گنجی محمدحسن

گنجی، محمّدحسن (بیرجند ۱۲۹۱ـ۱۳۹۱ش)
گنجی، محمّدحسن
پژوهشگر، جغرافی دان و دولتمرد ایرانی. در ۱۳۱۲ش، در رشتۀ تاریخ و جغرافیا از دارالمعلمین دانشنامۀ کارشناسی گرفت. در ۱۳۱۷ش، دورۀ کارشناسی ارشد جغرافی را در دانشگاه ویکتوریای منچستر به پایان رساند و در بازگشت به ایران در سمت دبیر در دانشگاه تهران مشغول به کار شد. در ۱۳۳۱ش، به امریکا رفت و دانشنامۀ دکتری جغرافیا از دانشگاه کلارک در ماساچوست را دریافت کرد. در بازگشت به ایران با کوشش بسیار سازمان هواشناسی را تأسیس کرد و از ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۷ش ریاست آن را برعهده داشت و در ضمن از ۱۳۴۲ش به مدت پنج سال، معاونت وزارت راه با او بود و خدمت او در دانشگاه تهران نیز کماکان ادامه یافت. مدتی نیز معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده دار بود. در ۱۳۵۵ش، با عنوان استاد ممتاز بازنشسته شد. در همین سال، تأسیس دانشگاه بیرجند را به سرانجام رساند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان ارتباط خود را با دانشگاه و سازمان هواشناسی حفظ کرد. سازمان هواشناسی جهانی، در ۲۰۰۱، او را به عنوان دانشمند برگزیده انتخاب کرد. از تألیفات اوست: جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی (۱۳۶۷ش)؛ تاریخچۀ جغرافیا در تمدن اسلام (۱۳۶۸ش)؛ ۳۲ مقالۀ جغرافیایی (۱۳۵۳ش).

[ویکی نور] «محمد حسن گنجی» در 21 خرداد 1291 در بیرجند به دنیا آمد.
وی پس از طی تحصیلات ابتدایی در مدرسه شوکتیه و به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در زادگاه خود، در مهرماه 1309ش به تهران آمد تا حقوق بخواند. ولی در تهران متوجه شد که بیشتر استادان مدرسه عالی حقوق آن زمان، فرانسوی هستند و چون زبان فرانسوی نمی دانست به دارالمعلمین عالی رفت که نخستین بنیاد آموزش عالی آن زمان بود. دارالمعلمین عالی، که در 1307 بنیان گذاری شده بود، دو گروه «فلسفه و ادبیات» و «تاریخ و جغرافیا» داشت. گنجی در رشته تاریخ و جغرافیا نام نویسی کرد و پس از سه سال در 1312 لیسانس آن رشته را دریافت کرد. از آن جا که گنجی در کنکور اعزام به خارج در بخش معلمی تاریخ و جغرافیا مقام اول را به دست آورده بود، در 25 شهریور 1312 همراه با حدود 90 نفر دیگر که 20 نفر از آنان از دانش آموختگان دانشسرای عالی بودند، به فرانسه فرستاده شد. چون در دبیرستان شوکتیه بیرجند تا اندازه ای با زبان انگلیسی آشنا شده بود، او را با 12 نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسی آشنایی داشتند، پس از چند روز ماندن در پاریس به لندن فرستادند. در آن روزها معمول بود که دانشجویان فرستاده شده به انگلستان را برای یکسال به زندگی در یک خانواده انگلیسی وامی داشتند تا زبان و آداب انگلیسی را فراگیرند. اما چون گنجی زبان انگلیسی را به اندازه نیاز می دانست، او را بی درنگ پس از ورود به انگلستان به دانشگاه ویکتوریا در منچستر معرفی کردند که در آن زمان یکی از پنج دانشگاه معتبر پس از آکسفورد و کمبریج به شمار می آمد. در سال دوم در انگلستان بود که پس از یک سال مطالعه و بررسی رشته های گوناگون، تصمیم خود را گرفت که در زمینه جغرافیا کار کند و از آن زمان تاریخ برای او در درجه دوم اهمیت قرار گرفت. او در آن سال در گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نام نویسی کرد و پس از چهارسال توانست لیسانس تخصصی و ممتاز در جغرافیا B.A.Honurs را به دست آورد که برابر کارشناسی ارشد به شمار می آید.
وی بار دیگر با استفاده از دو بورس تحصیلی در سال 1331 به منظور تکمیل تحصیلات خود عازم آمریکا شد و در دانشگاه کلارک آمریکا به اخذ درجه دکترای جغرافیا توفیق یافت. دکتر گنجی پس از پشت سر نهادن رتبه های علمی و مسئولیت های دانشیاری، استادی، مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و معاونت دانشگاه تهران، بازنشسته گردید. با وجود این، استاد هیچگاه دست از کار نکشید و از سال 1364 با مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی همکاری خود را آغاز کرد.
وی از سال 1370 به عنوان مشاور رئیس دانشکده علوم زمین، با دانشگاه شهید بهشتی همکاری دارد. از جمله سمت های دیگر او، ریاست اداره کل هواشناسی ایران، ریاست هواشناسی منطقه آسیا و عضو کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهان است. وی برگزیده همایش طرح سپاس در سال 86 در فرهنگسرای سینا می باشد.
ایشان عضو مادام العمر انجمن جغرافیایی انگلستان، عضو سابق انجمن سلطنتی مردم شناسی انگلستان و ایرلند، عضو شورای عالی آمار، عضو هیئت تحریریه دایرة المعارف بریتانیا، عضو افتخاری انجمن آمریکایی پیشرفت علوم، عضو شورای عالی مردم شناسی، عضو انجمن جغرافیایی کشورهای آسیا و آفریقا، عضو کمیته ملی آب شناسی یونسکو، عضو هیئت ممیزه دانشگاه تهران، عضو شورای دانشگاه تهران، عضو کمیسیون همکاری فرهنگی دانشگاهی ایران و فرانسه، عضو کمیته جغرافیایی فرهنگستان ایران، عضو شورای عالی جغرافیایی وابسته به سازمان جغرافیایی کشور، عضو کمیته برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش، عضو هیئت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت، عضو هیئت امنای مدرسه عالی علوم اراک، عضو هیئت امنای مدرسه عالی فنی، عضو اتحادیه انجمن های علمی، رئیس اولین کنگره جغرافی دانان ایران (1352)، اولین رئیس انجمن جغرافی دانان ایران (1353-1362) و... بود.
اساتید وی عبارت بودند از: میرزا احمد نراقی، شیخ احمد سلیمانی نراقی، کلنل علینقی وزیری مفیدالملک، سید رضی حسین (ناظم هندی)، عباس اقبال آشتیانی، ماژور مسعودخان کیهان، بدیع الزمان فروزانفر، سید محمدکاظم عصار، دکتر صادق رضازاده شفق، عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر عیسی صدیق، دکتر اسدالله بیژن و ...