مهدی بامداد

مهدی بامداد (زاده: ۱۲۷۶ خورشیدی در مشهد، درگذشت: ۱۳۵۲ خورشیدی در تهران)، مورخ، محقق، نویسنده و رجال شناس برجسته ایرانی در دوران معاصر و از پیشگامان رجال نویسی به شیوه نوین در ایران بود. وی در اصل کارمند دولت بود و حدود چهل سال از زندگی خود را در مشاغل گوناگون اداری و دولتی گذرانید و در دوران نخست وزیری ابراهیم حکیمی برای مدتی به مقام معاونت نخست وزیر نیز، دست یافت.
مقاله اصلی: شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری (کتاب)
اثر مشهور وی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، اثری کم نظیر و منحصربفرد در عرصهٔ معرفی و شناخت رجال ایرانی در قرون اخیر محسوب می شود و در شش جلد، از سال ۱۳۴۷ خورشیدی به بعد، چند نوبت به چاپ رسیده است.
مهدی بامداد در سال ۱۲۷۶ خورشیدی در شهر مشهد متولد شد. پدرش رفیع، معروف به رفیع الممالک خراسانی، از رجال خراسان و برادر بزرگش، محمدعلی بامداد، از ادبا و افاضل ایران محسوب می شدند. به اقتضای وضعیت خانوادگی و همچون برادر بزرگش به تحصیلات قدیمی روی آورد و پس از تحصیل مقدمات، سطوح را نیز، نزد علما و اساتید خراسان گذرانید. وی در عین حال از تحصیل علوم جدید نیز غافل نماند و ضمن تلاش برای یادگیری زبان های خارجی، به زبان فرانسه تسلط یافت.
وی پس از مهاجرت به تهران جذب ادارات دولتی شد، و طی حدود چهل سال خدمت در مشاغل دولتی، در این مسیر به مدارج عالی رسید، از جمله در سال ۱۳۲۲ خورشیدی، و در دوران نخست وزیری علی سهیلی و به پیشنهاد او، به همراه حسین مکی، به عضویت کمیسیون بازرسی انتخاب گردید و جهت بازرسی از برخی وزارتخانه ها همچون وزارت کشاورزی و وزارت پیشه و هنر، مأموریت یافت. وی همچنین از آبانماه ۱۳۲۴ خورشیدی تا بهمن ماه همان سال، در دولت ابراهیم حکیمی (حکیم الملک) معاونت نخست وزیر را نیز بر عهده داشت. وی از دوستان نزدیک ابراهیم حکیمی بود و حتی در سال های بعد، و تا زمانی که حکیمی زنده و فعال بود، در کارهای مختلف حکیمی، به وی کمک می کرد.

مهدی بامداد (۱۸۹۷، مشهد - ۱۹۷۳، تهران)، مورخ، محقق، نویسنده و رجال شناس برجسته ایرانی در دوران معاصر و از پیشگامان رجال نویسی به شیوه نوین در ایران بود.
• «هر چه بیشتر در کارنامه رجال خود می نگریم به این نتیجه نزدیک تر می شویم که به استثنای چند نفر، نیست در شهر نگاری که دل از ما ببرد.» -> شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری
• «مرحوم مهدی بامداد که شش جلد تاریخ رجال ایران را نوشته است مردی فاضل، پرکار و زحمتکش بود. سعادتی بود که خود این محقق بزرگوار را مرتب در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد می دیدم و شاهد بودم که با چه شوقی در سن و سال کهولت دنبال عکس و مطلب برای کتاب های خود بود. بهر دری می زد تا عکس و مطلبی از رجال قرون ۱۲–۱۳ و ۱۴ بدست آورد. عمری را در این راه سپری کرده بود و رجال دوره قاجار را بخوبی می شناخت و اگر عکسی ناشناخته در این کتابخانه بود بخوبی می دانست که بچه کسی متعلق است. حسین محبوبی اردکانی دربارهٔ مهدی بامداد می گفت این خود کوشش و فعالیت این شخص را نشان می داد.»قدرت الله روشنی (زعفرانلو) -> من هنوز بپای مهدی بامداد نرسیده ام که روزانه هیجده ساعت مطالعه و کار می کند.

[ویکی فقه] بامداد، مهدی، از پیشگامان رجال نویسی دوره معاصر (۱۲۷۶ـ۱۳۵۲ ش)می باشد. فرزند رفیع الممالک خراسانی بود و در مشهد متولد شد.
تحصیلات قدیمی داشت و به زبان فرانسه مسلط بود. با رجال سیاسی نظیر تقی زاده، نجم الممالک و ابراهیم حکیمی (حکیم الملک) مناسبات دوستانه داشت. در مشاغل دولتی به مدارج عالی رسید، و در ۱۳۲۲، در دولت علی سهیلی، به همراه حسین مکی، به پیشنهاد نخست وزیر، به عضویت کمیسیون بازرسی انتخاب و مأمور بازرسی وزارت کشاورزی و پیشه و هنر شد. در دولت حکیمی از آبان تا بهمن ۱۳۲۴ معاون نخست وزیر بود. سالهای بعد نیز در کارها به حکیمی کمک می کرد.

علّت مشهور شدن بامداد
شهرت عمده بامداد، به سبب تألیف شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری است. این کتاب دائرة المعارف تاریخ رجال ایران و یکی از مراجع مهم برای محققان و دانش پژوهان است و مؤلف با پشتکار، مطالعه و تحقیق چند ساله و بر اثر معاشرت طولانی با خانواده های رجال سیاسی موفق به تألیف آن شد. بعلاوه از منابعی چون خاطرات و خطرات اعتماد السلطنه، کتابهای خان ملک ساسانی، مجله های یادگار، یغما و کتاب ایران و قضیه ایران اثرِ لرد کُرزِن بهره برده است. بامداد ابتدا تصمیم داشت مجموعه یادداشتهای خود را در ده جلد انتشار دهد، لکن به سبب بیماری آن ها را طی سالهای ۱۳۴۷ـ۱۳۵۱ ش در شش مجلد منتشر کرد. او در تدوین مطالب کتاب، استقلال رأی و نظر داشت و از داوری های رجال نویسان پیشین تأثیر نگرفت.نثر این کتاب روان است و، چنانچه با معیار قزوینی، در ارزیابی لغت نامه دهخدا، آن را بسنجیم، تقریباً بدون غلط است. اما کاستی هایی نیز دارد؛ از جمله این که زندگینامه ها براساس نام اشخاص (نه شهرت آنان) تنظیم شده، در شرح احوال نظم تاریخی رعایت نشده، از ذکر منابع و مآخذ خودداری شده، شرح حال عده ای از مشاهیر نیامده، از رجال دوره افشاریه و زندیه ذکری نرفته، و در دوره قاجار نیز، بجز دوره سلطنت ناصرالدین شاه، به شرح حال شمار معدودی از رجال اکتفا شد، لکن هیچ یک از اینها از ارزش کتاب نمی کاهد.

دومین اثر بامداد
اثر دیگر بامداد آثار تاریخی کلات و سرخس است که انجمن آثار ملی ایران آن را در سالهای ۱۳۳۳ و ۱۳۴۴ ش چاپ کرده است. او در مقدمه کتاب، هدفش را از سفر چند ماهه به مشرق ایران، بررسی جوامع محلی در این نواحی و مقایسه نام جاهای موجود در شاهنامه و آثار جغرافیایی قدیم با شکلهای امروزی آن ذکر کرده است.

آثار دیگر بامداد
...