هفت تپه

هَفت تَپه یک محوطه باستانی در استان خوزستان در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش واقع شده و مجموعه ای از تپه های باستانی است که احتمالاً شهر تیکنی یا کابناک از تمدن ایلام را درخود جای داده است. گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف قرار گرفته است.بنابر نظریه هایی از این شهر به عنوان یک مرکز مهم سیاسی در زمان حکومت ایلامیان و پادشاهی تپتی اهر در سده پانزده پیش از میلاد یاد شده است که پس از ویرانی آن، شهر شوش به مرکز قدرت تبدیل شده است، هرچند هنوز مدرکی محکم برای اثبات آن بدست نیامده است.
کشت و صنعت نیشکر هفت تپه
در ابتدا گیر کردن گاوآهن ماشین های شخم زنی کشت و صنعت نیشکر هفت تپه موجب پیدایش اولیه این مجموعه شد. نخستین عملیات حفاری به سرپرستی عزت الله نگهبان در سال ۱۳۴۴ در این محل آغاز گردید که تا سال ۱۳۵۷ ادامه یافت. بررسی های روزمینی که پیش تر مَک آدامز (Robert McC Adams) در این ناحیه انجام داده بود، نشان می داد که این محوطه گسترده باستانی فقط در دوره محدودی مسکونی بوده است.هفت تپه، در حاصلخیزترین قسمت دشت خوزستان واقع شده است. این محل باستانی، بین رودخانه های دز و کرخه در حدود ۱۷ کیلومتری جنوب شرقی شوش و در وسط کشتزارهای طرح نیشکر هفت تپه قرار گرفته است.آثار باستانی هفت تپه، از مدت ها پیش مورد توجه خاورشناسان و دانشمندان بوده است و این آثار در اواخر قرن نوزدهم میلادی، جلب توجه «ژاک دمرگان»، باستان شناس فرانسوی را که در آن هنگام رئیس هیئت حفاری فرانسوی در ایران بود، نمود. دمرگان این مجموعه آثار باستانی هفت تپه را به نام هفت شغال ثبت نموده است که ظاهراً به نظر می رسد در ثبت این نام، که در لهجه محلی هفت چغا به معنی هفت تپه است تا اندازه ای دچار اشتباه گردیده و تلفظ محلی و اصلی آن را کاملاً متوجه نشده است.کلمه چغا در قسمت شمالی دشت خوزستان به معنی تپه آثار باستانی می باشد و موارد مکرر آن مانند: چغازنبیل (تپه باستانی به شکل زنبیل)، چغاز میش (تپه باستانی به شکل میش)، چغا پهن (تپه باستانی پهن و بزرگ) و غیره بخوبی مشاهده می گردد.کاوش و حفاری علمی تپه های باستانی هفت تپه از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۵ هجری شمسی توسط هیئت باستان شناسی ایرانی به سرپرستی عزت الله نگهبان صورت گرفت که در نتیجه آن، اطلاعات و مدارک ذی قیمتی در خصوص گوشه ای از حلقه های تاریک تاریخ تمدن ایلام، دراختیار محققین و دانشمندان قرار داد.بعضی از دانشمندان باستان شناس، قبلاً عقیده داشتند که اسم باستانی و قدیمی شهری که آثار باستانی هفت تپه در آن قرار دارد، شهر «تیکنی» Tekni می باشد، اما براثر حفاری های عملی انجام شده معلوم گشت که نام اصلی و باستانی هفت تپه شهر «کاپناک» Kapnak است.مدارک باستان شناسی بدست آمده در حفاری هفت تپه بیانگر این است که این شهر باستانی مربوط به سال های ۱۵۰۵ تا ۱۳۵۰ ق.م. از تاریخ ایلام می باشد.در سنگ نبشته بزرگی که در حفاری هفت تپه بدست آمده از شخصی به نام «تپتی آهار» Tepti - Ahar نام برده شده که خود را پادشاه ایلام و انشان و شوش نامیده است. تپتی آهار در این سنگ نبشته، لقب خود را آزادکننده کشور ایلام از استیلا و یوغ سلاطین کاسی بین النهرین نامیده و بدین لقب فخر و مباهات می نماید. آثار معماری مکشوفه در هفت تپه عبارتند از: مجموعه آرامگاه تپتی آهار و معبد خصوصی او، آرامگاه دسته جمعی، ساختمان معبد، آرامگاه، زیگورات یا کاخ شماره ۱، حیاطها، زیگورات یا کاخ شماره ۲، دیوار طویل شمالی و تالار طویل.
این آرامگاه، بنایی آجری با طاق هلالی است که در نوع خود قدیمی ترین نمونه طاق هلالی در دنیا می باشد. در این آرامگاه ۲۳ اسکلت وجود داشت که ۱۴ عدد آن ها به طور منظم و درجوار یکدیگر قرار داشتند و ۹ اسکلت دیگر به علت عدم محل کافی به طور نامنظم بر روی پاهای ردیف اول انباشته شده بودند. (تصویر ۶۵)شهر هفت تپه نیز، همانند شهر دوراونتاش (چغازنبیل) در سال ۶۴۵ ق. م توسط سربازان آشوری به سرکردی آشور بانیپال با خاک یکسان گردید.
مساحت محوطه در حدود ۱/۵ کیلومتر مربع و متشکل از ۱۴ تپه است. در سال های بعد هنگام راهسازی های مربوط به شرکت نیشکر هفت تپه، قسمتی از یک دیوار خشتی و طاقی آجری نمایان گردید و بلافاصله توسط هیئت حفاری باستان شناسی به عنوان نقطه آغاز کار انتخاب و با ایجاد شبکه های ۱۰ × ۱۰ حفاری، روند کار به سمت جنوب ادامه پیدا کرد که مجموع تعداد آن ها حدود ۱۵۰ ترانشه می باشد.