گاه شماری بِهیزَکی یا گاه شماری ویهیژَکیک، یکی از انواع گاه شماری های رایج در ایران باستان و راهکاری برای کبیسه گیری و نگه داشتن حساب صحیح سال و انطباق دادن سال عرفی با سال حقیقی بوده است.
تاریخچه تقویم ایرانی
گاه شماری در ایران باستان
گاه شماری اوستایی نو
گاه شماری اوستایی کهن
بهیزک بزرگ
جشن های ایران باستان
بهیزک
سالی که توسط عموم مردم در ایران باستان و در گاه شماری اوستایی نو (تقویم مزدیسنا)، استفاده می شد، سال سیار بود، یعنی سال را ۳۶۵ روز حساب می کردند و آن را به ۱۲ ماه سی روزه به اضافه پنج روز با نام اندرگاه (یا اندرگاهان (در حالت جمع) یا پنجه دزدیده یا بهیزک کوچک، که در دورهٔ اسلامی خمسهٔ مسترقه نامیده می شد) تقسیم می کردند.
ایرانیان باستان علاوه بر سال سیار، یک سال ثابت هم داشتند که شمسی نزدیک به حقیقی بود و به احتمال زیاد در اعتدال ربیعی آغاز می شد و نزدیک به آن نقطه نگه داشته می شد، یعنی بیش از یک ماه جلوتر یا چند روزی عقب تر از آن نمی رفت. بنابراین ماه ها و روزهای این سال تقریباً همیشه نزدیک به محل اصلی نجومی خود باقی می ماندند. ثابت نگه داشتن این سال به وسیله کبیسه ای که هر ۱۲۰ سال یک ماه بود، انجام می شد.به این ترتیب قبل از اسلام دو نوع سال و ماه به طور موازی توسط ایرانیان استفاده می شد؛ یکی سال عرفی که سیار بود و دیگری سال مذهبی که ثابت نگه داشته می شد. اما اینطور به نظر می رسد که این سال ثابت جز برای امور مربوط به زراعت و تعیین اوقات فصول سال شمسی و انجام برخی امور مهم مذهبی و از آن جمله عید فروردگان که عید ارواح مؤمنین بود، و جشن های گاهنبارهای شش گانه (و شاید آیین مربوط به روز وفات زرتشت)، مورد استعمال نداشته و تنها موبدان (و نیز احتمالاً کارمندان و کارکنان دفاتر مالیاتی) به آن توجه می کردند. دانشمندان و روحانیون وقتی که روز یا ماهی از سال را ذکر می کردند، هرگاه مرادشان سال و ماه و روز عرفی بود، آن را به طور مطلق ذکر می کردند، مثلاً می گفتند: تیر ماه یا روز بهرام از ماه آذر، و هر وقت مقصودشان، سال و ماه و روز ثابت مذهبی کبیسه شده شمسی بود، آن را با لفظ وهیککیگ (وهیکَک یا وهیگَک یا وَهیجَک یا وهیژَک یا وهیزَک یا بهیزَک) معادل لفظ مَکبُوس کتب و منابع عرب زبان تردیف می کردند، مثلاً می گفتند: «ماه وهیگک تیر» یا «روز وهیگک بهرام از ماه وهیگک آذر» یا «ماه وهیگک تیر و روز وهیگک خرداد»، یعنی روز مقدس یا مبارک خرداد از ماه مقدس یا مبارک تیر یا ۹۶ روز گذشته از اعتدال ربیعی.
هر یک از پنج فصل گات ها نیز به یکی از روزهای اندرگاه منسوب بوده است. این پنج روز عبارت بودند از: ۱) اَهْنَوَدگاه ۲) اَشْتَوَدْگاه ۳) سْپَنْتْمَدگاه ۴) وُهوخْشَتْرَگاه ۵) وهیشْتْواشْت گاه (یا: هیشْتْواشْت گاه)، که در واقع منطبق بر پنج وقت یا گاه شبانه روز و برگرفته از نام های آنها بودند، یعنی: ۱) هاونگاه ۲) رپیتونیگاه ۳) ازیرنیگاه ۴) اویسروترمگاه (یا: اویسروتریمگاه) ۵) اوشهنگاه (یا: اشهینگاه).
تاریخچه تقویم ایرانی
گاه شماری در ایران باستان
گاه شماری اوستایی نو
گاه شماری اوستایی کهن
بهیزک بزرگ
جشن های ایران باستان
بهیزک
سالی که توسط عموم مردم در ایران باستان و در گاه شماری اوستایی نو (تقویم مزدیسنا)، استفاده می شد، سال سیار بود، یعنی سال را ۳۶۵ روز حساب می کردند و آن را به ۱۲ ماه سی روزه به اضافه پنج روز با نام اندرگاه (یا اندرگاهان (در حالت جمع) یا پنجه دزدیده یا بهیزک کوچک، که در دورهٔ اسلامی خمسهٔ مسترقه نامیده می شد) تقسیم می کردند.
ایرانیان باستان علاوه بر سال سیار، یک سال ثابت هم داشتند که شمسی نزدیک به حقیقی بود و به احتمال زیاد در اعتدال ربیعی آغاز می شد و نزدیک به آن نقطه نگه داشته می شد، یعنی بیش از یک ماه جلوتر یا چند روزی عقب تر از آن نمی رفت. بنابراین ماه ها و روزهای این سال تقریباً همیشه نزدیک به محل اصلی نجومی خود باقی می ماندند. ثابت نگه داشتن این سال به وسیله کبیسه ای که هر ۱۲۰ سال یک ماه بود، انجام می شد.به این ترتیب قبل از اسلام دو نوع سال و ماه به طور موازی توسط ایرانیان استفاده می شد؛ یکی سال عرفی که سیار بود و دیگری سال مذهبی که ثابت نگه داشته می شد. اما اینطور به نظر می رسد که این سال ثابت جز برای امور مربوط به زراعت و تعیین اوقات فصول سال شمسی و انجام برخی امور مهم مذهبی و از آن جمله عید فروردگان که عید ارواح مؤمنین بود، و جشن های گاهنبارهای شش گانه (و شاید آیین مربوط به روز وفات زرتشت)، مورد استعمال نداشته و تنها موبدان (و نیز احتمالاً کارمندان و کارکنان دفاتر مالیاتی) به آن توجه می کردند. دانشمندان و روحانیون وقتی که روز یا ماهی از سال را ذکر می کردند، هرگاه مرادشان سال و ماه و روز عرفی بود، آن را به طور مطلق ذکر می کردند، مثلاً می گفتند: تیر ماه یا روز بهرام از ماه آذر، و هر وقت مقصودشان، سال و ماه و روز ثابت مذهبی کبیسه شده شمسی بود، آن را با لفظ وهیککیگ (وهیکَک یا وهیگَک یا وَهیجَک یا وهیژَک یا وهیزَک یا بهیزَک) معادل لفظ مَکبُوس کتب و منابع عرب زبان تردیف می کردند، مثلاً می گفتند: «ماه وهیگک تیر» یا «روز وهیگک بهرام از ماه وهیگک آذر» یا «ماه وهیگک تیر و روز وهیگک خرداد»، یعنی روز مقدس یا مبارک خرداد از ماه مقدس یا مبارک تیر یا ۹۶ روز گذشته از اعتدال ربیعی.
هر یک از پنج فصل گات ها نیز به یکی از روزهای اندرگاه منسوب بوده است. این پنج روز عبارت بودند از: ۱) اَهْنَوَدگاه ۲) اَشْتَوَدْگاه ۳) سْپَنْتْمَدگاه ۴) وُهوخْشَتْرَگاه ۵) وهیشْتْواشْت گاه (یا: هیشْتْواشْت گاه)، که در واقع منطبق بر پنج وقت یا گاه شبانه روز و برگرفته از نام های آنها بودند، یعنی: ۱) هاونگاه ۲) رپیتونیگاه ۳) ازیرنیگاه ۴) اویسروترمگاه (یا: اویسروتریمگاه) ۵) اوشهنگاه (یا: اشهینگاه).
wiki: گاه شماری بهیزکی