دهستان بام یکی از مهم ترین روستاهای تاریخی ولایت ارغیان بوده که امروزه یکی از روستاهای شهرستان اسفراین محسوب می گردد این روستا نسبت به استان خراسان شمالی در قسمت جنوب شرقی واقع شده و در سمت شرق شهر اسفراین و در دامنه جنوبی کوه های آلاداغ و جنوب کوه شاه جهان ( بلندترین نقطه استان به ارتفاع 3032 متر) قرار گرفته است.
کوه های شاه حسن: این کوه باارتفاع ۲۶۶۲ متر در فواصله ۵/۴کیلومتری شمال شرق آبادی واقع گردیده است.
کوه های دوقوزدره: با ارتفاع 1829 متر در5/1 کیلومتری جنوب شرق دهستان بام.
کوه های گل خانی: با ارتفاع 2410 متر در2/8 کیلومتری شمال غرب دهستان بام.
کوه های بوش لگرد:با ارتفاع 1732 متر در1 کیلومتری شمال دهستان بام.
دهستان بام در قسمت شرق و جنوب شرقی شهرستان اسفراین و شمال بخش بام و صفی آباد قرار گرفته است که از طرف شمال به شهرستان قوچان و شیروان و از طرف شرق به شهرستان سبزوار و از طرف جنوب به دهستان صفی آباد و از غرب به دهستان اذری و میلانلو از شهرستان اسفراین محدود می گردد که مساحت تقریبی ان 74/700 کیلومتر مربع است که روستای بام مرکز دهستان است.دهستان بام به مرکزیت روستای بام مشتمل بر 51 روستا، مزرعه و مکان به اسامی زیر تشکیل گردید:1 ـ آق قلعه 2 ـ آقچ 3 ـ آرمود آقاجی 4 ـ اردین 5 ـ اسفنج 6 ـ بابا قدرت 7 ـ بام 8 ـ بانی در 9 ـ بکر آباد 10 ـ بیانلو 11 ـ بیش آباد 12 ـ تارخه 13 ـ تنوره 14 ـ جهان 15 ـ چهار باغ 16 ـ چهار مست 17 ـ حاجی آباد 18 ـ خرق 19 ـ خرگلی 20 ـ دره محمود آقا 21 ـ دستجرد 22 ـ دهنه اجاق 23 ـ دیوانی 24 ـ زالی 25 ـ شیرین دره 26 ـ عجوقی 27 ـ عنبر آباد 28 ـ عیسی باغ 29 ـ فتح آباد 30 ـ قارضی کرجی 31 ـ قوچ قر 32 ـ قوزه زن 33 ـ قهرل چک 34 ـ کاریز در 35 ـ کریان گاو 36 ـ کلاته باباگلی 37 ـ کلاته ازواجی 38 ـ کلاته باغی 39 ـ کلاته بام 40 ـ کلاته حکم آباد 41 ـ کلاته سهراب 42 ـ کلاته عاشور 43 ـ کورنان 44 ـ کوشندر 45 ـ لاشه 46 ـ ناوق سفلی 47 ـ ناوق علیا 48 ـ نشخاست 49 ـ نوده بام 50 ـ نورقاب 51 ـ یکه باغ.سپس برابر جلسه مورخه 26/2/69 وزراء عضو کمیسیون سیاسی دفاعی هیات دولت و بنا به پیشنهاد وزارت کشور تصویب نامه فوق با اصلاحاتی روبرو شد که منجر به جدا شدن روستاهای خرق ـ آرمود آغاجی ـ شیرین دره ـ کلاته باغی از دهستان بام شده و این چند روستا به دهستان سنگر ملحق گردیدند.
به استناد بررسی های روشمند باستان شناختی، پهنه کنونی منطقه بام برای نخستین بار در دوره مس سنگی آغازین، حدود نیمه دوم هزاره ششم پیش از میلاد مسکونی شد و پس از آن به طور دائم جمعیت هایی در بخش های مختلف آن زندگی می کرده اند. آثار این دوره در منطقه بام فقط در چند محوطه انگشت شمار، به دست آمده که در آن ها جمعیت های روستایی با اقتصاد کشاورزی می زیسته اند.. این استقرار گاه های که قدیمی ترین مراکز سکونتی منطقه بام قلمداد می شوند در دامنه جنوبی کوه شاه جهان پیدا شده اند که به دلیل داشتن منابع آب کافی در دوره پیش از تاریخ برای شکل گیری جوامع روستایی و زندگی اقوام یکجانشین مساعد بوده است. این استقرارهای کوچک روستایی کمتر از دو هکتار وسعت دارند و به نظر می رسد حداکثر جمعیتی بالغ بر 200 نفر در آن ها زندگی می کرده است.بررسی های انجام شده در این منطقه نشاندهنده تولید محلی انواع ظروف سفالی به دست آمده از این محوطه نشان می دهد، ظروف سفالی بدون استفاده از چرخ سفالگری ساخته می شد و بدنه آن ها با انواع نقوش هندسی به رنگ سیاه بر روی زمینه قرمز تزئین می شد.سفال های این دوره ( مس سنگی ) از نظر شکل ظروف، فنون سفالگری و نوع نقش مایه های تزئینی تا حد زیادی به ظروف همزمان در آسیای مرکزی و به ویژه سفال معروف به آنوی ( 4800-5200پ م ) شباهت دارند که نشان دهنده ارتباط فرهنگی دو منطقه در دوره پیش از تاریخ است..باتوجه به کشفیات جدید باستان شناسی از جمله نقوش صخره درمنطقه می توان استقرار وسکونت در این خطه را به چندین هزار سال قبل از میلاد مسیح نسبت داد.در دوره تاریخی این منطقه به علت داشتن مناطق جنگلی و چراگاه های عالی و داشتن کوه های مرتفع شاجهان که به صورت برفگیر می باشند و منبع غنی از آب منطقه است و همچنیین واقع شدن در مسیر راه های کاروانرو از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده چنان¬که بیشترین محوطه های دوره تارا توجه بیخی منطقه بام در این بخش واقع شده اند که نمونه های شاخص و مهم آن عبارتند: از قزلر قلعه شاجهان، قلعه کهنه تجری، تپه کهنه بام، قلعه کهنه اردین 1و2، تپه سردابه، محوطه قاراداش، خم تپه بعد از آن طبق اسناد و اشارات تاریخی منطقه بام از اواخر حکومت ساسانی تا حملات مغولان با چندین روستا جزو قرای ولایت ارغیان محسوب می شده است که با حمله چنگیز تخریب شده است . از زمان پیدایش این روستای جدید اطلاعات زیادی وجود ندارد و پیدایش آن را شاید بتوان به پس از تخریب و متروکه شدن روستای بان قدیم نسبت داد. طبق اسناد موجود نام تاریخی این روستا در گذشته قریه بان نام داشته است که به دوره تیموری بر می گرد و آن زمانی است که حافظ ابرو در سال ۸۳۳ ه. ق از منطقه ارغیان گذر کرده برای جهان ارغیان ۱۲ قریه ذکر کرده که جهان یکی از این قرای به شمار می آمده است:«ولایت جهان و ارغیان: قریه روئین و توابع، قریه اردین، و توابع، قریه دستجرد و توابع، قریه کاریزدر، قریه بکر آباد، قریه نهامود، قریه جهان و توابع، قریه بان و توابع، قریه اسفنج و توابع، قریه خرق و توابع، قریه کرد، قریه سی و توابع، بیرون از این قری مزارع بسیار دارد.»در دوره قاجاریه در زمان حکومت آقا محمد خان در سال 1211 حاکم ولایت بام (جهان ارغیان) صفرعلی خان بغایری بوده که پس از او در سال 1233 سعادت قلی خان بغایری با برادرانش حاکم این منطقه بودند پس از این ها محمد خان بغایری، حبیب آقای بغایری، خانلر آقای بغایری به ترتیب به حکومت رسیدند که نتیجتا به حشمت الله خان و میرزا غفارخان و ایرج خان وحید، مهدی خان وحید رسید. در زمان قاجاریه در حدود 800 خانوارسکونت داشته که نژاد آن ها از ترکان بغایری از تیره گرایلی می باشند که از قراقوم توسط هولاکوخان به این منطقه آورده شده اند. این روستا در زمان شاهزاده محمد تقی میرزای رکن الدوله در دوره ناصرالدین شاه درسال1314 ه. ق/1275 ش به عنوان ولایات بام و صفی اباد به شمار می رفته ویکی از ولایت های مالیات دهنده در صورت جمع و خرج ولایات مملکت خراسان سنه بیچی ئیل ذکر شده است که رحیم آقا از حکام و خوانین منطقه بام بوده که 50 نفر سواره داشته و هر نفر سالیانه 25 تومان حقوق میگرفتند :
مالیات بام 1008 تومان منهای 5444 تومان ماخوذی 1044 تومان مستمری 60 تومان باقی 464 تومان
کوه های شاه حسن: این کوه باارتفاع ۲۶۶۲ متر در فواصله ۵/۴کیلومتری شمال شرق آبادی واقع گردیده است.
کوه های دوقوزدره: با ارتفاع 1829 متر در5/1 کیلومتری جنوب شرق دهستان بام.
کوه های گل خانی: با ارتفاع 2410 متر در2/8 کیلومتری شمال غرب دهستان بام.
کوه های بوش لگرد:با ارتفاع 1732 متر در1 کیلومتری شمال دهستان بام.
دهستان بام در قسمت شرق و جنوب شرقی شهرستان اسفراین و شمال بخش بام و صفی آباد قرار گرفته است که از طرف شمال به شهرستان قوچان و شیروان و از طرف شرق به شهرستان سبزوار و از طرف جنوب به دهستان صفی آباد و از غرب به دهستان اذری و میلانلو از شهرستان اسفراین محدود می گردد که مساحت تقریبی ان 74/700 کیلومتر مربع است که روستای بام مرکز دهستان است.دهستان بام به مرکزیت روستای بام مشتمل بر 51 روستا، مزرعه و مکان به اسامی زیر تشکیل گردید:1 ـ آق قلعه 2 ـ آقچ 3 ـ آرمود آقاجی 4 ـ اردین 5 ـ اسفنج 6 ـ بابا قدرت 7 ـ بام 8 ـ بانی در 9 ـ بکر آباد 10 ـ بیانلو 11 ـ بیش آباد 12 ـ تارخه 13 ـ تنوره 14 ـ جهان 15 ـ چهار باغ 16 ـ چهار مست 17 ـ حاجی آباد 18 ـ خرق 19 ـ خرگلی 20 ـ دره محمود آقا 21 ـ دستجرد 22 ـ دهنه اجاق 23 ـ دیوانی 24 ـ زالی 25 ـ شیرین دره 26 ـ عجوقی 27 ـ عنبر آباد 28 ـ عیسی باغ 29 ـ فتح آباد 30 ـ قارضی کرجی 31 ـ قوچ قر 32 ـ قوزه زن 33 ـ قهرل چک 34 ـ کاریز در 35 ـ کریان گاو 36 ـ کلاته باباگلی 37 ـ کلاته ازواجی 38 ـ کلاته باغی 39 ـ کلاته بام 40 ـ کلاته حکم آباد 41 ـ کلاته سهراب 42 ـ کلاته عاشور 43 ـ کورنان 44 ـ کوشندر 45 ـ لاشه 46 ـ ناوق سفلی 47 ـ ناوق علیا 48 ـ نشخاست 49 ـ نوده بام 50 ـ نورقاب 51 ـ یکه باغ.سپس برابر جلسه مورخه 26/2/69 وزراء عضو کمیسیون سیاسی دفاعی هیات دولت و بنا به پیشنهاد وزارت کشور تصویب نامه فوق با اصلاحاتی روبرو شد که منجر به جدا شدن روستاهای خرق ـ آرمود آغاجی ـ شیرین دره ـ کلاته باغی از دهستان بام شده و این چند روستا به دهستان سنگر ملحق گردیدند.
به استناد بررسی های روشمند باستان شناختی، پهنه کنونی منطقه بام برای نخستین بار در دوره مس سنگی آغازین، حدود نیمه دوم هزاره ششم پیش از میلاد مسکونی شد و پس از آن به طور دائم جمعیت هایی در بخش های مختلف آن زندگی می کرده اند. آثار این دوره در منطقه بام فقط در چند محوطه انگشت شمار، به دست آمده که در آن ها جمعیت های روستایی با اقتصاد کشاورزی می زیسته اند.. این استقرار گاه های که قدیمی ترین مراکز سکونتی منطقه بام قلمداد می شوند در دامنه جنوبی کوه شاه جهان پیدا شده اند که به دلیل داشتن منابع آب کافی در دوره پیش از تاریخ برای شکل گیری جوامع روستایی و زندگی اقوام یکجانشین مساعد بوده است. این استقرارهای کوچک روستایی کمتر از دو هکتار وسعت دارند و به نظر می رسد حداکثر جمعیتی بالغ بر 200 نفر در آن ها زندگی می کرده است.بررسی های انجام شده در این منطقه نشاندهنده تولید محلی انواع ظروف سفالی به دست آمده از این محوطه نشان می دهد، ظروف سفالی بدون استفاده از چرخ سفالگری ساخته می شد و بدنه آن ها با انواع نقوش هندسی به رنگ سیاه بر روی زمینه قرمز تزئین می شد.سفال های این دوره ( مس سنگی ) از نظر شکل ظروف، فنون سفالگری و نوع نقش مایه های تزئینی تا حد زیادی به ظروف همزمان در آسیای مرکزی و به ویژه سفال معروف به آنوی ( 4800-5200پ م ) شباهت دارند که نشان دهنده ارتباط فرهنگی دو منطقه در دوره پیش از تاریخ است..باتوجه به کشفیات جدید باستان شناسی از جمله نقوش صخره درمنطقه می توان استقرار وسکونت در این خطه را به چندین هزار سال قبل از میلاد مسیح نسبت داد.در دوره تاریخی این منطقه به علت داشتن مناطق جنگلی و چراگاه های عالی و داشتن کوه های مرتفع شاجهان که به صورت برفگیر می باشند و منبع غنی از آب منطقه است و همچنیین واقع شدن در مسیر راه های کاروانرو از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده چنان¬که بیشترین محوطه های دوره تارا توجه بیخی منطقه بام در این بخش واقع شده اند که نمونه های شاخص و مهم آن عبارتند: از قزلر قلعه شاجهان، قلعه کهنه تجری، تپه کهنه بام، قلعه کهنه اردین 1و2، تپه سردابه، محوطه قاراداش، خم تپه بعد از آن طبق اسناد و اشارات تاریخی منطقه بام از اواخر حکومت ساسانی تا حملات مغولان با چندین روستا جزو قرای ولایت ارغیان محسوب می شده است که با حمله چنگیز تخریب شده است . از زمان پیدایش این روستای جدید اطلاعات زیادی وجود ندارد و پیدایش آن را شاید بتوان به پس از تخریب و متروکه شدن روستای بان قدیم نسبت داد. طبق اسناد موجود نام تاریخی این روستا در گذشته قریه بان نام داشته است که به دوره تیموری بر می گرد و آن زمانی است که حافظ ابرو در سال ۸۳۳ ه. ق از منطقه ارغیان گذر کرده برای جهان ارغیان ۱۲ قریه ذکر کرده که جهان یکی از این قرای به شمار می آمده است:«ولایت جهان و ارغیان: قریه روئین و توابع، قریه اردین، و توابع، قریه دستجرد و توابع، قریه کاریزدر، قریه بکر آباد، قریه نهامود، قریه جهان و توابع، قریه بان و توابع، قریه اسفنج و توابع، قریه خرق و توابع، قریه کرد، قریه سی و توابع، بیرون از این قری مزارع بسیار دارد.»در دوره قاجاریه در زمان حکومت آقا محمد خان در سال 1211 حاکم ولایت بام (جهان ارغیان) صفرعلی خان بغایری بوده که پس از او در سال 1233 سعادت قلی خان بغایری با برادرانش حاکم این منطقه بودند پس از این ها محمد خان بغایری، حبیب آقای بغایری، خانلر آقای بغایری به ترتیب به حکومت رسیدند که نتیجتا به حشمت الله خان و میرزا غفارخان و ایرج خان وحید، مهدی خان وحید رسید. در زمان قاجاریه در حدود 800 خانوارسکونت داشته که نژاد آن ها از ترکان بغایری از تیره گرایلی می باشند که از قراقوم توسط هولاکوخان به این منطقه آورده شده اند. این روستا در زمان شاهزاده محمد تقی میرزای رکن الدوله در دوره ناصرالدین شاه درسال1314 ه. ق/1275 ش به عنوان ولایات بام و صفی اباد به شمار می رفته ویکی از ولایت های مالیات دهنده در صورت جمع و خرج ولایات مملکت خراسان سنه بیچی ئیل ذکر شده است که رحیم آقا از حکام و خوانین منطقه بام بوده که 50 نفر سواره داشته و هر نفر سالیانه 25 تومان حقوق میگرفتند :
مالیات بام 1008 تومان منهای 5444 تومان ماخوذی 1044 تومان مستمری 60 تومان باقی 464 تومان
wiki: دهستان بام