مسجد امام

مسجد شاه (اصفهان) (یا مسجد جامع عباسی) در میدان نقش جهان اصفهان، از بناهای مهم معماری ایرانی در دوره صفوی
مسجد شاه (تهران) (یا مسجد شاه، مسجد سلطانی، یا مسجد امام خمینی) در منطقه بازار تهران و از بناهای دوره قاجار
مسجد سلطانی بروجرد در بروجرد
مسجد ملک (کرمان)
مسجد امام (سمنان) یا مسجد سلطانی در مرکز شهر سمنان
مسجد امام (هرند) مربوط به دوره قاجار در چهارراه شهید امینی هرند

مسجد امام (اصفهان). دورنمای مسجد امام، میدان نقش جهان اصفهان
این مسجد، براساس کتیبۀ سردرِ آن، به فرمان شاه عباس اول صفوی احداث شد، و استاد علی اکبر اصفهانی، مهندس و معمار آن بود. تاریخ اتمام بنا به درستی مشخص نیست؛ برخی کتیبۀ مورخ ۱۰۳۸ق در ایوان جنوبی مسجد را سال اتمام تزیینات آن دانسته اند. مسجد در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع است. محور اصلی آن با امتداد محور اصلی میدان، زاویۀ ۴۵ درجه می سازد، و درنتیجه حجم گنبد نیز درپی جبهۀ جنوبی میدان آشکارا دیده می شود. مسجد، صحن مستطیل شکلی دارد، که چهار ایوانِ رفیع در میانۀ چهار ضلع آن واقع اند. گنبدخانۀ وسیعی پشت ایوان، سوی قبله واقع است که گنبدی دوپوش و مرتفع بر فراز خود دارد. دو حیاط کوچکِ گوشه های جنوب غربی و جنوب شرقیِ بنا، به مدارس سلیمانیه و ناصری معروف اند، زیرا در دورۀ شاه سلیمان صفوی و ناصر الدین شاه قاجار در این دو مدرسه تعمیراتی شده است؛ این حیاط ها، ایوانچه ها و رواق هایی بر گرد خود دارند، و به جز یک جبهه از مدرسۀ جنوب شرقی، فاقد حجره اند. نقوش و کتیبه هایی از کاشی هفت رنگ در نماهای صحن، و بیشترِ سطوح داخلی فضاهای مسجد، زیبایی و شکوه زایدالوصفی به بنا بخشیده اند. بدنۀ مناره های رفیع دو سوی ایوان قِبلی، و دو سوی سردر ورودی مسجد، با خطوط بنّایی کاشی کاری شده است.

مسجد امام (بروجرد). (یا: مسجد سلطانی) براساس کتیبۀ مورخ ۱۲۰۹ق، از بناهای اوایل دورۀ قاجار است. فرمانی از محمد تقی میرزا حسام السلطنه، حاکم بروجرد در زمان فتحعلی شاه مورخ ۱۲۴۸ق، در این بنا وجود دارد. مؤلف کتاب تاریخ بروجرد احتمال داده است که در دورۀ حسام السلطنه، تعمیراتی در آن انجام شده باشد. بنای مسجد، چهارایوانی گنبددار است. دو ایوان شمالی و جنوبی، دهانۀ وسیع تر و ارتفاع بیشتری دارند، و بر محور قبله تأکید می کنند. گنبدخانۀ پشت ایوان جنوبی نیز تأکید مضاعفی بر این محور دارد. در طرفین هریک از جبهه های چهارگانۀ مسجد، شبستان هایی با ستون های آجری واقع اند. هریک از سه ورودیِ اضلاع شمالی و شرقی و غربی، سردر زیبایی دارند، دهلیزهای ورودیِ پس از سردرها، شخص را از طرفین ایوان به صحن هدایت می کنند.

مسجد امام (تهران). این مسجد به فرمان فتحعلی شاه قاجار، حدود ۱۲۲۵ق احداث شد، و در دورۀ ناصرالدین شاه تغییرات و تعمیراتی در آن صورت گرفت. بنای مسجد با صحن مربع شکل وسیعی در میانه، و چهار ایوان مرتفع در وسط اضلاعِ آن، مسجدی چهارایوانی است. دو ایوان شمالی و جنوبی مرتفع ترند، و محور قبله را با تأکید بیشتری نشان می دهند. گنبدخانه ای پشت ایوان جنوبی واقع است که گنبد یک پوش مرتفعی بر فراز آن قرار دارد. این گنبد، گنبد کوچک تری نیز در بالای خود دارد. سطح خارجی گنبدِ اصلی پوشیده از کاشی فیروزه ای ، و گنبد کوچک تر طلاپوش است. شبستان های وسیعی با ستون های آجری در دو سوی گنبدخانه و ایوان جنوبی، و شبستان دیگری در گوشۀ شمال شرقی مسجد، از دیگر فضاهای آن به شمار می رود. دستگاه ورودی اصلی مسجد در پشت جبهۀ شمالیِ آن قرار دارد؛ این ورودی شامل جلوخانی وسیع و سردری معظم با طاق مقرنس است. هشتی پشت این سردر طاق رسمی بندی زیبایی دارد، و از طریق دو دهلیزِ طرفین ایوانِ شمالی به صحن مسجد راه می برد. مسجد دو ورودی دیگر نیز در پشت ایوان های شرقی و غربی دارد. در نماهای پیرامون صحن، تزیینات کاشی کاری بر پشت بغل ها و لبۀ بام دیده می شود. تزیین کاشی بر جرزهای نمای جبهۀ جنوبی، آن را از سایر جبهه ها شاخص تر کرده است. دو مناره بر فراز ایوان میانۀ این جبهه، در دورۀ ناصری به بنا افزوده شد.

مسجد امام (سمنان).
مسجد امام (سِمنان)(یا: مسجد سلطانی) از بناهای دورۀ قاجار در سمنان. براساس کتابتاریخ قومِس، این مسجد از اموال ذوالفقارخان سمنانی (سنگسری)، حاکم سمنان، که آن را با ظلم و جور از مردم گرفته بود، به فرمان فتحعلی شاه قاجار، و به همت سید حاجی سید حسن حسنی، ساخته شد. این بنا مسجدی چهارایوانی و گنبددار است. چهار ایوان با طاق های رسمی بندی در میانۀ اضلاعِ صحن مسجد قرار دارد. دو ایوان شمالی و جنوبی رفیع تر و معظم ترند، و همراه با گنبدخانه ای در پشت ایوان جنوبی، بر محور قبله تأکید می کنند. دیوارها، طاقچه ها، رف های گنبدخانه، و سطح داخلی گنبد، پوشیده از تزیینات گچ بری و نقاشی است. دو شبستان با ستون های آجری در طرفین ایوان جنوبی و گنبدخانه قرار دارد. شبستان های دیگری نیز در طرفین ایوان های جبهه های شرقی و غربی واقع اند. پشت بام این شبستان ها به مهتابی هایی تبدیل شده، که حجرات پشت این مهتابی ها به آن ها گشوده می شوند. سه ورودی در پشت ایوان های شمالی و شرقی و غربی قرار دارد، که ورود به صحن پس از عبور از هشتی و دهلیز، از دو سوی این ایوان ها صورت می گیرد.

[ویکی شیعه] مسجد امام (اصفهان). مسجدِ اِمام ، در اصفهان، یکی از مهم ترین بناهای عصر صفویه است که پیش تر به نام های مسجدِ شاه ، مسجدِ سلطانی جدید و جامع ِ عباسی شهرت داشت . این بنا از شاهکارهای معماری، کاشی کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجد امام، نمایانگر اوج هزار سال مسجدسازی در ایران به شمار می رود. سنت های شکل دهی، آرمان ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده تر به آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در این مسجد، با عظمت و شکوهی که آن را در شمار بزرگ ترین بناهای جهان قرار داده، تحقق و یگانگی یافته است.
این مسجد در ضلع جنوبی میدان امام خمینی (میدان نقش جهان ) واقع شده و چنانکه از منابع تاریخی به دست می آید، بنای آن در سومین مرحله از اجرای طرح میدان نقش جهان به فرمان شاه عباس بزرگ (در سال ۹۹۶- ۱۰۳۸ق / ۱۵۸۸-۱۶۲۹م )آغاز گردیده ، و در دوره شاه صفی (در سال ۱۰۳۸-۱۰۵۲ق / ۱۶۲۹-۱۶۴۲م ) به پایان رسیده است . ی ساختمان مسجد در ۱۵ صفر ۱۰۲۰ق /۱۹ آوریل ۱۶۱۱م آغاز گردیده است. به استناد کتیبه کاشی معرق سر در که به خط ثلث علیرضا عباسی است ، نخستین بخش بنا، یعنی ورودی اصلی ، در تاریخ ۱۰۲۵ق /۱۶۱۶م احداث شد، اما بنابر کتیبه ایوان غربی که به خط محمدرضا امامی است ، تکمیل بنای داخلی مسجد تا ۱۰۴۰ق /۱۶۳۰م ، ادامه یافت و با نصب ازاره های مرمرین آن در حدود سال ۱۰۴۷ق /۱۶۳۷م ، در زمان شاه صفی خاتمه پذیرفت .
کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد شاه، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک الله تجلیل شده است.