اصبهانی

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) قاسم بن فضل حافظ ابوعبداﷲ اصبهانی . متوفی بسال 489 هَ . ق . از محدثان بود. او راست : اربعون فی الحدیث . التثقیفات طائفة من اجزاءالحدیث . الفوائد المنقاة فی الحدیث . (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 827). و رجوع به ابوعبداﷲ و قاسم ثقفی شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) از دیه های ساوه . (تاریخ قم ص 140).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) اسماعیل بن عبداﷲبن مسعود عبدی اصبهانی ، مکنی به ابوبشر حافظ متقنی بود. متوفی 267 هَ . ق . او راست : الفواید در حدیث در هشت جزء. (از اعلام زرکلی ). و رجوع به اسماعیل شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) حافظ ابوجعفر احمدبن مهدی بن رستم اصبهانی . از زاهدان و محدثان بود و بسال 272 هَ . ق . درگذشت . او راست : المسند فی الحدیث . (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 50). و رجوع به احمد و حافظ و ابوجعفر شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) علی بن حسین . رجوع به ابوالفرج اصفهانی و معجم المطبوعات و اسماءالمؤلفین و اعلام زرکلی و فهرست عیون الانباء شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) ابوطاهر احمدبن محمدبن احمدبن محمدبن ابراهیم سلفی اصفهانی . رجوع به ابوطاهر و احمد و عیون الانباء ج 2 ص 191 شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) حافظ ناصرالدین اسماعیل بن محمدبن فضل بن علی بن احمد قرشی طلحی بستی اصفهانی ، ملقب به قوام السنة. (459 - 535 هَ . ق .) از عالمان دین بود. او راست : الامالی فی الحدیث . الایضاح فی تفسیر القرآن . الترغیب و الترهیب . الجامع الکبیر فی معالم التفسیر در 30 مجلد. الحجة فی بیان المحجة. دلائل النبوة. شرح الجامع الصحیح تألیف بخاری . شرح الجامع الصحیح تألیف مسلم . سیرةالسلف . کتاب السنة در یک جلد. کتاب المغازی . معتمد فی التفسیر در ده مجلد. موضح فی التفسیر در 3 مجلد. (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 211). و رجوع به حافظ و ناصرالدین و اسماعیل شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) حمزةبن سلیمان بن حمزة. متوفی بسال 428 هَ . ق .از مورخان و ادیبان بود. او راست : الامثال الصادرة عن بیوت الشعر. تاریخ اصفهان . تاریخ کبارالبشر. کتاب الامثال علی افعل و یدخل فیه الشعریة و النثریة. کتاب الاوصاف . کتاب التشبیهات . کتاب التماثیل . کتاب التنبیه علی حروف المصحف . کتاب الموازنة. (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 33 از میزان الاعتدال ). و در معجم المطبوعات آمده است : حمزةبن حسن اصفهانی ، متوفی بعد از 350 هَ .ق . ادیب و مصنف ناموری بود. او راست : کتاب الامثال . کتاب اصبهان و اخبارها. کتاب التشبیهات . کتاب انواع الدعا. کتاب التنبیه علی حروف المصحف . کتاب رسائل . کتاب التماثیل فی تباشیر السرور. زیدان در تاریخ آداب اللغة (2 - 315) آرد: بغیر عرب تعصب میورزید و در نوشته های خود به منابع فارسی اعتماد داشت . دیگر از تألیفات مشهور او کتاب معروف تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء است که تا سال 350 است ، این کتاب به اهتمام گوتوالت به لاتینی ترجمه شده است ، بخش اول متن عربی و بخش دوم ترجمه ٔ آن در لایپزیک چاپ شده است (1844 - 1848 م .) و هم بنام «تاریخ ملوک الارض » در کلکته (1866 م .) در 212 صفحه و در برلن (1340 هَ . ق .) بطبع رسیده است . (از معجم المطبوعات ). و رجوع به فهرست الجماهر بیرونی و انساب سمعانی شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) خالدبن ابی الفرج علی اصبهانی . از فقیهان و ادیبان بود و تاریخ وفات او بدست نیامد. او راست : مراتب الفقها. منهاج التعبیر. (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 343). و رجوع به خالد شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) طاهربن عرب بن ابراهیم بن احمد اصبهانی مقری . متوفی بسال 786 هَ . ق . از عالمان دین بود. او راست : قصیدة الطاهریة فی القراآت العشرة. نظم الجواهر که قصیده ایست دراختلافات آیات . (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 431).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) عبدالرحمن بن احمد ابوسعید اصبهانی . از مردم اصفهان بود و در بغداد میزیست . در علم ادب دست داشت . ابواسحاق نام وی را در الفهرست خود یاد کرده و تاریخ وفات او را بدست نداده است . او راست : ادب الکاتب . تهذیب الفصاحة. کتاب الندیم . کتاب رسائل الابهری . (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 513). و رجوع به ابوسعید... در همین لغت نامه شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) عبدالرحمن بن عبداﷲ اصبهانی . از مردم کوفه بود ولی او را به اصبهان نسبت میدادند. وی از عبدالرحمن بن ابی لیلی روایت کرد و شعبةبن حجاج از او روایت دارد. وی هنگام امارت خالد بر عراق درگذشت . (از انساب سمعانی ).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) علی بن حمزةبن عمارةبن حمزةبن یساربن عثمان ابوالحسن اصبهانی (عثمان پدر ابومسلم خراسانی بود). از ادیبان اصفهان بود و بسال 375 هَ . ق . درگذشت . او راست : فقرالبلغاء. المختار من شعر عامةالشعراء. قلائدالشرف فی مفاخر اصبهان و اخبارها. کتاب الشعر. (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 673).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) عمادالدین کاتب اصفهانی وزیر، معروف به ابن اخی العزیز (صاحب تکریت )، مکنی به ابوعبداﷲ محمدبن صفی الدین ابی الفرج محمدبن نفیس الدین ابی الرجا حامد. (519 - 597 هَ . ق .) در اصفهان متولد شد و در آن شهر پرورش یافت و آنگاه به بغداد رفت و مدتی در مدرسه ٔ نظامیه فقه بیاموخت و در خلاف (جدل و مناظره ) و فنون ادب مهارت یافت و به بغداد در نزد وزیر عون الدین یحیی بن هبیرة تقرب یافت و او عمادرا به نظارت بصره و آنگاه واسط گسیل کرد و سپس به دمشق انتقال یافت و در آن هنگام سلطان دمشق ملک عادل نورالدین بود و امیرکبیر نجم الدین ایوب والد صلاح الدین ایوبی او را بشناخت و او عموی عماد عزیز را از قلعه ٔ تکریت میشناخت ، از اینرو نسبت به وی احسان کرد و او را گرامی داشت و بر دیگر اعیان و افاضل امتیاز بخشید. سلطان صلاح الدین نیز از سوی پدر او را میشناخت واو صلاح الدین را در آن هنگام در دمشق مدح کرد. باری عماد در دمشق درگذشت و در مقابر صوفیه در خارج باب النصر مدفون شد. گویند روزی وی قاضی فاضل را که بر اسبی سوار بود ملاقات کرد و گفت : سر فلاکبا بک الفرس . فاضل گفت : دام علاالعماد، و جمله های هر دو را میتوان بصورت مقلوب هم خواند. او راست : 1 - زبدةالنصرة و نخبةالعصرة، و آن مختصر نصرةالفترة و عصرةالقطرة فی اخبارالدولة السلجوقیة است که فتح بن علی بنداری اصفهانی آنرا مختصر کرده است (لیدن 1789 م .) 50 و 324 صفحه از دو نسخه ٔ اکسفورد و پاریس ، دارای فهرست نامهای کسان و ملتها و شهرها و جز آنهاست و پس از آن مقدمه ای بزبان فرانسه بقلم هوتسما بدان افزوده شده است و در مطبعه ٔ موسوعات مصر (1318 هَ . ق . / 1900 م .) بنام تاریخ دولة آل سلجوق من انشاء الامام عمادالدین ... به اختصار شیخ امام فتح بن علی بن محمد بنداری اصفهانی ، طبع شده است . 2 - الفتح القسی فی الفتح القدسی ، و برخی آن را بنام الفتح القدسی فی الفتح القدسی آورده اند. و صاحب کشف الظنون آنرا بنام القدح القسی فی الفتح القدسی خوانده است و گوید در دو مجلد باشد، مؤلف آن عمادالدین بن محمد کاتب اصفهانی است . و در آن از سال 583 هَ . ق . آغاز کرده است . ممدوح وی در خطبه ٔ کتاب ناصرالدین احمدبن المستضی ٔ باﷲ العباسی و سلطان صلاح الدین یوسف است . و این نام در پشت کتاب مسطور است ولی وی گوید: آنرا الفتح القدسی نامیدم و بر قاضی فضل عرضه کردم . وی به من گفت آنرا بنام الفتح القسی فی الفتح القدسی موسوم کن . (کشف الظنون ). این کتاب به اهتمام مسیو لندبرگ فرانسوی در لیدن (1887 - 1888 م .) در 594 صفحه طبع شده است و دارای مقدمه ای بزبان فرانسه میباشد، و هم در مصر در مطبعه ٔ موسوعات بسال 1321 هَ . ق . در 374 صفحه چاپ شده است . (از معجم المطبوعات ). و رجوع به عماد کاتب شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن ابراهیم بن علی بن عاصم اصفهانی ابوبکر مقری . (381- 466 هَ . ق .) محدث بود. او راست : اربعین در حدیث .المعجم الکبیر. (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 73).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن احمدبن علی کرکانجی خوارزمی ابوحامد اصفهانی مقری . متوفی بسال 480 هَ . ق . از مؤلفان بود. او راست : البصائر فی الوجوه و النظائر. (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 74).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن احمدبن علی بن شکرویه سیبی (قریه ای است نزدیک اصفهان ) قاضی ابومنصوراصبهانی . (393 - 432 هَ . ق .) از لغویان بود. او راست : شرح فصیح ثعلب در لغت . (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 59). و رجوع به اصبهانی منصور محمدبن علی شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن عمربن احمد اصبهانی مدینی ، مکنی به ابوموسی . (401 - 481 هَ . ق .)از حافظان حدیث بود و در آن علم تصنیف کرد. در اصفهان به دنیا آمد و در آن شهر درگذشت . به بغداد و همدان نیز سفر کرد. او راست : الاخبار الطوال . اللطایف (خطی )، در حدیث . الوظایف . عوالی التابعین . المغیث که در آن کتاب الغریبین هروی را تکمیل کرده است . الزیادات که ذیلی بر انساب مقدسی است . و چنانکه در وفیات الاعیان و جز آن آمده است نسبت مدینی به شهر اصفهان است . (از اعلام زرکلی ج 2 ص 958). و رجوع به ابوموسی شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن یحیی بن منده عبدی ، مکنی به ابوعبداﷲ. متوفی 301 هَ . ق . از مورخان بنام و حافظان موثق حدیث بود. او راست : تاریخ اصفهان . (از اعلام زرکلی ج 2 ص 1000). و رجوع به ابوعبداﷲ و بنی منده شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) محمدبن ... اصبهانی صوفی . بسال 931 هَ . ق . زنده بود. از تصانیف اوست : السرور فی السر المستور، در تصوف . النشور فی سرالنور، کذا فرغ منها سنة931. (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 231).

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) موسی بن عبدالملک اصبهانی ، مکنی به ابوعمران . از اصحاب دیوان خراج دولت عباسی بود و از کاتبان و مترسلان نامور و دانشمند بشمار میرفت . در روزگار گروهی از خلفا بخدمت گماشته شد و در عصرمتوکل عهده دار دیوان سواد و جز آن بود. او راست دیوان رسائل . (از اعلام زرکلی ج 2 ص 1082). و رجوع به ابوعمران و موسی و اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 470 شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) نجم الدین محمودبن جریر ضبی اصفهانی معتزلی . نزیل خوارزم و استادزمخشری بود و بسال 705 هَ . ق . درگذشت . او راست : زادالراکب فی الادب . مناهج الطالبین و مسالک العارفین ، در تصوف (بفارسی ). (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 402).

اصبهانی . [ اِ ب َ ](اِخ ) محمدبن علی بن مهریزدبن بحر، ابومسلم اصبهانی معتزلی . متوفی بسال 457 هَ . ق . از محدثان و عالمان دین بود. او راست :... ناسخ الحدیث و منسوخه . (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 71). و رجوع به ابومسلم شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) ابوالمنذر نعمان بن عبدالسلام تمیمی اصبهانی . محدث بود و بسال 183 هَ . ق . درگذشت . او راست رساله هایی در حدیث . (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 495). و رجوع به ابوالمنذر و نعمان بن عبدالسلام شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) ابوربیعة ممولةبن عبداﷲ خویی اصفهانی نحوی . نزیل دمشق بود و بسال 230 هَ . ق . درگذشت . صاحب عیون التواریخ آرد: او را تصنیفات بسیاریست که از آنجمله است الجماهر، در نحو. (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 472). و رجوع به ابوربیعة و مموله شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) ابوعبداﷲ محمدبن قوام السنةاسماعیل بن محمدبن احمد طلحی بستی اصفهانی . در حیات پدر خود بسال 526 هَ . ق . درگذشت . صاحب طبقات الشافعیه آرد او را تصانیفی است از قبیل : التحریر فی شرح الجامع الکبیر از بخاری . (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 87). و رجوع به ابوعبداﷲ و محمد و قوام السنة شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) ابومنصور محمدبن علی اصبهانی نحوی و لغوی . از ندیمان صاحب بن عباد بود و بسال 486 هَ. ق . درگذشت و گویند در سال 416 حیات داشت . او راست : ابنیةالافعال . انتهازالارب فی تفسیر المقلوب من کلام العرب . الشامل در لغت . شرح الفصیح تألیف ثعلب در لغت . (از اسماءالمؤلفین ج 2 ستون 76). و همین مؤلف درج 2 ستون 63 اصبهانی دیگری بنام محمدبن عمر اصبهانی مکنی به ابومنصور نحوی نقل کرده و گوید وی بسال 415حیات داشته و کتاب ابنیةالافعال را به وی نسبت داده است . همچنین در ستون 69 همین جلد اصبهانی دیگری بنام محمدبن احمد آمده است که شرح فصیح ثعلب به وی نسبت داده شده است . و رجوع به اصبهانی محمدبن احمد شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) احمدبن سعد کاتب ابوالحسین اصفهانی . متوفی بسال 350 هَ . ق . او راست : فقرالبلغاء. کتاب الحلی و الثیاب . کتاب المنطق . کتاب الهجاء. (از اسماءالمؤلفین ج 1ستون 63). و رجوع به احمدبن سعد و ابوالحسین شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) احمدبن عبداﷲ اصفهانی ، مکنی به ابونعیم . رجوع به ابونعیم و معجم المطبوعات و اسماءالمؤلفین شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ ) احمدبن علویه ٔ اصبهانی کرمانی لغوی . متوفی در حدود سال 312 هَ . ق . از مؤلفان و لغویان بود و رساله ای در پیری و خضاب داشت ... (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 57). و رجوع به احمدبن علویه در همین لغت نامه شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (اِخ )خواهرزاده ٔ کورتکین بود و کورتکین از رجال عصر المتقی باﷲ (اوایل قرن 4 هجری ) بشمار میرفت . و اصبهانی را به واسط فرستاد و او جوانی زیباروی بود و سپاهی باوی به واسط رفت . رجوع به الاوراق ص 204 و 205 شود.

اصبهانی . [ اِ ب َ ] (ص نسبی ) نسبتی است به مشهورترین شهر جبال . و چنانکه برخی گفته اند کلمه ٔ فارسی است مرکب از سپاه و «ان » علامت جمع، چون گروههای سپاهیان ساسانیان (اکاسره ) مانند لشکریان فارس و کرمان و اهواز و جبال هنگامی که برای آنان واقعه و پیکاری روی میداد در آن شهر گرد می آمدند. (از انساب سمعانی ). و رجوع به اصباهان و اصبهان و اصفهان و اصفهانی شود.

اصبهانی .[ اِ ب َ ] (اِخ ) عبدالرحمن بن محمدبن اسحاق بن محمدبن یحیی مندة ابراهیم حافظ ابوالقاسم اصبهانی . متوفی بسال 470 هَ . ق . از عالمان دین و حدیث بود. او راست : الرد علی الجهمیة. صیام یوم الشک . کتاب حرمةالدین . المستخرج فی الحدیث . (از اسماءالمؤلفین ج 1 ستون 517). و رجوع به ابوالقاسم و بنی منده و عبدالرحمن شود.