرده است. این مسجد، چهارایوانیِ گنبددار است؛ اما گنبدخانه مطابق معمول در پشت ایوان نیست، و در گوشۀ شمال شرقی مسجد قرار گرفته است. احتمالاً گنبدخانه و صحن بنا، در یک زمان ساخته نشده اند. صحن مستطیل شکلِ مسجد، با ایوان هایی رفیع و وسیع، در میانۀ چهار ضلع خود محصور شده است. ایوان ها با کاشی های هفت رنگِ مربوط به دورۀ قاجار، تزیین شده اند. گنبد مرتفع و دوپوش، حجمی شاخص در مجموعۀ بناست. از پوشش کاشی کاری اولیۀ گنبد، فقط کاشی های گِریو بلند آن باقی مانده است.